Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
72
Aydındır ki,
(5)
-
fəzanın hər nöqtəsində
τ həcmin həndəsi xarakteristikasıdır. Mühitin əsas parametrlərini belə
təyin etmək olar:
mühitin
sürət vektoru
Kütləvi qüvvələrin vektoru
Səthi qüvvələrin
tenzoru
Beləliklə, bu nəticəyə gəlmək olar ki, bizim çıxardığımız hərəkət və enerji tənlikləri ümumidir və
çoxlu sayda praktiki məsələlərin həll olunmasında istifadə oluna bilər. Ancaq bu tənliklər qapalı deyildir.
Onun üçün əlavə olaraq termodinamiki, reoloji, istilik miqdarı, fazalararası istilik mübadiləsi proseslərini
xarakterizə edən əlavə ifadələri yuxarıda çıxardığımız dinamika və enerji tənliklərinə daxil etmək
lazımdır. Qeyd olunan ifadələrdə mühitin konkret riyazi modeli qurulan zaman istifadə olunur və ümumi
halda sistemin fiziki xassəsindən asılıdır.
BORULARIN SƏTHĠNƏ ÖRTÜYÜN ADGEZĠYASINI YOXLAMAQ ÜÇÜN
QURULUġUN ĠġLƏNĠB HAZIRLANMASI
Qəhrəmanov N.Q.
Sumqayıt Dövlət Universiteti
SNPE-örtüklü boruların tətbiq sahələrini müəyyənləşdirmək üçün örtüyün adgeziya möhkəmliyi,
elektrik-kimyəvi xassələri və kooroziyaya davamlıq göstəriciləri haqqında səhih təlimatlar olmalıdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, toz şəkilli polimer materialla tozlandırma üsulu ilə borunun içərisində alınan
örtüyün qalınlığı çox kiçik olur və buna görə də belə örtüyün yuxarıda göstərilən xassələrini təyin etmək
üçün uyğun sınaq üsulları işlənib hazırlanmalıdir. Örtüyün borunun metal səthinə adgeziyasını yoxlamaq
üçün,fikrimizcə ştift üsulu yarıya bilər. Üsulun mahiyyəti aşağıdakı kimidir: bir neçə yerdən deşik açırlar
və həmin deşiklərlə sürüşmə oturması ilə ştiftlər yerləşdirilir, belə ki, ştiftin borunun içərisinə daxil olan
yan səthi boru səthi ilə eyni səviyyəyə gətirilir .Ştiftlər boru ilə yığıldıqdan sonra borunun içərisinə örtük
çəkilir. Sonra müəyyən dayaqlardan istifadə edərək ştift dartılır.Alınan qopma qüvvəsini ştiftin örtüklə
görünən sahəsinə bölməklə adgeziyanın bərabər qopartmada möhkəmliyini təmin etmiş olarıq. Bu
üsulun
mənfi cəhəti ondadır ki, örtüyün kiçik qaınlığında onun qzü dağılır və adgeziyanı təyin etmək mümkün
olmur. Borunun örtüklərinin adgeziyasını yoxlamaq üçün digər üsul da mövcuddur.
Bu üsulda nümunə aşagıdakı kimi hazırlanır: borunun üzərində onun uzunluğu boyu xüsusi pəncərələr
açılır. Bu pəncərələrin ölçüsündə borulardan uyğun nümunələr kəsilir (20x150 mm) və həmin
pəncərələrə yerləşdirilir. Borunun nümunələrlə birlikdə tozlandırılmasından sonra onlar çıxarılır iki örtük
bir-birinin üzərinə düşməsi şərtilə onlar sıxılır və termoşkafda əriyib bir-birinə yapışanadək saxlanılır.
Sonra nümunələr dağıdıcı maşına verilir və adgeziyanın sürüşmə möhkəmliyi təyin edilir. Göründüyü
kimi üsul xeyli mürəkkəbdir, çünki içliklərlə onların oturduqları yuvalar arasında kiplik yaratmaq lazım
gəlir. Kipliyin tam olması isə onu göstərilir ki, araya ərinmiş qarışıq daxil olub tərəflərə yapışır və içliyi
çıxarmaq xeyli mürəkkəbləşir.Xüsusi bıçaqla dairəvi örtük bir neçə şırıma ayrılır (şək.1)Sonra göstərilən
quruluşun bıçaqları örtük çıxarılmış yerinə yerləşdirilir və bıçaqlar metal səthə toxunan vəziyyətdə
vintlərlə bərkidilir və bundan sonra dağıdıcı maşında quruluşa qüvvə tətbiq edilir və beləliklə örtüyün
bərabər olmayan qoparmaya adgeziyası təyin edilir. Adgeziya möhkəmliyi aşağıdakı düsturla təyin edilir:
Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
73
T= kн/м, B=4b,
b-bir şırımın enidir, R-tətbiq edilən qüvvə.
Göstərilən üsulla və quruluşla SNPE örtüyünün adgeziyası təyin edilmiş və nəticələr 1-ci cədvəldə
verilmişdir.
cədvəl 1.
Təmiz polietilen və 65% sinklə polietilen qarışığının
adgeziya möhkəmliyi
Örtüyün materialı
Örtüyün qalınlığı mm
Adgeziya möhkəmliyi kn/m
İlkin polietilen AT
0,5-0,6
32- 36
ATP 65% çəki ilə sink qarışığı
0,5-0,6
45- 50
Şəkil 1. Boruların örtüyünün adgeziyasını təyin etmək üçün quruluş.
1-gövdə; 2-sazlayıcı vint; 3-bıçaq; 4-fiksiya qaykası; 5-yay; 6-söykənəcək.
Örtüyün çəkilməsi prosesində boruların qızdırılması temperaturu 510-520
0
K, havanın təzyiqi 0,18-0,20
MPa, üfürülmə vaxtı 35-40 san, örtüyün çəkilməsinin başlanğıcında boruların temperaturu 380-390
0
K,
axının hərəkət sürəti 14-16 m/san, qarışığın konsentrasiyası 25,4 kq/m
3
olmuşdur.Cədvəldən göründüyü
kimi təmiz polietilenin adgeziya möhkəmliyi qarışığından əhəmiyyətli dərəcə aşağıdır.Bu
göstərici onunla
izah edilir ki, təmiz polietelenin yapışma qabiliyyəti olduqca zəifdir və örtüyün termo-zərbəyə
dözümlüyü onunla qiymətləndirilir ki, o,neçe belə sikildən sonra dağılır.Sınaqların nəticələri 2 cədvəlində
verilmişdir.
Cədvəl 2.
Müxtəlif tərkibli örtüklərin termo-zərbəyə davamlılığı
Örtüyün materialı
Örtüyün qalınlığı
Mühitin temperaturu K
Örtükdə çatların
yaranmasınadək
sikllərin sayı
İlkin PE
0,5-0,6
365
90
SNPE
0,5-0,6
365
340