Amea arxeoloji və Etnoqrafiya İnstitutu amea milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi

175 
 
800/01  by Christian  chronology.  After  an epitaph,  descriptions  of  four  units  of 
four-cornered geometrical figures are engraved. An epitaph is engraved in naskh 
script over bottom part of side part of breast stone. 
Inscriptions  about  cemetery  No.  2:  34.  Inv.No.  01.  Height  of  the 
tombstone  is  1.10  m,  width  is  0.38  m.  Surface  of  the  tombstone  is  without 
ornament.  The  name  and  date  of  decease  of  the  late  are  engraved  in  Arabian 
naskh script inside vault in the middle: Translation is: "This grave belongs to the 
late, obtained mercy Haji...." Year: 1200 by Hijrah calendar=1785 by Christian 
chronology. Breast stone contains of four parts (1.50x0.42 m). Description in a 
form  of  cupol  exists  on  upper  stone.  Surface  of  three  units  of  stone  pieces 
underneath is simple. 
35. Inv.No. 03. Height of the tombstone is 1.63 m, width is 0.54 m. Sugar-
plum ornaments are carved on tombstone. The name and date of decease of the late 
are engraved in Arabian naskh script into medium vault. Translation is: "This grave 
belongs to the late, obtained mercy Muhammad Hasan/Rest in peace!". Year: 1200 
by Hijrah calendar=1785 by Christian chronology.  Upper side is hewed in a form 
of tulip in back part of tombstone and surface is sugar-plum patterned. Geometrical 
ornament  in  a  form  of  crown  is  engraved  in  the  middle.  Description  of  powder-
flask,  a  gun,  dagger,  sword,  lillipop  ornaments,  horse  figure  without  saddle  and 
bridle, two pairs of high-boots below horse's belly is engraved at the bottom. There 
are  sugar-plum  ornaments  looking  like  date-palm  inside  vault,  which  we  did  not 
come across in other tomstones. An epitaph is engraved in Arabian naskh script in 
two frames side by side on the breast stone (1.79x0.50 m). After epitaph three units 
of  four-cornered  geometrical  ornaments  hewed  deep  from  stone  surface  and 
descriptions  of  sugar-plum  pattern  are  engraved  in  the  frame  amongst  these 
corners. 
 
AĞSU MÖCÜZƏSĠ 
 
İtaliyada  mənim  Odlar  Yurdundakı  heç  də  qısa  çəkməyən  mütəxəssis 
əməyimdən xəbəri olan hər kəs dostluq və daha çox səmimi intellektual marağıma 
görə  Azərbaycan  torpağındakı  yeni  macərədan  xəbər  tutandan  və 
www.agsuexpedition.org  rəsmi  internet  səhifəsini  diqqətlə  nəzərdən  keçirdikdən 
sonra bir az tənqidi bir tərzdə məndən soruşur: 
Niyə məhz Ağsu? 
Ağsu  nədir?  Haradadır?  Hansı  dövrə  aiddir?  Necədir?  Və  daha:  belə  yeni 
bir  reallıqda  arxeoloji  qazıntı  aparmağın  nə  mənası  var?  Tərk  edilən  bir  şəhərin 
yenidən kəşfi hansı əhəmiyyətli dəyərə malik ola bilər? “Damnatio Memoriae”-yə 
(latın  dilində,  hərfi  mənada  yaddaş  məhkumluğu,  yəni  həmişəlik  unudulmağa 
məhkumluluq)  məhkum olmuş bir şəhər kimi  maraqlandıra bilər? Sənin, bu vaxta 
qədər  konservasiya,  heykəltəraşlıq  və  arxitektonik  mühitdə  daş  səthləri 

