Abġd tahġRLĠ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
50 təriqətlərin qərəzli mübarizəsinin qatı əleyhdarı olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, seminariyanın açılması ilə bağlı məsələlərdən bəhs olunarkən tez-tez «şiə» sözünün işlədilməsi Ceyhun bəyi narahat edir. Böyük qələm sahibi yazırdı ki, seminariyaya bütün müsəlmanların – həm şiələrin, həm də sünnilərin ehtiyacı var. Seminariyanın açılmasına münasibət bu cür olsa, ruhanilərin tərbiyəsindəki nöqsanları aradan qaldırmaq, Avropada islam barəsində yayılan qərəzli söz- söhbətlərin qarşısını almaq olar. Məqalənin sonuncu hissəsində (8 dekabr, № 274) müəllif ruhanilərin vəziyyətini qeyri-qənaətbəxş olması səbəblərini izah etmək üçün, onların gəlir mənbəyinin açıqlanması vacibliyini göstərir. O yazır: «Ruhanilərin müəyyən gəlir mənbəyi yoxdur. Onlar təsadüflərin hesabına yaşayırlar». C.Hacıbəyli təsadüflərin nədən ibarət olduğunu da qeyd edir ki, oxucuda mollanın həyat tərzi, gəlir mənbəyi barədə tam təsəvvür əldə etsin. Molla gözləməlidir ki, xeyir və ya şər məclisində kimsə ona müraciət edəcək, yaxud yoldan ötən bir kəs uzun Ramazan gecəsində atasının ruhunu şad etmək xəyalına düşəcək, ya da ki, məhərrəmliyin sonunda mərsiyəxandan sonra növbə mollaya çatacaq. Bunlardan başqa həm də, pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olan mollalar da var ki, onun gəlirinə qəpik-quruş əlavə etmək olar. C.Hacıbəyli göstərir ki, tək mollanın yox, ruhanilərin bütün təbəqəsinin, hətta şeyxülislamın belə gəliri azdır. İqtisadi çətinliklər istər-istəməz mollada da «yaşamaq uğrunda mübarizə» şüarı ilə çalışmaq keyfiyyəti aşılayır. Təbii ki, belə vəziyyətdə ümumxalq mənafeyinin şəxsi mənafeyə qurban verilməsi şansı çoxalır. Molla təbii olaraq, məktəb açan elmə səsləyən dünyəvi ziyalıların timsalında öz rəqibini görür. Ziyalıların əsl niyyətlərindən xəbərsiz mollalar mədəni- maarifçilik işini onlara qarşı çevrilmiş akt kimi qəbul edirlər. Mollanın yaşadığı, işlədiyi ərazidə məktəbin açılması, «mədrəsədən, axına səbəb olur ki, bu da, onun cibinə zərbə vurur. Şübhəsiz, belə vəziyyət mollanı haldan çıxarır. Əgər molla iqtisadi cəhətdən tam təmin olsaydı, heç şübhəsiz, minlərcə məktəbin açılması onu qıcıqlandırmaz və «rus işqolu»nun ünvanına söyməzdi. C.Hacıbəylinin fikrincə, vəziyyət bu cür davam etsə, kütləvi, mənəvi, fiziki şikəstliklər baş verə bilər. Bu gün ruhanilərin iqtisadi təminatı birinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb edən məsələlərdəndir. Bu, 1914-cü ildə keçirilmiş müsəlmanların qurultayında da qeyd olunmuşdur. Böyük publisist ruhanilərin ehtiyacından bəhs edərkən çox vacib bir məsələni də vurğulamışdır. Onun qənaətinə görə şəxsi və əmlak münasibətlərində müsəlman ruhanilər də xristian ruhanilərə aid hüquq və imtiyazlardan istifadə etməlidirlər. C.Hacıbəyli məqalənin sonunda ruhani dünyasında ediləcək dəyişikliklərin rəhnini iki məsələnin təxirə salınmadan həll olunmasında görür: təlim-tərbiyə və