Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016

1546

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                                         Ergin JABLE 

 

ismi  yazılı  evraklara  göre  1437  yılında  “Dobrozani”  olarak  geçmektedir.  1498  yılında  ise 

Novobırda  kazasına  bağlı  Doburçan  nahiyesinde  59  aile  reisi  olduğu  bilinmektedir.  1530’lu 

yıllarda Vıçıtırın Livası, Novobırda ve Priştine kazaları haritalarında, Doburçan nahiyesi olarak 

gösterilmektedir.  1566-1574  yıllarına  ait  Osmanlı  kadastro  defterlerinde  ise  26  hanenin  kayıt 

olduğu belirtilmiştir. Rivayetlere göre Fatih Sultan Mehmet’in Novobırda fethinden sonra, bir 

bölük Osmanlı askeri Doburçan’a gelir. Köyün girişinde Sırplarla yapılan çatışma sonucu köyü 

fetheder.  Çatışmada  8  Osmanlı  askeri  şehit  düşer.  Şehitlerin  anısına  da  insan  boyu 

büyüklüğünde yuvarlak 8 mezar taşı dikilir. Türk aileleri 16. yüzyılda Tokat, Üsküp, Novobırda, 

Yanova  ve  farklı  yerlerden  Doburçan’a  yerleşmişlerdir.  Haşanlar  (Adlovtsa)  ailesi  ise, 

Arnavutluk’un Topoyan kasabasından zengin hayvan sürüleriyle başta Kormiyan’a daha sonra 

da  Doburçan’a  yerleşirler.  İstatistiki  veriler  incelendiğinde  19.  yüzyılda  bölgede  70  Türk 

ailesinin  olduğu  gözlenmektedir.  1913  yılında  Doburçan’da  820  kişi,  1981  yılında  ise  2556 

kişinin  yaşadığı  kayıtlara  geçmiştir.

1

 Yakın  geçmişte  bugünkü  Mamuşa  gibi  çoğunluğu  Türk 

nüfuslu olan  Doburçan’da bugün  400‘e  yakın  kişi, toplam  70  kadar Türk  ailesi yaşamaktadır. 

Türkçe  eğitimi  1951  yılından  bu  yana  Nazım  Hikmet  İlköğretim  Okulunda  hâlen  devam 

etmektedir. 

 

Şekil 1: Doburçan’ı gösteren bir harita 

                                                           

1

 http://www.kosovaport.com/doburcanda-turkce-egitimde-tehlikeli-gidisat/. 

---

Dobırçan Türk Ağzında Ses Olayları       

 

 

 

 

 

       

TAED 

57* 1547

 

 

SES BİLGİSİ 

1.1. Ses Uyumları 

1.1.1. Ünlü – Ünlü Uyumsuzluğu 

Türkçede  ünlüler,  kelimedeki  dizilişleri  itibarıyla  önem  derecelerine  göre  sıralarsak 

kalınlık-incelik,  düzlük-yuvarlaklık,  darlık-genişlik  bakımlarından  bir  uyum  arz  ederler. 

Dobırçan  Türk  ağzında  aykırı  bir  durum  olarak  ünlülerin  kelimedeki  dizilişleri  bakımından 

uyumsuzluk  had  safhadadır.  Uyumsuzluk,  daha  çok  ünlülerin  artlığı  ve  önlüğü  bakımından 

kendini gösterir. 

Ünlü-ünlü uyumsuzluğunu kelime kök veya gövdesinde görebiliriz: 

alti < altı (OS), ayni < aynı (HG)

2

, dogri << doğru (OS), ema < ama (OS), etmiştırlar << 

etmiştirler (OS), üldi << öldü (HG), sırpçeyi << sırpçayı (OS) 

Dobırçan Türk ağzında, kalın sıradan ünlü dizisine sahip kelimelere ince ünlülü eklerin 

getirilmesi  veya  ince  sıradan  ünlü  dizisine  sahip  kelimelere  kalın  ünlülü  eklerin  getirilmesi 

uyumsuzluk bakımından rastlanan bir durumdur: 

buĺidilar << buluyordular (OS) 

Ünlü – Ünsüz uyumsuzluğu 

Türkçede  ünlü  ve  ünsüzlerin  kelimedeki  dizilişleri  bakımından  nitelik  olarak 

birbirleriyle  uyum  arz  ettikleri  görülür.  Bu  uyum,  ses  yolunun  arka  noktasında  teşekkül  eden 

ünsüzlerin  yanında  kalın  ünlülerin,  ön  noktasında  teşekkül  eden  ünsüzlerin  yanında  ince 

ünlülerin bulunması şeklinde tezahür eder. 

Doburçan Türk ağzında, kelimelerde nadiren ünlü-ünsüz uyumsuzluğu görülür: 

kaşik < kaşık (OS) 

K#  üstsesbiriminin  iyelik  eki  ve  yükleme  hâl  ekini  aldığı  şekillerde  ünlü-ünsüz 

uyumsuzluğu görülebilir: 

bildıgım << bildiğim (OS) 

 

                                                           

2

 Dindar, 1981, s. 126.

 

---

1548

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                                         Ergin JABLE 

 

1.2. Ses Olayları 

1.2.1. Dişlileşme 

Nitelik bakımından, ses organının başka bir noktasında teşekkül eden bir sesin teşekkül 

noktasının dişe kaymasıdır. 

Dişlileşmenin kelimelerde görüldüğü örnekler: 

#c < #K 

 

cali << geliyor (OS)

3

, calimiş << geliyormuş (OS)

4

, cene < gene (yine) (OS), ceri < geri 

(HG), cibi < gibi (HG),  c

r << kafir (OS),  cün < gün (OS), cüz << göz (OS) 

#ç < #k  

çesık << kesik (OS), çiyfıni << keyfini (OS), çüpride << köprüde (OS) 

/c/ < /g/  

ecer < eğer (OS), inciliz < ingiliz (OS) 

/ç/ < /k/  

teşviçar < teşvikar (OS), türçiy << türküyü (OS) 

ç# < k#  

ilç < ilk (OS) 

r/ < ğ/          

aşari << aşağı (OS) 

Dişlileşmenin eklerde görülen örnekleri: 

                                                           

3

 Dindar, 1981, s. 124. 

4

 Dindar, “Doburçan Lehçesiyle Söylenen Halk Masalları” başlıklı yazısında, metin içinde “gel-“ fiil kökünü  “cal-“ 

caldi/calmiş olarak kullanırken, metnin devamında aynı fiil kökünü “col-“ olarak kullanmaktadır. Bu özelliğin değişik 

kullanılması  Priştine  Türklerinin  etkisi  görülmektedir.  Gilan  ve  Dobırçan  Türkleri  kendi  aralarında  konuştukları 

sırada fiil kökünü “cal-“ olarak kullanmaktadırlar. Priştine Türkleri ile iç içe yaşayan Gilan ve Dobırçanlılar Priştine 

Türklerinin etkisinde kalarak “col-“ şeklindeki fiil kökünü kullanmaktadırlar. 

---