---

176 
 
işləməyinin, 
mozaika, 
stukko 
bəzəkləri, 
freskaların  bərpa  işləri  ilə  məşğul  olan  birinin 
göstərəcəyi köməklik nədən ibarət ola bilər? Bu 
işlər  sənin  tarixi  və  ya  memarlıq  baxımından 
barokko,  neoklassik,  romantik,  eklestik  dövrün 
binalarının  bərpasını  müəyyənləşdiriblər;  bu 
üslublar  əlbəttə,  mərkəzi-qərbi  Asiyanın  bu 
müsəlman  qala  şəhərinin  salındığı  bir  dövrə 
təsadüf  edir,  lakin  onlar  tamamilə  başqa  mədəni  reallığın  və  maddi  irsin 
memarlığına  və  tarixi-abidə  tikililərinə  aiddirlər;  sözsüz  onlar  bir-birilə  palçıq 
vasitəsilə möhkəmləndirilmiş çay daşlarından ibarət deyillər... nə də ki onlar boya 
saxlanılan küplər, sobalar, dəmirçixanalar və ya... təndirlərdən ibarət deyillər! 
İndi  yazacaqlarım  ilə  mənim  italyan  camaatıma,  yaxud  da 
azərbaycanlılardan  kimlərə  maraqlıdırsa  və  kimlərə  aidiyyatı  varsa,  onlara  cavab 
verəcəyəm. Odlar Yurdu demək olar ki, artıq mənim ikinci vətənimə çevrilib, və o, 
aramızda olan dostluq və inamı bir daha yeniləmək üçün bu nüfuzlu yeni vəzifəm 
ilə məni şərəfləndirir. 
Ağsu  arxeoloji  ekspedisiyasının  nəşr  etdirdiyi  növbəti  -  üçüncü 
buraxılışında mənə ayırdığı bu bölmədə həmin sualları cavablandıracağam. 
Bir  incəsənət  əsərinin  konservasiyasında,  eləcə  də  tarixi-memarlıq  və 
arxeoloji sahədə ümümi məqsədlər aşağıdakılardır: 
- zamanın yaratdığı sərhəd xəttinin tapılması; 
-
 
çöküntülər  arasında  itirilmiş,  dağılmış  mühüm  bir  hissənin  parçalarının 
bütün  xırdalıqlarının  nəzərə  alınaraq  və  yenidən  qurulmasında  tamamilə  elmi 
əhəmiyyət daşıyan qayğı; 
-
 
orijinallığın sistemli şəkildə, həqiqəti üzə çıxararaq axtarışı; 
-
 
yaddaş və  materialın üzvi əlaqəsi və birmənalı qarşılıqlı bərpası. Onların 
hər  ikisi  həqiqət  kimi  görünən  və  itirilmiş  hissələrdən  ibarətdirlər  (deməli 
interpretasiya oluna bilmirlər); 
-
 
orijinal  parçaların  qədimliyini  üzə  çıxarmaq  üçün  onların  əsl  və  ya  eyni 
zamana  aid  olmayan  hissələrdən  təmizlənməsi,  onlara  mümkün  olduğu  qədər 
xüsusi diqqət ayrılması (...); 
-
 
sahənin  və  ya  dəyərlərin  yenilənmiş  fiziki      və    təsvir    qaydası  və    daha   
geniş cəmiyyətin kollektiv dəyərləri arasında əlavə edilməsi; 
-
 
mənsub  olduğu  cəmiyyətin  dəyəri  kimi  tanınan  abidənin  gələcəyi  üçün 
kriteriyalar,  metodlar  və  konservasiya  barədə,  eləcə  də  digər  məmulatlar  barədə 
sistemli arxivin yaradılması. 
Bu ümumi  məqsədləri  əsas tutaraq məni qonaq edən arxeoloji ekspedisiya 
Şirvanın  ürəyinə,  gözəl    görünüşlü  Ləngəbiz  yaylasının  ətəklərinə,  torpaq  altında 
uyuyan  şəhər  Ağsuya  yola  düşür,  mən  görəcəkləri  işlərə  görə  bir-birindən  fərqli 
geniş  və  tam  heyətli  işçi  qrupuna  daxil  edilmiş  yeganə  xarici  idim.  Arxeoloqlar, 

---