Altay məMMƏdov kəNGƏRLƏR
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
89
açıq hiss etdirir. Peçeneqlər Qaradəniz ətrafındakı yeni vətənlərini rusların təzyiqi nəticəsində tərk etməli olmuĢdular. Peçeneqlərin hərbi gücündən istifadə edən Monamax onlara münasibətdə hiyləgər və məkrli mövqedə dururdu. Ġki xanı bir- birinə salıĢdırmaqla eyni xalqın ikiyə parçalanmasına nail olur. Sonra isə... tarixçilər imperiyanın köçərilərə münasibətini nə qədər hamarlasalar da nəhayətdə avropalıların əsil sifətini gizlədə bilmirlər. ĠĢ elə gətirir ki, yunanlar qıpçaqlarla birlikdə peçeneqlərə hücum edirlər. Həmin kitabda deyilir: «GünəĢin doğuĢu ilə döyüĢ baĢlandı və qıpçaqlarla bizanslıların qələbəsi ilə nəticələndi. Peçeneqlərin olduqca böyük kütləsi əsir düĢdü. DöyüĢdən sonrakı gecə yunanlar əsirlərin çox boyük hissəsi ni doğradılar və bununla elə bir qəddarlıq etdilər ki, hətta səhər müttəfiqlərin hərbi düĢərgəsini ağzınacan peçeneq meyitlərilə dolu görəndə qıpçaqlar da sarsılıb ürpəĢdilər. Ancaq yunanlar Ģadyanalıq edirdilər. «Təkcə bircə günə görə peçeneqlər mayı görə bilmədilər» deyə oğlan uĢaqları Konstantinopolun küçələrində 1091-ci il aprelin 29-da baĢ vermiĢ döyüĢ haqqında mahnı oxuyurdular» (səh. 50. 51).
«ġərq despotizmi»ndən, «ġərq qəddarlığı»ndan həvəs və ehtirasla söhbət açan bir sıra Qərb tarixçiləri avropalıların heç bir ölçüyə sığmayan vəhĢiliklərindən bəhs etməyi xoĢlamırlar. Bütün bunlara baxmayaraq peçeneqlər haqqında XI əsr mənbələrinin verdikləri məlumatlar eradan əvvəl IV əsrdən mövcud olmuĢ bir dövlət, böyük bir xalq haqqında təsəvvürləri xeyli geniĢləndirməyə imkan yaradır. Vaxtilə Çin salnaməçilərinin kəngər döyüĢçüləri barədə dedikləri «Onlar o qədər igiddirlər ki, ölumə sevinclə gedirlər, onların hücumlarına heç bir düĢməi tab gətirmir» sözləri Bizans tarixçisinin kəngər-peçeneqlər haqqında söylədikləri «onların yürüĢü ildırım çaxması... Hücum edərkən həmiĢə Ģaiyələri qabaqlamaları” fikirlərilə səsləĢir. Peçeneq-kəngərlər haqqında yazan müəlliflər onları cavan etnos hesab etmiĢ, bu qüdrətli, döyüĢkən qurumun kökləri ilə eradan əvvələ bağlı olan böyük etnosdan qopduqlarını bilməmiĢlər. Özlərinə hökmdar seçərkən bölgü sisteminə əsaslanmaları onların çox qədimdən mövcud olmaları barədə məlumat verir. Kəngər-peçeneqlərin Avropaya apardıqları runik yazı da bu xalqın 2400 il əvvəl yazısı və məcəlləsi olan Kəngər dövləti ilə bağlı olduqlarına Ģəhadət verir. Öndə kəngər-peçeneqlər haqqındakı söhbətlər, ən qədim Kəngər xalqı barədə təsəvvürləri daha da geniĢləndirəcəkdir. Kəngər-peçeneqlərin Orta Asiyada dominant olan Kəngər hökmdarlığından qopması səbəbləri hələ demək olar ki, öyrənilməmiĢdir (təbii fəlakət hələlik bir versiyadır). Kəngər-peçeneqlərin yeni ərazilərdə uğursuzduqları çox vaxt eyni etnosların bir regionda hegemonluq etmək iddialarından əmələ gəlir. Eyni regionda həm kəngər-peçeneqlər, həm qıpçaqlar, həm də uzlar hegemonluq iddiasında idilər. Tarixdə türk xalqı və tayfalarının bir-birinə qəsd etmələri faktları kifayət qədərdir. Bunlar tarixin qara səhifələridir, yada salıb qan qaraltmayaq. Lakin bu