təminat. Cəmiyyətdə bəziləri də mollaların iqtisadi mübarizəsinin dinlə elmin, köhnəliklə yeniliyin, cəhalətlə işığın mübarizəsi kimi qiymətləndirir. Göründüyü kimi, islamın mahir bilicisi və istedadlı qələm sahibi C.Hacıbəyli ruhaniliyin mövcud problemlərini çox obyektiv şəkildə araşdırmış, çıxış yolunu göstərmiş, bununla da, həm yalnız «ifşa etməklə» məşğul olan qafqazlı 51 həmkarlarını qınamış, həm də, Avropada «fanatizm», «dözülməzlik» kimi ibarələrlə aləmə car çəkən ideoloqlara tutarlı cavab vermişdir. C.Hacıbəylinin gənc yaşlarından islamdan bəhs edən yazılarını sonrakı illərdə-xüsusilə, mühacirət dövründəki fundamental tədqiqatların bünövrəsi hesab etmək olar. “Meydan”qəzeti, 6,13,20 oktyabr 1995, “Xalq qəzeti” 3 fevral 1999 ÖZÜNÜ TÜRK VƏ MÜSƏLMAN SAYAN HƏR KƏS.., YAXUD C.HACIBƏYLĠ QASPRĠNSKĠ HAQQINDA (İSMAYIL QASPRİNSKİNİN VƏFATININ 80 İLLİYİ MÜNASİBƏTİLƏ) Türk dünyasının mədəni, mətbu-ictimai-mənəvi tarixində misilsiz rol oynamış İsmayıl bəy Qasprinski ideyaları taleyin hökmü ilə dünyaya səpələnmiş böyük bir millətin illər uzunu arzu və istəklərini əks etdirməklə bərabər, tərəqqi, dirçəliş, xilas yoluna işıq saçmışdır. Bu ideya çox yığcam şəkildə belə ifadə olunmuşdur: «Dil, fikir və iş birliyi». Bu ideyanın formalaşmasına, sonralar isə alovlu təbliğinə İ.Qasprinski bütün həyatını həsr etmişdir. İ.Qasprinski 1851-ci ildə Krımın Bağçasaray şəhəri yaxınlığındakı Avcı kəndində dünyaya göz açmışdır. Atası Mustafa ağa Qaspiralı kəndindən olduğu üçün İsmayıl bəy özünə Qasprinski soyadını götürmüşdür. İlk təhsilini Ağmeçiddə alan İsmayıl bəy Moskva şəhərində hərbi liseydə oxumuş, 1868-ci ildən isə müəllimliyə başlamışdır. Moskva, sonralar Paris (1871-74-cü illərdə İsmayıl bəy Fransada yaşamışdır) mühiti gələcəyin böyük ziyalısında bu qənaəti formalaşdırmışdır ki, xalqın cəhalətdən xilası, tərəqqisi üçün onun maariflənməsi yeganə yoldur. İsmayıl bəy bu yolda yorulmadan çalışır, məktəblər açır, qəzet buraxmağa səy göstərir. Araşdırmalarının, müşahidələrinin və səfərlərinin nəticəsi kimi bu illər iki kitab yazır: «Avropa mədəniyyətinə bir nəzəri-müvazinə», «Rusiya müsəlmanları». İnadkarlığı, gərgin zəhməti bahasına İsmayıl bəy əvvəlcə «Tonğuc» (1881), «Mirati-cədid» (1882) qəzetlərini, sonra isə Rusiya müsəlmanlarının mətbuat, mədəniyyət tarixində parlaq rol oynamış «Tərcüman»ı (1883-cü il, 10 aprel) buraxmağa nail olur. Heç şübhəsiz, Bağçasaraydan parlayan – bütün türk dünyasına işıq salan bir ulduz – İsmayıl bəy Qasprinski şəxsiyyətinə Azərbaycan ziyalıları da böyük maraq göstərir, onunla əməkdaşlıq edirdilər. Xalqımızın Əli bəy Hüseynzadə, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Əhməd bəy Ağayev kimi simaları İsmayıl bəylə, onun qəzeti «Tərcüman»la müntəzəm əlaqə saxlamışlar. Dövrünün fəal, məhsuldar və mütərəqqi ziyalılarından sayılan Ceyhun bəy Hacıbəyli üçün də İsmayıl bəy Qasprinski örnək, öndər idi. Bunu Hacıbəylinin İsmayıl bəy Qasprinskinin vəfatı Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|