ĠAMĠl rəhmanzadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
180 1933-cü ilin fevral-mart aylarında Azərbaycan XTK-sı və Xalq Komissarları Şurası Cənubi Qafqaz MİK-nə müraciət edərək, Gürcüstanın yerli hakimiyyət orqanlarının qabaqçöllülərə ayrılmış sahələrdən istifadə etmələrinə mane olduqlarını bildirmişdi. 174 20-ci illərin sonu-30-cu illərin əvvəllərində sözügedən məsələ Zaqatala mahalının yerli hakimiyyəti tərəfindən də diqqət mərkəzində saxlanılmaqda idi. Məsələn, 1929-cu ilin mayın 5-də Zaqatala QİK Rəyasət Heyəti öz iclasında Çiaur meşəliyinin Azərbaycana verilməsi haqqında vəsatət qaldırmışdı. 175 Yeri gəlmişkən, bu, mübahisəli ərazinin Azərbaycana birləşdirilməsini nəzərdə tutan vəsatətlərdən sonuncusu idi. 1931-ci ilin yanvarın 7-də artıq Balakən rayon icraiyyə komitəsi Azərbaycanın ali hakimiyyətindən qabaqçöllülərin torpaqla təminatı məsələsinin tezliklə həllini xahiş etmişdi. l76 Lakin bütün bu vəsatətlər, özlərindən əvvəlkilər kimi, əməli nəticə vermədi. Gətirilən faktlardan aydın olur ki, Şirək çölü məsələsində olduğu kimi, Çiaur meşəliyi məsələsində də Azərbaycanın bir sıra tələbləri Cənubi Qafqazın ali hakimiyyət orqanı tərəfindən qəbul edilsə də, əməli surətdə həyata keçirilirdi. Gürcü rəsmiləri müxtəlif komissiyalarda iştirak edərək, qabaqçöllülərin Çiaur meşəliyində müəyyən torpaq sahələri ilə təmin edilməsinə dair çoxsaylı qətnamələrə, aktlara imza atsalar da bu onlara mübahisəli əraziləri məqsədyönlü şəkildə mənimsəməyə, həmin torpaqların həqiqi və əzəli sahiblərini sıxışdırıb çıxarmağa mane olmurdu. Bütün bunlar, artıq dəfələrlə qeyd etdiyimiz kimi, mərkəzi orqanların «susqun razılığı» və hətta gizlin həvəsləndirməsi ilə baş verirdi. Nəticədə qabaqçöllülər tədricən «Çiaur meşəliyi» adlanan ərazidən uzaqlaşdırılırdılar. Azərbaycan hakimiyyəti isə 30-cu illərdə mövcud yerli təsərrüfatları artıq keçmiş Zaqatala qəzası hüdudlarında torpaqla təmin etmək məcburiyyətində qalmışdı. * * * Beləliklə, 1920-30-cu illərin əvvəlləri Zaqatala mahalı kənd icmalarının Çiaur meşəliyi və Şirək çölündəki əzəli torpaqlarından məhrum olmaları ilə əlamətdar idi. Bu fəsildə biz sözügedən dövrdə ixtilafın faktiki olaraq ki mərhələyə ayrıldığını göstərmişdik. 1924-cü ilin oktyabrınadək olan mərhələdə gürcü tərəfi məsələnin hüquqi cəhətdən həllinə, yəni həmin torpaqların Gürcüstan hüdudlarında təsbitinə çalışırdı. Qeyd etdiyimiz kimi, 1924-cü ilin oktyabrın l5-də Tiflisdə keçirilmiş Azərbaycan-Gürcüstan müşavirəsində tərtib olunmuş protokola və oktyabrın 17-də xalq torpaq komissarları Bünyadzadə və Gegeçkorinin 181 imzaladıqları sazişlərə əsasən, Çiaur meşəliyi və Alazanyanı vadi inzibati cəhətdən Gürcüstana verilirdi. Bundan sonra ixtilafın inkişafında ikinci mərhələ başlanmışdı. Məsələ onda idi ki, 1924-cü ilin oktyabr sazişləri mübahisəli rayonları inzibati planda Gürcüstana tabe