Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016

1540

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                                            Birol İPEK 

 

Türkiye Türkçesinde Enkliz Örnekleri 

 

Kalın+İnce>Kalın: Bu başlık altında şu örnekler verilmiştir: Birinci unsuru kalın ünlü 

veya  ünlülerden,  ikinci  unsur  ise  ince  ünlü  veya  ünlülerden  oluşan  sözcükler  birleşirken 

meydana gelen birleşik sözcükteki bütün ünlüler kalınlaşarak büyük ses uyumuna uymaktadır.  

Kıl+ibik>Kılıbık   Hengirmen,  199 ,  s.  90;  Özkan,   001,  s.  1  ;  Banguoğlu,  1986,  s. 

8 ; Eyuboğlu,  004, s. 404  Ebük: kuş. ; Eyuboğlu,  004, s.   6 . 

Yok+ise>yoksa  Gülensoy,  00 , s.1164 . 

Yalıng+öz>yalnız  Banguoğlu, 1986, s. 8  . 

Yarın+erte+si>yarındası   ertesi  gün    İlhan,   009,  s.     .  “ertesi,  ertesi  gün”;   Yeni 

Tarama Sözlüğü, s.   6 . 

O+ise>oysa  Özkan,  001, s.  46; Yıldız,  015,s.   4; Ol+er-se>o i-se>oysa “Halbuki” 

Gülensoy,  00 , s. 64  . 

Apa+eçe+s >aba+eçe+s >  amı  ece+s >amca     Gemalmaz,   010,  s.151 ;  aba  eçe-si 

 babanın ağabeyi veya erkek kardeşi ; Tekin,  005, s.  08 . 

 

Kalın+İnce>İnce:  Bu  başlık  altında  şu  örnekler  verilmiştir:  Birinci  sözcüğü  kalın, 

ikinci  sözcüğü  ince  ünlülerden  oluşan  sözcükler  birleşince  meydana  gelen  birleşik  sözcükteki 

bütün ünlüler ince ünlülere dönüşmektedir. 

O+bir>öbür,  Ergin,   009, s.   1;  Özkan,   001,  s. 1 6;  Yıldız,   015, s.    5; Karaağaç, 

2012a, 122). 

Tay/tayı+eze+si~tayıza~tayaza>teyze   tay/tayı:  dayı;  eze:  büyük  kız  kardeş,  abla ; 

Tekin, 2005,s.  1 ; Tāyı+ezesi>teyze  tay‘akraba’+eze  ~eye~ece   Gülensoy,  00 , s. 888 . 

Bu+ile>böyle,  Ergin,  009, s.  1 ; Akalın,  015, s. 10 ; Bu+öyle>böyle(?) Demircan, 

 001, s. 95; Koç, 1996, s. 594 . 

O+ile>öyle;  Ergin,  009, s.   6; Eyuboğlu,  004, s. 5 9; Koç, 1996, s. 594; Gülensoy, 

 00 , s. 6 8;  o+öyle>öyle Demircan, 2001, s. 95; O+ile+ise>öyleyse, Özkan,  001, s.  4  . 

Şu+ile>şöyle,   Özkan,   001,  s.1 1;  Karaağaç,   01 a,  s.  1  ;  Koç,  1996,  s.  594; 

Şu+öyle>şöyle (?); Demircan,  001, s. 95; Şuşöyle, Gülensoy,  00 , s. 848 .  

---

Türkiye Türkçesinde Enkliz  Eğilti        

 

 

 

 

 

       

TAED 

57* 1541

 

 

İnce+Kalın>Kalın: Bu başlık altında, ince ünlülü bir sözcükle kalın ünlü barındıran bir 

sözcük birleşince oluşan birleşik sözcükteki bütün ünlüler kalınlaşmaktadır.   

Bir+yıldır>bıldır  Hengirmen, 199 , s. 90; Gülensoy,  00 , s. 140; Tarama Sözlüğü., s. 

260). 

İç+kur>uçkur  kur ‘kuşak, kemer’  Akalın,  015, s. 10 ; Banguoğlu, 1986, s. 8  . 

Sü+başı>subaşı  Banguoğlu, 1986, s.    .  

 

İnce+Kalın>İnce:  Bu  başlık  altında  şu  örnekler  verilmiştir.  Biri  ince  diğeri  kalın 

ünlülerden  oluşan  iki  sözcük  birleşince  oluşan  yeni  birleşik  sözcükteki  ünlüler  ince  ünlülere 

dönüşmektedir.   

Bir+az>birez  Güven,  009, s. 1 6 . 

