GeçMİŞİ, bugüNÜ ve geleceğİ
Yüklə 8,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Muhammet ARSLAN U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞİNASLIK: GEÇMİŞİ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİ”
- KARS’IN SELİM İLÇESİNDE BULUNAN KOÇ HEYKELİ FORMLU BİR MEZAR TAŞININ DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M
Muhammet ARSLAN U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞİNASLIK: GEÇMİŞİ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİ” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
Anadolu coğrafyasının özellikle belirli bir kesiminde (Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi) çok sayıda at, koyun ve koç heykeli formunda mezar taşı görmek mümkündür. İlk araştırmacılar tarafından 1351-1469 yılları arasında Doğu Anadolu, Azerbaycan, İran ve Irak’ta hüküm süren Karakoyunlulara ve 1340-1514 yılları arasında benzer coğrafyada saltanat kuran Akkoyunlulara tarihlenen bu mezar taşlarının aslında milattan önceki yüzyıllarda Orta Asya, Kafkasya ve Anadolu topraklarında yaşayan Türkler arasında oldukça yaygın olduğu yapılan araştırmalarla sabitlenmiştir. Bildiriye konu olan Kars’ın Selim ilçesindeki bugüne kadar bilinmeyen 1 ve hiçbir bilimsel araştırma içerisine dâhil edilmemiş olan koç heykeli formundaki bu mezar taşı, Selim ilçesinin 14 km. kadar kuzeybatısındaki Kamışlı Köyü’nde bulunmaktadır (Foto.: 1). Mezar taşının bulunduğu köyün kuzeyindeki hafif eğimli bir yamaç, köylülerin ifadesine göre
2 eski bir mezarlık alanını oluşturmaktadır. Söz konusu koç heykeli formundaki bu mezar taşının Karakoyunlu veya Akkoyunlu döneminden kalmış olması muhtemeldir. Ancak üzerinde tarih olmaması ve bu geleneğin 1950’li yıllara kadar uygulandığının bilinmesi nedeniyle kesin bir dönem tarihlemesi yapmak yanlış olacaktır. Hafif eğimli bir yamaç üzerinde bulunan koç heykeli altta 1.55 x 0.60 x 0.45 m. boyutlarındaki bir kaide üzerine oturmaktadır. Kaidenin ön tarafının aşındığı görülmektedir. Heykel ise 1.18 x 0.46 x 0.60 m. ölçülerindedir. Bazalt özellikli blok bir taşın oyulması ile meydana gelmiş olan koçun ayakları, karnı, kafası, boynuzları, sırtı ve kuyruğu gibi uzuvları belli olacak şekildedir (Foto.: 2-3-4). Koçun sol boynuzu net belli olmakta, sağ boynuzu ise tahrip olduğu için tam olarak anlaşılamamaktadır. Yine sağ karnının bir kısmı ile sırtının bir kısmı define avcıları tarafından kırılarak tahrip edilmiştir. Üzerinde herhangi bir süsleme ya da sembolik nesne bulunmamaktadır. Dünya coğrafyası üzerinde birçok medeniyet kuran ve bunun yanında birçok medeniyet ile de etkileşim içerisinde bulunan Türk toplulukları, yaşadıkları çevrenin etkileri yanı sıra sahip oldukları inanç sistemleriyle de oldukça zengin ve şenlikli soyut ve somut kültür mirası edinmişlerdir (Çatalbaş: 2011, 49). Türkler gerek İslâmiyetin kabulünden önce ve gerekse İslâmiyetin kabulünden sonra çeşitli hayvanları önemsemiş ve bu hayvanlara günlük hayatlarında önemli yerler vermişlerdir. “ Koç” da kutsanmış bir figür olarak Türklerin doğumdan yaşama ve yaşamdan ölüme kadar her anlarında bazen “k oruyucu, güç, kuvvet”, bazen “y iğitlik”, bazen “be reket, bolluk” ve bazen de “na zarlardan korunma” gibi sembolik
1
Bahtiyaroğlu ve 03.10.2015 günü köye yaptığım ziyarette bana eşlik eden Prof. Dr. Mükremin Özkan Arslan ve eşi Şahinaz Alise Arslan’a teşekkür ederim. 2
