GeçMİŞİ, bugüNÜ ve geleceğİ
Yüklə 8,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan Mühacirət Ədəbiyyatında "Qurban Səid" Gizlinləri U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI”
- Bədirxan ƏHMƏDOV
Azərbaycan Mühacirət Ədəbiyyatında "Qurban Səid" Gizlinləri U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
bestsellerə çevrilir. Əsərə yazılan bu ilk “Ön söz”də əsərin məzmunu və müəllifi haqqında fikirlər irəli sürülür. Müəllif Qurban Səidin Azərbaycandan olan bir türk yazarı olduğunu, bolşeviklərin gəlişi ilə vətənini tərk etdiyini, Avropada mühacir olaraq yaşadığını yazırdı. Bu nəşrlərdən dərhal sonra əsər Türkiyədə ingiliscədən tərcümə edilərək nəşr edilir (1971). İlk dəfə olaraq tərcüməçi Semih Yazıçıoğlu əsərə yazdığı "Ön söz"də sonralar Amerikaya köçmüş Mustafa Türkəqul və azərbaycanlı mühacir Yusif Qəhrəmana istinadən bu romanın Yusif Vəzir Çəmənzəminliyə aid olduğunu irəli sürür. Mustafa Türkəqulun S.Yazıçıoğlunun “Ön söz”ündə yer alan fikirlərinə diqqət yetirək: ”Əli və
Əgər əlyazmaya ikinci bir iddiaçı olmasaydı, bəlkə də bu yazılanlara inanmaq olardı, ancaq hər şey sənədlərdən asılı olmalı, mənbələrlə təsdiq olmalıdır. Üstəlik, əlyazma əldə olmadığı halda S.Yazıçıoğlu əsərin "azəri türkcəcilə" yazıldığını iddia edir. Təəssüf ki, bu iddianı təsdiq edən arqumentlər olmadığından bu fikirlər havadan asılı qalmış olur.
Romanın müəllifliyi tam aydınlaşdırılmadığından onun araşdırılması da çətinləşir, burada psixoloji aspektlərin də rolu az deyil, belə ki, müəllifinin kimliyi aydın olmadığından romandakı bəzi məsələlərə də aydınlıq gətirmək mümkün olmur. Bəziləri bu əsərdə yəhudi izi axtarır, bəziləri isə onu, ümumiyyətlə Azərbaycan ədəbiyyatının faktoru hesab etməyə tələsmirlər. Qərbdə roman müəllifinin (yəni Lev Nissimbaum (Məhəmməd Əsəd bəy) yəhudi kimi qələmə verilməsi milli ədəbiyyatşünaslarımızı narahat edir. Etnik mənsubiyyətin Azərbaycan ədəbiyyatının yaradılması prosesində iştirakı ilk dəfə olmasa da, bu romanla bağlı müzakirələr, müəllifliyi azmış kimi, milli mənsubiyyəti məsələsində də
2 Kurban Seid. Ali ile Nino. İstanbul, 1971, s. 5 Sayfa 48 / 847 Bədirxan ƏHMƏDOV
“AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
acı bağırsaq kimi uzanır. Əslində roman müəllifliyi məsələsinə nöqtə qoyulmamış, onun milli mənşəyi barədə söhbət açılması müəllif dilemmasının öz həllini tapması demək olardı. Lakin hələ ki, nə müəlliflik məsələsi, nə də yazarın milli mənsubiyyəti öz aktuallığını itirməyib. Əslində, romanın uzun müddət milli ədəbiyyatşünaslığımızın tədqiqat orbitinə daxil olmamasının təməl nədənlərindən biri də onun müəllifinin bilərəkdən və bilməyərəkdən yadlaşdırılmasıdır. Bu fikrin tərəfdarları romandakı bəzi parçalara əsaslanır, bəzi fikirlərə əsasən əsərin müəllifinin azərbaycanlı olmasına şübhə ilə baxmağa çalışırlar. 3
Öncə, onu qeyd etmək lazımdır ki, əsərin müəllifi romanda olan bütün hadisə və fikirlərə görə məsuliyyət daşımır; ikincisi, “Qurb an Səid” adının roman üzərində olması, onun milli mənsubiyyətini, hələ ki, tam ifadə edir. Əgər tədqiqatlar bu addan imtina etməmişlərsə, hansı əsasla yazarın milli mənsubiyyətini şübhə altına alırıq. Romanın hansı dildə yazıldığı, tərcüməçilər (əgər orijinalda yazılmamışsa!) və redaktorlar tərəfindən əl gəzdirilməsi faktını da unutmamaq lazımdır. Ədəbiyyat tariximizin müxtəlif dövrlərində tərcüməçilərin, yaxud redaktorların, naşirlərin bu cür təhriflərə yol verməsinin az şahidi olmamışıq. Bununla belə, romanda müəllifin milli mənsubiyyətini doğmalaşdıran arqumentlər yadlaşdıran səhifələrdən bir neçə dəfə çoxdur. Bütün bunlardan başqa “Əli və Nino” hər cəhətdən (mövzu, problematika, hadisələr və s.) sırf Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatının məhsuludur. Elə buna görə də biz bu əsəri “ XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” (Bakı, 2019)dərsliyimizdə milli mühacirət ədəbiyyatı nümunəsi olaraq təqdim etmişik. 4
Romanın Məhəmməd Əsəd bəyə məxsus olması barədə əlində əsaslı sənədlər olduğunu iddia edən tədqiqatçı Nuridə Atəşi özünün “Yüz ilin sirləri açılır” (Bakı, Nurlan, 2007) kitabında romanın çap olunmaq üçün nəşriyyatla bağlanan müqaviləsini də təqdim edir. Həmin müqavilə isə Qurban Səidin vəkil etdiyi şəxs kimi Elfride Ehrenfelsin adına bağlanır. Maraqlıdır ki, Məhəmməd Əsəd bəy Elfride Ehrenfelsə məktublarında ona “X anım Səid” deyə müraciət edir. Ehrenfelsin varisləri isə bu romanın Ehrenfelsin yazmış olduğu iddiasını irəli sürürlər və hələ ki, romanın qonararları onlara məxsus olur. E.Ehrenfelsin Bakıda yaşamadığı və
3 Aslan Məmmədli. Qurban Səid. Pro et kontra. Bədii mətnin kulturoloji təhlili (1-ci və 2-ci məqalələr); Səfər Kəlbixanlı. Əlili Nino və ya Türksüz Avropa haqqında balada. Vətəndaş həmrəyliyi, 2011, 14-20 yanvar, 27 yanvar-4 fevral və s. 4 Bədirxan Əhmədov. XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. 3 cilddə, 2 c., Bakı, 2010, s. Sayfa 49 / 847 Yüklə 8,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|