GeçMİŞİ, bugüNÜ ve geleceğİ

MİTOLOJİK İMAJLAR VE ESKİ İNANIŞLARLA  

BAĞLI TASAVVURLAR 

U L U S L A R A R A S I   S E M P O Z Y U M  

“AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” 

(Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) 

 

mitoloji  metinleri,  1988:185).  Biz  de  anlatıcılardan  bununla  ilgili 

istediğimiz  bilgiyi alamadık.  Aşağıdaki metine bakalım: 

“Cin lere bizden yeyler deriz. Bizden yeyler her yerde var, fakat insanlara 

gözükmez. Sadece mal-davar onları görür. Bu nedenle koyun geçi olan yerde 

bizden  yeyler  olmaz,  yoksa  ayak  altında  kalıp  ölürler”  (Azerbaycan 

folkloru antolojisi, 1994:46). Ordubad şehir sakini 65 yaşlı Nise Eliyeva da 

“bi zden yeyler” hakkında  bir inancı bize böyle anlattı: “Biz den yeyler her 

gün  evimizdedi.  Onlar  bizden  el  çekmezler.  En  çok  çocukların  gözüne 

gözükürler. İyiliği de şudur ki, çocuk çox ağladığında onun gözüne gözüküp 

güldürüller.  Ziyanı  da  şudur  ki,  bir  de  baktın  çocuk  hiç  bir  şeyden  ağladı. 

Gelirsen  ki,  hiç  bir  şey  yok.  Bizden  yeyler  çocuğu  çimdiklemişler.  Ya  da 

kundakta  olan  bir  çocuk  uykuda  ağlıyor.  Derler  ki,  bizden  yeyler  çocuğun 

kulağına fısıldar ki, nenen (anan) ölüp. Çocuk da ağlar. Bir de baktın bebek 

uykuda gülüyor. O zaman bizden yeyler bebeğin kulağına  fısıldar ki, deden 

(baban) ölüp (Şexsi arxivimizdem, 20..., seh.). Anlatıcı şunu da ekledi ki, 

“b izden yeylerin zararından bebekleri korumak için yastığının altına bıçak, 

makas  koruz.  Bizden  yeylerdi,  cinlerdi  demirden  korkarlar”  (Şexsi 

arxivimizdem,  20...,  seh.).  Folklorbilimci  C.Beydili  bu  konuyla  ilgili 

yazıyor:  “Biz den  yeyler”, inanışa  göre,  insanın  malını,  kazanını,  pirincini 

çalar,  yağını  pişirerek  yer,  elbisesini  giyerek    oynar,  bir  sözle,  Adem 

evladına her zaman zarar verirler. Bu demonik varlıklar güya iğne, çengelli 

iğne vs. gibi demir nesnelerden korkar, bu nedenle de, demire vurdukta vb. 

durumlarda korkarak kaçarlar” (Beydili C., 2003:64). 

Çıntırgayış.  Bu kahraman Ordubad`da “ Cıntırqeyiş” olarak bilinmektedir 

ve  bu  mitoloji  varlık  yol  kenarında  durar.  Yaşlı  karı  cildine  girer  ve  gelip 

geçenden  ona  yardım  etmesini,  onu  yolun  obür  tarafına  geçirmesini  ister. 

Çıntırgayışa yardım eden insan ona yaklaşarak kucağına alar, yolu geçirer. 

Yolun obür tarafında Çıntırgayışı yere koymak isterken onun kolları uzanar, 

insanın  boynuna öyle    bir sarılır  ki,  o  kişi boğulup  ölür.  Aynı  kahramanın 

varlığına  inam  Nahçıvan`ın  Sederek  ilinde  de  mevcuttur.  Burada  ise 

Çıntırgayış yaşlı karı şeklinde olmakla birlikte, zayıf, kimsesiz, hasta çocuk 

şeklinde de göze gözükmektedir. 

Mitoloji  varlıklar  sırasında  arazide  “Gu r-Gur  Baba” adlı  bir  imaja  da 

rastlıyoruz. İnama göre, Gur-Gur Baba göklerdedir. Şimşek çakması, leysan 

yağmur, sel gelmesi gibi doğal olayların “ne deni” Gur-Gur Babadır.  “Gur -

Gur  Baba”   adlı  kahramana  Kerkük  folklor  örnekleri  arasında  da  tesadüf 

ediyoruz.  Fakat  burada  “ Gur-Gur  Baba”   kutsal  mekanın  adıdır.  Prof. 

