Aparan yol kimi
Yüklə 320 Kb. Pdf görüntüsü
|
Fuad Mammadov Kulturologiva cffektivlı havat va faalivvata aparan vol sivilizasiyasında mədəni qeyri-bərabərlik hadisələrinin tədqiqi və tənzimlənməsi üçün geniş perspektivlər aça bilər. O nəinki qlobal cəmiyyətin özünütəşkil prosesində müxtəlif mədəni sosiumlann qarşılıqlı təsir xüsusiyyətləri və qanunauyğunluqlarını aşkarlamağa, həm də mürəkkəb sistem olan dünya mədəniyyətinin bütün inkişaf dinamikasını qurmağa kömək edə bilər. Bu, ümumi təhlükəsizlik naminə müxtəlif mədəniyyətlərin harmonizasiyasma yardım edən, insan və cəmiyyətin mədəni inkişaf potensialının hələ elmə məlum olmayan tənzimlənmə imkanlarını aşkarlamaq üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir. Burada söhbət, ictimai şüurun yaranması və təkamül prosesində insanların intellektual və mənəvi mədəniyyəti, psixologiya və xarakterinin dərin asılılıq səbəblərinin aşkar edilməsindən gedir. Təbiət və cəmiyyətdəki özünütəşkil proseslərini öyrənən elm kimi, ümumi sinergetikanın nailiyyətlərinə istinadən, kulturoloji sinergetika tədqiqatçıların diqqətini cəmiyyətdə sosial mühitin təsiri altında inkişaf edib, öz-özünə yaranan və saxlanan mürəkkəb sosial-mədəni sistemlərin mexanizmlərinin öyrənilməsinə yönəltməlidir. İnsan və cəmiyyət səviyyəsində mədəniyyətin inkişafının bir çox variantlarını nəzərdə tutan təkamül, böhran və bifiırkasiya ( mövcudluğun qeyri-sabit fazaları) hadisələrinin sistemli tədqiqi, humanist məqsədlərdən çıxış edərək, sosial-mədəni inkişaf proseslərini şüurlu şəkildə formalaşdırıb, proqnozlaşdırmağa imkan verəcəkdir. Kulturoloji sinergetika təhlilin kamparativ və digər metodlarından istifadə etməklə, mədəniyyətin bir iyerarxik səviyyədən digərinə keçidinin kompleks təzahürlərini öyrənməyə kömək edə bilər. Bu tədqiqatların praktik əhəmiyyəti, həm də onunla əlaqədardır ki, onlar insani, maddi və informativ resursların effektiv strateji planlaşdırılması, proqnozlaşdırılması və düzgün elmi istifadəsi üçün əsasrolunu oynayır. Mədəniyyətin özünütəşkili proseslərinin əsasında olan ümumi qanunauyğunluqların aşkar və dərk edilməsi müasir dünya sivilizasiyasının təhlükəsizliyi və davamlı inkişafı üçün müxtəlif xalqların mədəniyyət və maraqlarının harmonizasiyası, qlobal idarəetmənin yaxşılaşdırılmasına yardım edə bilər. Nəzərədən keçirilmiş materialları ümumiləşdirərək, demək olar ki, üçüncü minillikdə bəşəriyyətin davamlı və təhlükəsiz inkişafı, 318 Fuad Mammadov Kulturologiva cffcktivli havat va faalivvata aparan vol harmonik qlobal vətəndaş cəmiyyəti qurulmasının mühüm şərti bəşəriyyətin ruhi mədəniyyəti tərəqqisinin təmin edilməsi və ziddiyyətlərin aradan qaldırılmasına istiqamətlənmiş beynəlxalq birgəfəaliyyətin effektiv həyata keçirilməsidir. Bu strateji məsələnin- həli edilməsi şəxsiyyətin mədəni inkişafına, məsuliyyət mədəniyyəti, hər bir ölkədə demokratik idarəetmə mədəniyyətinə xüsusi diqqət tələb edir, dünya mədəniyyəti və sivilizasiyasının böhransız inkişafına istiqamətlənən yeni beynəlxalq sosial-mədəni siyasətin həyata keçirilməsini universal mədəni eynilik yaradılmasına yardım edən