etdirsə də, eyni zamanda həmin ərazilərdəki bir sıra torpaq sahələ- rinin (Çiaur meşəliyində isə ərazinin böyük qisminin) Zaqatala qəzası kəndlilərinin təsərrüfat istifadəsində saxlanılmasını nəzərdə tuturdu. Fəqət göstərilən şərt gürcü hakimiyyət orqanları tərəfindən kobud surətdə pozulmuşdu. Qeyd etdiyimiz kimi, gürcü rəsmiləri öz respublikalarında təsərrüfata yararlı torpaqların qıtlığı, habelə torpaqsız kənd əhalisinin həddən artıq olması faktından mübahisəli ərazilərin Gürcüstana verilməsi zəruriliyini əsaslandırmaq üçün istifadə edirdilər. Halbuki gətirilən məlumatlardan da bəlli olurdu ki, Azərbaycan kəndlisi torpaqsızlıqdan heç də az əziyyət çəkmirdi. 20-ci illərdə gürcü tərəfinin arqumentasiyası Cənubi Qafqazın ali orqanları (əslində həmin orqanlarda dominant mövqe tutan, söz və nüfuz sahibi olan gürcü və erməni səlahiyyətliləri) tərəfindən dəstəklənirdi. Sözügedən fəsildə biz bu dəstəyin gürcü hakimiyyətinə qanunlara kobud surətdə məhəl qoymadan Zaqatala mahalının kəndlilərini - qabaqçöllüləri, əliabadlıları, muğanlıları, almalıları və başqalarını öz əzəli torpaqlarından sıxışdırıb çıxarmalarına imkan verdiyini ətraflı şəkildə təsvir və təhlil etməyə çalışmışıq. Artıq 20-ci illərin sonlarına doğru ikinci mərhələnin də ümumən başa çatmasından danışa bilərik. Gürcüstan hökuməti mübahisəli ərazilərin böyük qismini təsərrüfat baxımından mənimsəməyə, orada dağlıq və torpaqsız rayonlardan köçürülmüş həmvətənlərini əsaslı surətdə yerləşdirməyə və deməli, zaqatalalıları uzaqlaşdırmağa müvəffəq olmuşdu. 20-ci illərin sonları-30-cu illərin əvvəllərində həyata keçirilən kollektivləşdirmə gedişində həmin ərazilərdə gürcü hakimiyyəti iri təsərrüfat vahidləri - kolxoz və sovxozlar yaratmağa başlamışdı. Belə bir şəraitdə nəhəng torpaq massivlərinə ehtiyaclarını bəhanə gətirən gürcü rəsmiləri kiçik torpaq sahələrinin güzəştini belə qəti surətdə rədd etmişdilər. Halbuki həmin torpaqlar Zaqatala kəndlilərinin ən cüzi iqtisadi ehtiyaclarının ödənilməsi üçün istifadə olunmalı idi. 30-cu illərin ortalarına doğru Şirək çölü və Çiaur meşəliyindəki sabiq Zaqatala dairəsi kəndlilərinin torpaqları məsələsi tədricən gündəlikdən çıxarılır. Mübahisənin ilk illərində torpaqların Gürcüstan tərəfindən tam mənimsənilmədiyi, məsələnin ədalətli həllinə ümidlərin yaşadığı, bu torpaqların əvvəlki sahiblərinin - Azərbaycan kəndlilərinin xatirələrinin hələ canlı olduğu bir zaman problem gündəmdə öz yerini qoruyub saxlayırdı. Gətirilən faktlardan aydın olur ki, Zaqatala kəndliləri öz torpaqlarının itkisi ilə asanlıqla barışmamış, dəfələrlə yuxarı instansiyalara müraciətlər etmiş, hətta bəzən gürcü tərəfinin qanunsuz əməllərinə əks-təsir göstərməyə çalışmışdılar. Fəqət M.C.Bağırovun öncə isnad etdiyimiz məruzəsində qeyd edildiyi kimi, Azərbaycan kəndlilərinin ən təvazökar Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|