90
xalqların həyatında təəssübkeĢlik baxımından elə hadisələr də olmuĢdur ki, bunu xüsusi vurğulamağa dəyər. Biz yuxarıda peçeneqlərlə səlcuq türklərinin ittifaqa girməsi kimi təqdiredici bir faktı qeyd etdik. Lakin bunun parlaq müqəddiməsi olmuĢ hadisəni söyləmədik. «Bizans ġərqdən səlcuq türklərinin təzyiqi altında idi. Onlara qarĢı ancaq onlar kimi döyüĢkən, onlar qədər cəsur qüvvələrlə çıxıĢ etməli olduğunu bilir və bunun üçün də ordusundakı peçeneq süvarisinə güvənirdi. Bu məqsədlə 15 min peçeneq atlısını sallarla, gəmilərlə Üsküdara keçirir. «Peçeneqlər burada kimlərlə (daha doğrusu, öz qan qardaĢları ilə) vuruĢacaqlarını bildikdə geri qayıtmaq istədilər. Lakin bizanslılar gəmi və salları aparmıĢdılar. Enli çaylardan atla keçməyə adət etmiĢ peçeneqlər bu dəfə də (dünya tarixində görünməmiĢ hadisə) atları dənizə sürdülər və beləcə boğazı keçdilər. Bundan sonra 1071-ci ildə Malazgirt döyüĢündə də Bizans ordusunda olan peçeneqlər soydaĢları səlcuqların tərəfinə keçmiĢdilər (25, 162). Burada görünür səlcuqların iyirmi dörd boyundan biri olan peçeneqlərin də müəyyən rolu olmuĢdur. Axı «mənbələr qeyd edirlər ki, peçeneqlər oğuzların dörd ən nufuzlu tayfasının sırasında idilər. Eyni adı daĢıyan o peçeneqlər bu "peçeneqlərlə bir köynəkdən çıxmıĢdılar. Peçeneqlər yeganə türk soyudur ki, tarix səhnəsində öz qədim dövlətindəi ayrıldından sonra (860-1091-ci illər arasında Qaradəniz sahillərində bir xanlıq qurmuĢlar) həm müstətil qurum kimi, Həm də 24-ün tərkibində bir oğuz boyu kimi çıxıĢ etmiĢdir, Peçeneqlər itməmiĢlər. Tarixin hansısa lap uzaq dövrlərində (üç minmi, dörd minmi il əvvəl) bütöv türkdən qopmuĢ peçeneqlər öz köklərinə qovuĢmuĢlar. Müəyyən qismi isə öz coĢğun qanlarını donor kimi yadellilərə verib onların da atlanmasına və tarix səhnəsində müəyyən iz salmasına imkan yaratmıĢlar.
Türk tarixində ən unikal hadisələrdən biri də peçeneqlərin öz əlifbalarını, yazılarını XI əsrə qədər hifz etmələridir (Bu həmin orxon-yenisey tipli yazı idi). Bu yerdə onlar sözün əsil mənasında eradan əvvəl mövcud olmuĢ, özünün kodeksi (məcəlləsi), üfüqi sətirli yazısı olan Kanqyuy (Kapt) dövlətinin həqiqi və əsil varisləri kimi çıxıĢ edirlər və bu hərdənbir peçeneqlərin kəngərlər olub-olmamasına dair mübahisə açmaq istəyənlərin «müddəalarının» yolunu bağlayır. Vaxtı ilə əlifbası, yazısı olan yakutlar (saxalar-saklar - M. A.) isə öz yazılarını tarixin hansı məqamındaca itirmiĢlər. Kanqyuy dövlətinin əlifbası və yazısı olduğunu bilməyən bəzi tarixçilər peçeneqlərin öz yazılarını Göytürk xaqanlığı tərkibində olduqları zaman əldə etdiklərini düĢünürlər. «Orta Macarıstanda Naqu Sent Mikolosda tapılan qapıların üzərində Göytürk yazılı türkcə kitabələrin peçeneqlərə aid olduğu anlaĢılmıĢdır» (25, 165). Artıq zaman məsafəsinə görə «Orxon-Yenise əlifbası» ifadəsi türk yazısının tədimliyini heç cür əks etdirmir. Ġndi hələlik türk yazısının tarixini qızıl geyimli əsgərin qəbrindən tapılmıĢ «GümüĢ cam yazısı»
Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|