yapılan mülakattan alınmıştır. Sayfa 800 / 847 KARS’IN SELİM İLÇESİNDE BULUNAN KOÇ HEYKELİ FORMLU BİR MEZAR TAŞININ DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞİNASLIK: GEÇMİŞİ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİ” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
ifadelerle hayatın önemli bir parçası oluvermiştir. Türklerin İslâmi inanç sistemine dâhil olmalarıyla birlikte ise Hz. İbrahim’e inen “k oç”tan hareketle “ sadakat, kurban ve ölüm”ün sembolü haline gelmiştir. Somut olarak ilk koç heykellerinin M.Ö. 1-M.S. 7. yüzyıllar arasında Özbekistan ile Kazakistan sınırındaki Aral Gölü’nün kuzeyine kalan Amuderya bölgesindeki Toprakkale Sarayı’ndaki heykellerin kaidelerinde görmekteyiz (Esin: 1978, 55) (Foto.: 5). Benzer şekildeki koçbaşlı işlemeleri Altay Dağlarının Altın Dağları bölgesinde 1947 yıllarında Rus arkeolog Rudenko tarafından gün yüzüne çıkarılan 2. Pazırık Kurganı’ndaki İskitlere ait olduğu tahmin edilen kumaşlar üzerinde karşımıza çıkar (Kırzıoğlu: 1993, 137). Koç, koyun gibi maddi kültür unsurlarına aslında çok daha öncelerden çeşitli örnekler vardır. Örneğin İç Asya bölgesinde görülen M.Ö. 3000’lere dayanan Afanesyeva kültüründe ortaya çıkarılan insana ait mezarlarda koyun kemiklerinin varlığı bilinmektedir (Çoruhlu: 2012, 1053). Aynı şekilde diğer bir ProtoTürk kültürü olan Andronovo kültürüne ait kurganlardan da koyun kemikleri çıkarılmıştır (Çoruhlu: 2012, 1053-1054). Altaylar ile Yenisey havzalarında M.Ö. 1300-700 tarih aralığında görülen Karsuk kültürüne ait buluntularda ise koyunun görülme oranı at ve deveye nazaran daha fazladır (Çoruhlu: 2012, 1054). Bu da bizlere Türklerin tarih sahnesine çıktıkları andan itibaren koyun ve koç figürlerine asgari düzeyde önem verdiklerini, kutsadıklarını ve hatta ölürken bile yanlarında götürdüklerini ifade eder. Kırgızlara ait I. Kapçalı ve Uybat kurganlarından çıkarılanlar arasında ahşaptan yapılmış koyun heykelleri (Çay: 1983, 35) ve Altay bölgesinden M.Ö. 8. yüzyıldan kaldığı tahmin edilen bir mezar taşındaki koçbaşlı kabartma (Berkli: 2007, 66) bu geleneğin öncüleri olarak kabul edilebilir. Tarihteki ilk Türk devleti olarak bilinen Hun Devleti’ndeki mezar geleneklerinde koç’un at, deve ve sığırla birlikte önemli hayvan figürleri arasında olduğu yukarıdaki kurganlardan çıkan buluntular ile sabittir. Çin kaynaklarının Hunları tarif ederken; “Hun” kelimesinin koç anlamına gelen “k un” kökünden geldiğini ifade etmeleri ise bu bağlamda anlamlı kabul edilebilir (Kafesoğlu: 1998, 221.; Çetindağ: 2002, 171-172). Göktürklerde de benzer defin gelenekleri bulunmaktadır. Bu devirden M.S. 735 tarihli Moğolistan’daki Bilge Kağan’ın anıt mezarındaki iki koç heykeli (Kuzuoğlu-Gökçek: 2005, 31.; Esin: 2006, 262.; Durmuş: 2012, 1194.; Bahar: 2013, 286-287) oldukça önemli bir başlangıcı teşkil eder. Bu heykellerden biraz daha erken bir döneme tarihlenen ve Bilge Kağan anıt mezarına yakın bir alanda bulunan İlteriş Kağan’a ait olduğu tahmin edilen Şivet Ulan Mezar Külliyesi’ndeki (Esin: 1988, 575) koç heykellerini de burada ayrıca zikretmek gerek (Foto.: 6-7-8). Yine bu külliyelerle çağdaş olan Moğolistan’daki I. Göktürk Kağanlığına tarihlenen Öngöt Mezar Külliyesinde de koç heykelleri bulunur (Mert: 2008, 281-305) (Foto.: 9-10- 11). Moğolistan’daki Manzushir Manastırı çevresindeki Uygurlardan kalma Sayfa 801 / 847
Yüklə 8,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|