GeçMİŞİ, bugüNÜ ve geleceğİ

Muhammet ARSLAN 

U L U S L A R A R A S I   S E M P O Z Y U M  

“AZERBAYCANŞİNASLIK: GEÇMİŞİ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİ” 

(Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) 

 

Karnak  Tapınağı’nda  görülen  sfenksli  koç  heykeli  dizisi  bunu  kanıtlar 

niteliktedir (Foto.: 82).   

Roma  İmparatorluğu  ise  koç  sembolizminin  en  çok  kullanım  alanı 

bulduğu  bir  dönem  olmuştur.  Koç,  gerek  Hıristiyanlık  öncesi  Pagan 

inancının hâkim olduğu dönemlerde ve gerekse de Hıristiyanlığın kabulü ile 

dinsel  bir  sembol  olmuştur.  Eski  Ahit’te  kralların  sembolü  olarak 

kullanılmış,  Hz.  İsa’nın  dirilişini  sembolize  eden  bir  ritüel  olmuş  ve 

Tevrat’ta  geçtiği  şekliyle  Hz.  İbrahim’in  oğlu  Hz.  İshak’ı  kurban  etmesini 

anlatan en güzel tasvirlerden olmuştur (Aydın: 2014, 373). Bu uygulama ise 

en  dikkat  çeker  şekilde  Roma  dönemi  lahitlerinde  görülmektedir  (Çelik: 

2010.;  Turak:  2011.;  Yıldırım:  2015,  515-534)  .  Lahitlerin  özellikle  kısa 

kenarlarındaki  köşeleri  koçbaşlarıyla  tezyin  edilmiştir  (Foto.:  83).  Benzer 

şekilde iki çift koçbaşının birbirlerine bakar şekilde tasvir edildiği M. S. 5. 

yüzyıla  ait  Doğu  Roma  İmparatorluğuna  ait  bir  mozaik  ayrıca 

zikredilmelidir.  Söz  konusu  mozaik  günümüzde  Hatay  Müzesi’nde 

sergilenmektedir.     

 “ Koç”  sembolizmi  halen  daha  Anadolu’da  birçok  sosyal  içerikli 

gelenek ile yaşatılmaktadır. Anadolu’da bir dönem erkek çocuklarına koç ile 

başlayan veya sonlanan isimler ve soy isimleri verilmiştir. Koçyiğit, Koçak, 

Koçaker,  Koçay,  Koçer,  Koçhan,  Koçubey,  Koçdemir,  Karakoç,  Akkoç, 

Koçan, Koçali gibi…  Aynı şekilde birçok ilçe ve köy yerleşimlerinde benzer 

isimlere  rastlanılmaktadır.  Şereflikoçhisar,  Koçarlı,  Karakoçan,  Koçbaba, 

Koçköy,  Koçkaya,  Koçyayla,  Koçoğlu,  Koçkıran,  Çakırkoç,  Koçbaşı, 

Sürmelikoç,  Alakoçlu,  Koçyolu,  Koçharmanı,  Koçkale,  Koçkonağı, 

Koçyiğitler, Koçkuyusu, Koçpınar, Kocakoç, Koçbayır gibi…  

Koç  figürü  aynı  zamanda  at,  geyik,  kaplumbağa  gibi  hayvanlarla 

birlikte  “na zarlık”  olarak  kullanılan  sembollerden  birisidir.  Anadolu’da 

zaman  zaman  ev  veya  işyerlerinin  kapısına  koçboynuzu  asıldığı  görülür. 

İstanbul  ve  Rize  Fındıklı  ilçesinden  buna  örnekler  vardır  (Foto.:  84-85). 

Ayrıca  Iğdır’ın  Karakoyunlu  ilçesindeki  bir  evin  duvarındaki  koçbaşı 

kabartması  da  örnek  olarak  gösterilebilir  (Foto.:  86).  Aynı  şekilde  Hazar 

Türklerinin  de  evlerinin  kapılarına  nazardan  korunmak  amacıyla 

koçboynuzu astıkları bilinmektedir (Kırzıoğlu: 1993, 137.; Çıblak: 2004, 9.; 

Kalafat:  2007:  309.;  Alp:  2009,  38.;  Gür-Soykan:  2013,  128).  Benzer 

geleneği  yukarıda  da  ifade  edildiği  gibi  Kazakistan’ın  Türkmenistan, 

Özbekistan’ın  Hive  şehirlerinde  ve  Kosova’nın  Gora  ve  Prizen 

bölgelerindeki ev ve ahırların kapılarında da görmekteyiz (Foto.: 87-88).  