Sekiz+on >seksen  Ergin,  009, s.  50; Banguoğlu, 1986, s. 8  . 

Gömme+aş>gömeç  Gülensoy, 2000, s. 328). 

Ne+ara>nere  hangi yer   Ergin,  009, s. 1; Özkan,  001, s. 1   . 

Negü+ol>negül  Nasıl   Eraslan,  01 , s.   8 . 

Hay+demek>haydamak  Banguoğlu, 1986, s. 8  .  

 

Birinci  sözcük  ünlü  ile  bitiyorsa  ve  ikinci  sözcük  bir  ünlü  ile  başlıyorsa  bu  durumda 

 lerley c   benzeşme  yoluyla  enkl z  olayı  ortaya  çıkmaktadır.  Bu  b rleş k  sözcüklerde  ünlü 

b rleşmes nden kaynaklanan b r hece kısalması da görülür. Fakat oluşan sözcüğün  büyük ses 

uyumuna 

uyduğu 

görülmekted r. 

Apa+eçe+s >aba+eçe+s >amı  ece+si>amca, 

Gömme+aş>gömeç, Ne+ara>nere, Negü+ol>negül. 

 

Günay  Karaağaç,  “O+bir>öbür,  bu+ile>böyle,  şu+ile>şöyle,  o+ile>öyle”  örnekler  için 

“seslerden  her  birinin  diğerini  etkilediği  karşılıklı  benzeşme”  olarak  değerlendirir   Karaağaç, 

2012, s. 122). Enkliz olayına örnek gösterdiğimiz sözcüklerde başka ses olayları da görülebilir. 

Ancak biz sadece enkliz olayı üzerinde durmaya çalıştık. 

Türkiye Türkçesi Ağızlarında Enkliz 

Türkiye  Türkçesi  Ağızlarında  da  birçok  enkliz  örneği  görülmektedir.  Hem  ağızlarda 

hem  de  bazı  edebî  eserlerde  görülen  bu  gibi  örnekleri  kalıcı  enkliz  örneklerinden  ayırmak 

---

1542

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                                            Birol İPEK 

 

gerekir.  Zira  bu  enkliz  örnekleri  bazı  yörelerde  görülürken  diğer  yörelerde  görülmeyebilir. 

Bunlar da geçici enkliz örnekleri olarak verebilir. 

Hacı+Ali>Hacalı  Gülseren,  000, s. 69). 

Yapar+idi>yaparıdı   Ergin,  009, s.  1; Akalın,  015, s. 10  . 

Bu+gün>büğün=böğün  Ergin,  009, s.  1; Akalın,  015, s. 10  . 

Ne+kadar>nādar  Üstüner,  008, s. 9 . 

Şu Şöte  Halk, şu yan   Gülensoy,  00 , s. 848 . 

Ne+has itmek>nahas itmek> İyi yapmak  Üstüner,  008, s. 10 . 

Ne+tavır>netevir  nasıl   Üstüner,  008, s. 11 . 

Sonuç 

Enkliz  olayına  göre  birleşik  sözcüğü  oluşturan  sözcüklerden  biri  veya  ikisi  ses  yapısı 

veya anlam bakımından bir değişime ve dönüşüme uğramaktadır. 

Enkliz  olayı  sonucunda  oluşan  birleşik  sözcüklerin  büyük  ses  uyumuna  uydukları 

örneklerde görülmektedir. 

Enkliz  olayında  ses  bakımından  güçlü    olan  sözcük  “önce  veya  sonra  gelmesi  önemli 

değil” diğer sözcüğün ünlüsünü kendisine benzetmektedir. 

Enkliz olayında Türkçedeki ünlü uyumunun çok etkili olduğu açıktır.  

Birleşik  sözcüklerde  ünlü  uyumu  aranmaz  kuralı  enkliz  olayı  için  geçerli  değildir 

denilebilir. 

Bu çalışmamızda ayrıca Enkliz terimine karşılık Türkiye Türkçesi’nde “eğilti” terimini 

öneriyoruz. 

Kaynaklar 

Adamovic,  M.    006 .  Da/de  ilgecinin  kaynağı.   Almanca’dan  çev.  Aziz  Merhan),  Türk  

Dergisi, 650, 175-181. 

Akalın, 

Ş. 

H. 

  015 . 

Türkçe 

sözcüklerin 

ses 

özellikleri. 

http://www.akalin.gen.tr/Eklenti/45,turkiyeturkcesisozcuklerinsesozellikleri.pdf?0

 

Erişim Tarihi: 24.06.2015. 

---