beynəlxalq kulturoloji proqramların hazırlanıb, həyata keçirilməsini tələb edir. > Mədəniyyətin nəzəriyyəsi, tarixi və fəlsəfəsi üzrə beynəlxalq mühazirələr. Buraxılış 20. Dünyagörüşlərin diferensasiya və inteqrasiyası: ekzistensialist və tarixi təcrübə, 2004, s.220-233 MƏDƏNİYYƏT SİVİLİZASİYANIN YARADICI FAKTORU, KAMİLLİK, SÜLH VƏ RİFAHA GEDƏN YOLDUR. Qloballaşma şəraitində ruhi mədəniyyətin inkişaf problemlərinin strateji əhəmiyyət kəsb etməsi onun dünya birliyindəki sosial, iqtisadi və siyasi rolu, insanın özünün və onu əhatə edən dünyanın tərəqqipərvər dəyişiklikləri, şəxsiyyətin yaradıcı potensialının aşkarlanması və ictimai münasibətlərin tənzimlənməsi ilə şərtlənir. Müasir dünya sivilizasiyası Xeyir və Şər arasındakı ziddiyyətlərlə, yaradıcılıq və dağıntılar, tərəqqi və tənəzzül, biliklilik və cahillik, mədəniyyətlilik və mədəniyyətsizliklə doludur, dünya tarixi göstərir ki, bir çox hallarda dəyərlər maraqlara qurban verilir. Bu dialektik mhitdə yüksək ruhi mədəniyyət yaradıcılığın əsası, böhranların aradan qaldırılması və sosial terapiya, bəşəriyyətin xilası faktoru kimi çıxış edir. Dünya sivilizasiyasının inkişafında ruhi mədəniyyətin əhəmiyyətinin artması müasir cəmiyyətin həyatında kulturologiyanın yüksək dünyagörüş, sosial-siyasi və praktik əhəmiyyətini artırmışdır. Yaradıcı insanın həyat fəaliyyəti haqqında elm olan kulturologiya sosial tərəqqinin tələblərinə savab verərək, “şəxsiyyətin şüurunda 319 Fuad МашпЫоу Kulturologiva effcktivli haval va faalivvata aparan vol mədəni inqilab” -in həyata keçirilməsinə, insan və cəmiyyətin pozitiv istiqamətdə dəyişdirilməsinə yardım edir, dünyada insan həyatının yüksək pilləsi olan humanist nizam və harmoniyanın, etibarlı gələcəyin üfüqlərini proqnozlaşdırmağa imkan yaradır. O, nəinki bəşəriyyətin mədəni irsinin mənimsənilməsi imkanlarını genişləndirir, həm də xalqın tərəqqipərvər sosial-mədəni inkişafı üçün maneə törədən, əhəmiyyətini itirmiş adi-ənənəvi təsəvvürlərin aradan qaldırılmasına, zamanın tələblərinə cavab verən beynəlxalq münasibətlərin harmonizasiyası və universal mədəni dəyərlərə, dövlət və cəmiyyətin modemləşdirilməsinə elm əsaslı yanaşmaların yaradılmasına yol açır. Kulturologiya tərəfindən öyrənilib ümumiləşdirilən dünya mədəniyyəti inkişafının tarixi prosesi fərdi, milli və qlobal səviyyədə bəşəriyyətin həyat fəaliyyətinin müasir problemlərinin həlli üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır, çünki, dünya mədəniyyəti tarixi dünya sivilizasiyasının minillik mövcudluğu ərzində bəşəriyyətin bir çox nəsillərinin topladığı müdriklik və sosial təcrübənin tükənməz xəzinəsidir. İnsanın yaradıcı həyat və fəaliyyəti olan mədəniyyət bəşəriyyətin xaosdan nizama doğru gedən tarixi yolunu ümumiləşdirir. İnsan tarixinin müəyyən mərhələlərində ədalətsiz nizam insanın insan tərəfindən istismar edilməsi üzərində qurulan ictimai münasibətlərin yeganə tənzimləmə vasitəsi idi. Feodal, avtoritar, monopolist və totalitar cəmiyyətlərdə insanın hüquq və azadlıqları hökmdar və bürokratların mənafeyinə uyğun olan qanunvericiliklə məhdudlaşdırılır, hüquqi-etik