Burada  daha  önemli  bir  hususu  dile  getirmek  gerekir  ki;  o  da 

Türkmenistan’daki mezarlara asılan koçboynuzlarıdır. Türkmenistan’ın Ahal 

şehrine bağlı Nohur (Nokhur) Köyü’ndeki bir mezarlık ilginç ve önemli bir 

örneği sunar (Çakır: 2014, 217). Mezarlıktaki ahşaptan hece taşı dediğimiz 

mezar  taşlarının  birçoğunun  üstünde  koçboynuzunu  görmek  mümkündür 

(Foto.: 89-90). Bu kadim Orta Asya Türklerinin ölen büyükleri için kurban 

Sayfa 806 / 847

---

KARS’IN SELİM İLÇESİNDE BULUNAN KOÇ HEYKELİ FORMLU BİR 

MEZAR TAŞININ DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ  

U L U S L A R A R A S I   S E M P O Z Y U M  

“AZERBAYCANŞİNASLIK: GEÇMİŞİ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİ” 

(Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) 

 

ettikleri koçun boynuzlarını sırığa veya kapı üstüne asmalarıyla devam eden 

geleneğin devamı olarak görülmelidir (Kalafat: 1999, 129).  

Koçun  boynuzu  Türk  halı  sanatının  da  vazgeçilmez  bir  unsuru 

olmuştur. Gerek Orta Asya ve gerekse Anadolu’da üretilen halı, kilim, cicim 

gibi  ürünlerde  koçboynuzu  motifinin  sevilerek  kullanıldığı  görülmektedir 

(Çelik:  1999,  22.;  Deniz:  2007,  28-29.;  Gümüştekin:  2011,  113.;  Yılmaz: 

2012, 3355-3360). 

Anadolu’daki  koç  ile  ilgili  adetlerin  başında  nişanlı  gelin  kıza  koç 

götürme hadisesi vardır. Kurban bayramlarında arefe günü büyük bir özenle 

süslenen koç,   gelinin baba evinde kaldığı her yıl için erkek tarafından kız 

evine gönderilir. 

Koç,  düğün merasimlerinin  de  vazgeçilmez  bir  unsurudur.  Örneğin 

özellikle  Ahıska  Türklerinde  gelinin  önü bir  koç  ile  kesilir.  Şayet  gelinin 

gücü yeterse koçu kucaklar ve yanına alır; yoksa da gelinin babası tarafından 

koçun  parası  ödenir  (Hacılı-İdrisi:  1994,  38).  Bu  geleneğin  Anadolu’da  da 

uygulandığı görülür.  

Taziye yemeklerinde “k oç” kesilmesi geleneği de ölen kişinin Allah’a 

kurban  edilmesiyle  ilişkili  olabilir.  Özellikle  Mersin  civarındaki  Alevi 

Türkmenler  olarak  bilinen  Tahtacılar  da  cenaze  yemeklerinin  tamamında 

koçun kurban edilmesi buna örnektir (Yıldız: 2007, 16).  

Asker  uğurlama  törenlerinde  koça  Allah’a  kurban  olsun  diye  kına 

yakılır ve kurban edilir; erkek evladın ise eline ya da saçına vatana kurban 

olsun diye kına yakılır. 

Anadolu  insanı  yeni  bir  ev  ya  da  araba  aldığında  yine  koçu  Allah’a 

kurban eder. Herhangi bir binanın inşaatında yine koç kesilir ve kanı temele 

akıtılır.     

Bir de “k oç  katımı” törenleri vardır. Yaz aylarında dişi sürüden ayrı 

tutulan koç, güz aylarının girmesiyle büyük bir törenle sürünün içine katılır 

ve  koyunların  döllenmesi  sağlanır.  Bu  törenlerde  koçlar  süslenir,  aşı 

boyalarıyla  rengârenk  boyanır.  Şayet  doğacak  kuzunun  erkek  olması 

isteniyorsa koçun üzerine erkek çocuk bindirilir (Boratav: 1997, 212.; Artun: 

2011, 6).  

Koç heykellerinin mezar taşı olarak kullanılmasına ilginç bir yaklaşım 

ise  Türk  Halk  müziğinden  gelmektedir.  Rumeli  yöresine  ait  “Dr ama 

Köprüsü  Bre  Hasan” adlı  türkünün “m ezar  taşlarını  bre  Hasan  koyun  mu 

sandın,  adam  öldürmeyi  bre  Hasan  oyun  mu  sandın”  şeklindeki  sözleri, 

aslında bu geleneğin Rumeli coğrafyasında da uygulandığına işarettir. 

 

 

 

 

 

 

Sayfa 807 / 847

---