Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
72 
Aydındır ki, 
   
                                 
(5) 
 
-
 
 fəzanın hər nöqtəsində 
τ həcmin həndəsi xarakteristikasıdır. Mühitin əsas parametrlərini belə 
təyin etmək olar: 
mühitin sürət vektoru 
 
Kütləvi qüvvələrin vektoru 
 
 
Səthi qüvvələrin tenzoru 
 
Beləliklə, bu nəticəyə gəlmək olar ki, bizim çıxardığımız hərəkət və enerji tənlikləri ümumidir və 
çoxlu sayda praktiki məsələlərin həll olunmasında istifadə oluna bilər. Ancaq bu tənliklər qapalı deyildir. 
Onun üçün əlavə olaraq termodinamiki, reoloji, istilik miqdarı, fazalararası istilik mübadiləsi proseslərini 
xarakterizə  edən  əlavə  ifadələri  yuxarıda  çıxardığımız  dinamika  və  enerji  tənliklərinə  daxil  etmək 
lazımdır. Qeyd olunan ifadələrdə mühitin konkret riyazi modeli qurulan zaman istifadə olunur və ümumi 
halda sistemin fiziki xassəsindən asılıdır. 
 
BORULARIN SƏTHĠNƏ ÖRTÜYÜN ADGEZĠYASINI YOXLAMAQ ÜÇÜN  
QURULUġUN ĠġLƏNĠB HAZIRLANMASI 
     
   Qəhrəmanov N.Q. 
   Sumqayıt Dövlət Universiteti 
       
SNPE-örtüklü  boruların  tətbiq  sahələrini  müəyyənləşdirmək  üçün  örtüyün  adgeziya  möhkəmliyi, 
elektrik-kimyəvi  xassələri  və  kooroziyaya  davamlıq  göstəriciləri  haqqında  səhih  təlimatlar  olmalıdır. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  toz  şəkilli  polimer  materialla  tozlandırma  üsulu  ilə  borunun  içərisində  alınan 
örtüyün qalınlığı çox kiçik olur və buna görə də belə örtüyün yuxarıda göstərilən xassələrini təyin etmək 
üçün uyğun sınaq üsulları işlənib hazırlanmalıdir. Örtüyün borunun metal səthinə adgeziyasını yoxlamaq 
üçün,fikrimizcə ştift üsulu yarıya bilər. Üsulun mahiyyəti aşağıdakı kimidir: bir neçə yerdən deşik açırlar 
və həmin deşiklərlə sürüşmə oturması ilə ştiftlər yerləşdirilir, belə ki, ştiftin borunun içərisinə daxil olan 
yan səthi boru səthi ilə eyni səviyyəyə gətirilir .Ştiftlər boru ilə yığıldıqdan sonra borunun içərisinə örtük 
çəkilir.  Sonra  müəyyən  dayaqlardan  istifadə  edərək  ştift  dartılır.Alınan  qopma  qüvvəsini  ştiftin  örtüklə 
görünən sahəsinə bölməklə adgeziyanın bərabər qopartmada möhkəmliyini təmin etmiş olarıq.  Bu üsulun 
mənfi cəhəti ondadır ki, örtüyün kiçik qaınlığında onun qzü dağılır və adgeziyanı təyin etmək  mümkün 
olmur.  Borunun  örtüklərinin  adgeziyasını  yoxlamaq  üçün  digər  üsul  da  mövcuddur.                                                             
Bu  üsulda  nümunə  aşagıdakı  kimi  hazırlanır:  borunun  üzərində  onun  uzunluğu  boyu  xüsusi  pəncərələr 
açılır.  Bu  pəncərələrin  ölçüsündə  borulardan  uyğun  nümunələr  kəsilir  (20x150  mm)    və  həmin 
pəncərələrə yerləşdirilir. Borunun nümunələrlə birlikdə tozlandırılmasından sonra onlar çıxarılır iki örtük 
bir-birinin  üzərinə  düşməsi  şərtilə  onlar  sıxılır  və  termoşkafda  əriyib  bir-birinə  yapışanadək  saxlanılır. 
Sonra  nümunələr  dağıdıcı  maşına  verilir  və  adgeziyanın  sürüşmə  möhkəmliyi  təyin  edilir.  Göründüyü 
kimi üsul xeyli mürəkkəbdir, çünki içliklərlə onların oturduqları yuvalar arasında kiplik yaratmaq lazım 
gəlir. Kipliyin tam olması isə onu göstərilir ki, araya ərinmiş qarışıq daxil olub tərəflərə yapışır və içliyi 
çıxarmaq xeyli mürəkkəbləşir.Xüsusi bıçaqla dairəvi örtük bir neçə şırıma ayrılır (şək.1)Sonra göstərilən 
quruluşun  bıçaqları  örtük  çıxarılmış  yerinə  yerləşdirilir  və  bıçaqlar  metal  səthə  toxunan  vəziyyətdə 
vintlərlə  bərkidilir  və  bundan  sonra  dağıdıcı  maşında  quruluşa  qüvvə  tətbiq  edilir  və  beləliklə  örtüyün 
bərabər olmayan qoparmaya adgeziyası təyin edilir. Adgeziya möhkəmliyi aşağıdakı düsturla təyin edilir: 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
73 
                                             T=  kн/м,  B=4b, 
b-bir şırımın enidir, R-tətbiq edilən qüvvə. 
Göstərilən  üsulla  və  quruluşla  SNPE  örtüyünün  adgeziyası  təyin  edilmiş  və  nəticələr  1-ci  cədvəldə 
verilmişdir. 
cədvəl 1. 
Təmiz polietilen və  65% sinklə polietilen qarışığının adgeziya möhkəmliyi 
 
Örtüyün materialı 
Örtüyün qalınlığı mm 
Adgeziya möhkəmliyi kn/m 
İlkin polietilen AT 
0,5-0,6 
32- 36 
ATP 65% çəki ilə sink qarışığı 
0,5-0,6 
45- 50 
 
 
                                   
 
                               
Şəkil 1. Boruların örtüyünün  adgeziyasını təyin etmək üçün quruluş. 
1-gövdə; 2-sazlayıcı vint; 3-bıçaq; 4-fiksiya qaykası; 5-yay; 6-söykənəcək. 
Örtüyün çəkilməsi prosesində boruların qızdırılması temperaturu 510-520
0
  K,  havanın  təzyiqi  0,18-0,20 
MPa,  üfürülmə  vaxtı  35-40  san,  örtüyün  çəkilməsinin  başlanğıcında  boruların  temperaturu  380-390
0
K, 
axının hərəkət sürəti 14-16 m/san, qarışığın konsentrasiyası 25,4 kq/m
3
  olmuşdur.Cədvəldən  göründüyü 
kimi təmiz polietilenin adgeziya möhkəmliyi qarışığından əhəmiyyətli dərəcə aşağıdır.Bu göstərici onunla 
izah  edilir  ki,  təmiz  polietelenin  yapışma  qabiliyyəti    olduqca  zəifdir  və  örtüyün  termo-zərbəyə 
dözümlüyü onunla qiymətləndirilir ki, o,neçe belə sikildən sonra dağılır.Sınaqların nəticələri 2 cədvəlində 
verilmişdir.     
                                                                                                                                                          Cədvəl 2. 
Müxtəlif  tərkibli örtüklərin termo-zərbəyə davamlılığı 
Örtüyün materialı 
Örtüyün qalınlığı 
Mühitin temperaturu K 
Örtükdə çatların 
yaranmasınadək 
sikllərin sayı 
İlkin PE 
0,5-0,6 
365 
90 
SNPE 
0,5-0,6 
365 
340 

---