normalar isə, ədalətsiz paylama münasibətlərini və imkanlarda olan qeyri-bərabərliyi möhkəmlədir. İnsan mədəniyyətinin inkişafı, humanizm ideyalarının yayılması tədricən nizamın məzmununu dəyişir, sivilizasiyalı cəmiyyətin zəruri tələbinə çevrilir. Mədəniyyət insan cəmiyyəti inkişafında müəyyən yetginlik mərhələsi, səciyyəvi şəhər həyat tərzi ilə insanların etnik, mədəni- tarixi birliyi olaraq, sivilizasiyaya bağlıdır. İlkin olaraq, urbanizasiyalı antik cəmiyyəti barbar əhatədən fərqləndirmək üçün keyfiyyət göstəricisi kimi istifadə olunan “sivilizasiya” anlayışı XIX əsrdə vəhşilik və barbarlıq dövrlərini əvəz edən sosial-mədəni inkişafın ən 320 Fuad Mammadov K ulluro logiva effektiv!! haval vo foalivvala aparan vol yüksək, üçüncü pilləsini müəyyənləşdirmək üçün istifadə olundu. XX əsrdə sivilizasiyanı bəşəriyyətin qlobal sosial-mədəni təkamülü kimi anlamaqla yanaşı, onu lokal mono- və ya polietnik birlik kimi, özünüinkişafetdirici və özünüdağıdıcı qanunlara tabe olan, sosial- mədəni spesifikliyə malik baxış kimi əsaslandıran yeni yanaşmalar əmələ gəldi. Kulturologiyada, indiyə qədər, sivilizasiyanın təsnif ediməsi üçün vahid metodoloji prinsip və meyarların işlənməməsinə baxmayaraq, son zamanlar onun regionda yaşayıb, uzunmüddətli mədəni qarşılıqlıtəsir və mədəni mübadilədə olan xalqların vahid tarixi taleləri əsasında formalaşan lokal etnik birlik kimi müəyyənləşdirilməsi daha geniş vüsət almışdır. Sosial təşkilatların, tarixən mövcud olan, institutional forma və mexanizmlərinin eyniliyi, siyasi, sosial, ibntellektual, hüquqi, idarəetmə və iqtisadi mədəniyyətin xarakterindəki oxşarlığı şərtləmdirən konsolodasiya və tənzimlənmə lokal sivilizasiyaların səciyyəvi cəhətləridir. Belə sivilizasiyalarda, mədəni müxtəlifliyin saxlanması ilə, milli psixologiyanın, mentalitetin milli-mədəni dəyərlər sistemi və ənənələrin xüsusiyyətlərində özünəməxsus şəkildə ifadə olunan, xüsusilə də, etik, dini və bədii mədəniyyətin mədəni-tarixi dəyərlərinin universal sisteminin formalaşması baş verir. Ayn-ayn kulturoloqların mədəniyyət və sivilizasiyaların inkişafı proseslərinə yanaşmalarını təhlil edərkən, onların ziddiyyətliliyini müşahidə etmək çətin deyil. Mədəniyyətlərin tarixi inkişafının üzvi həyatla analoquna əsaslanan sivilizasiya konsepsiyası, müxtəlif mədəniyyətlərin mütləq unikallığına inam, onların dərin mədəni mahiyyətinin bir-biri üçün mümkünsüzlüyü üzərində qurulmuşdur. Qeyd edək ki, bu konsepsiyalar XX əsr mədəniyyət fəlsəfəsinə mühüm təsir göstərmişdir. Kulturoloji plüralizmə əsaslanan konsepsiyaların nümayəndələri (O.Şpenqler, A.Tovnbi, N.Danilevski və s.) tarixi zərurəti mədəni universallıqların imkanlarında, mədəniyyət və sivilizasiyaların tarixi inkişafının yol və mərhələlərinin vahid məqsədlərində yox, ayn-ayn mədəniyyətlərin həyat tsikli mərhələlərinin keçilməsində qaçılmazlıq, onlann tale “məntiqi” kimi nəzərdən keçirirlər. Onlar dünya sivilizasiyasının klassik konsepsiyasını müxtəlif mədəniyyətlərin inkişaf səviyyəsi, sürəti və xarakteri ilə birlikdə avropa tarixinin dünya tarixinə 321 Yüklə 320 Kb. Dostları ilə paylaş:
|