Agarəhim Əsərlər Ana dilinin tədrisi metodikası
Yüklə 4,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ağarəhim Əsərlər
35 ayrı səsləri dodaqaltı (səssiz) tələffüz edir, hər bir səs və hərfin ye- rini müəyyənləşdirirlər. Sonra onu dəftərdə yazırlar. ―Sözün həqiqi səs təhlili uşağın xüsusi fəal fəaliyyəti prosesində eşitdiyini dəqiq- ləşdirmə ilə başlayır‖ (A.Abdullayev). “ Əgər şagird yazı zamanı sözü dodaqaltı necə demək üzrə məşq etməzsə, o, sözləri hərf-hərf deyəcəkdir. Bu isə adətən yazıda ciddi səhvlərə yol açır, hərfburaxma, xüsusilə saitləri buraxma halları ilə nəticələnir. Bu vərdiş uzun müddət davam edir‖ (L.K.Nazarova). Ola bilər ki, müəllim şagirdlərə növbə ilə müxtəlif əşya şəkilləri təqdim etsin. Yazı lövhəsində isə şəkillərin adlarındakı hərflərin sa- yı qədər damalar çəksin, onlara aydınlaşdırılsın ki, yazı taxtasında- kı damaların hər biri şəklin altındakı hərfləri göstərir. Müəllim sin- fə müraciətlə deyir: ―Siz damalar əsasında dəftərinizdə şəklin adını yazın‖. Məktəblilər şəkillərin adlarını dodaqaltı bir neçə dəfə tələf- füz edə-edə səs və hərfləri, onların ardıcıllığını, yerini müəyyənləş- dirir, sonra dəftərlərinə yazırlar. Onlar bu sahədə məşq etdikdən sonra müəllim əşya şəkillərinin adlarnıdakı hecaların sayı qədər da- malar verə bilər. Beləliklə, şagirdlər yalnız yazılışına əsasən sözləri deyil, eyni zamanda tələffüzü ilə yazılışı arasında fərq olan sözləri də yazmağı öyrənirlər. Lakin burada sözlərin və cümlələrin seçil- məsində ehtiyatlı hərəkət etmək lazımdır. Aparılan müşahidələr göstərir ki, uşaqlar üç-dörd, bəzən də iki hecalı sözləri görüş dairə- lərində yerləşdirməyi bacarmırlar. Çox zaman yazarkən bu səbəb- dən də səhvə yol verirlər. Ona görə də müəllim ola bilər ki, çoxhe- calı sözlərin şəklini göstərməklə yazı lövhəsində onların adlarını əks etdirən hərflərin sayı qədər dama ayırsın. Məsələn, ördək şəkli uşaqlara göstərilir, yazı taxtasında damalar çəkilir. Məktəblilər ör- dəyin şəklinə baxıb onun adını bir neçə dəfə dodaqaltı təkrarlayır, səs-hərf tərkibini müəyyənləşdirir, hər damanın əvəzində bir hərf yazır. Bu prosesdə şagirdlər sözün səs-hərf tərkibini, onların ardı- cıllığını müstəqil müəyyənləşdirirlərsə də, damalar sözdəki hərflə- rin sayını onlara diqtə edir, hər bir hərfin tapılması üçün müəyyən fraza yaradır. Məktəblilər əməliyyatı düzgün yerinə yetirmədikdə qüvvətlilərdən bir neçəsi həmin sözü düzüm lövhəsində kəsmə əlif- |