G.Paşayev  bu  mekanla  ilgili  yazıyor:  “K erkük`te  “Baba  Gur-Gur” adlı 

meşhur  yer  vardır.  Buradan  daimi  olarak  ateş  çıktığına  göre  kutsal  hesap 

edilir  ve  buraya  dilek  dilemeye  gelirler.  Bir  ağaç  veya  elleriyle  yeri 

kazıyorlar.  Az  sonra  alev  gelip  buraya  çıksa  dileklerinin  kabul  olacağına 

inanıyorlar” (Paşayev Q., 2003:64).  

Sonuç 

Sayfa 44 / 847

---

Ayten Cafer kızı CAFEROVA 

U L U S L A R A R A S I   S E M P O Z Y U M  

“AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” 

(Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) 

 

Ordubad`ın  arazisindeki  mitolojik  metinlerin  araştılırması  bu  mitoloji 

inamların  burada  yaşayan  ahalinin  eski  ve  zengin  manevi  kültüre  sahip 

olmasını kanıtlamaktadır.  

 

QAYNAQLAR 

 

1.  Abdullayeva  M.  (2002).  Azerbaycan  folklorunun  regional 

xüsusiyyetleri  (Şeki-Zaqataladan  derlenmiş  folklor  örnekleri  esasında): 

Filologiya  elmleri  namizedi  alimlik  derecesi  almaq  üçün teqdim  edilmiş 

dissertasiya, Bakı, 159 s. 

2.  Alıyev A. Azerbaycan folklorunun regional xüsusiyyetleri (Dereleyez 

folklor  örnekleri  esasında).  Filologiya  elmleri  namizedi  alimlik  derecesi 

almaq üçün teqdim edilmiş dissertasiya, Bakı, 2008. 

3.  Azerbaycan  etnoqrafiyası.  (2007).  Üç  cildde,  III  cild,  Bakı:  “Şerq-

Qerb” neşriyyatı,  568 seh. 

4.  Azerbaycan  folkloru  antolojisi.(1994).  I  kitab.  Nahçıvan  folkloru. 

Tertib edenler: Ferzeliyev T., Qasımlı M. Bakı: “S abah” neşriyyatı, 388 seh. 

5.  Azerbaycan  mitoloji  metinleri.  (1988).  Tertib  edeni,  ön  sözün  ve 

şerhlerin müellifi:  A.Acalov. Bakı: “E lm” neşriyyatı,. – 196 seh. 

6.  Beydili (Memmedov) C. (2003). Türk mitoloji sözlüyü. Bakı: “El m” 

neşriyyatı, 418 seh.

 

7.  Caferli  M.(2007).  Folklor  ve  etnik-milli  şuur.  Nahcıvan  Folklor 

Materyalleri  Esasında.  Baskı  tarihi:  eylül  2007.  Kültür  Ajans  Yayınları 

Nu:29. 128 seh. 

8.  El sözü, yurd yaddaşı.(2010). Folklor toplusu. Toplayıb tertib edeni ve 

çapa hazırlayanı: f.ü.f.d. İsmayıl M.R.,  Bakı: “El m” neşriyyatı 168 seh. 

9.  Paşayev  Q.  (2003).  Kerkük  folklorunun  janrları.  Bakı:  “El m” 

neşriyyatı, 2003. – 320 seh. 

10. Seyidov M.(1983). Azerbaycan mitik tefekkürünün qaynaqları, Bakı: 

neşriyyatı yaz 326 seh. 

11.  Şexsi arxivimizdem, 20..., seh.(Alan çalışmaları zamanı derledigimiz 

bu metinler ilk defe yayınlanır) 

12.  Yol geler Ordubada. (2005). Folklor toplusu. Ön sözün müellifleri ve 

toplayanlar: Ceferli M., Babayev R., Nahçıvan neşriyyatı yaz, 68 seh. 

 

 

 

 

Sayfa 45 / 847

---