Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016

1558

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                                         Ergin JABLE 

 

büle << böyle (HG), memedali << mehmet ali (OS), ojcel- << hoş gel- (OS), sekiyüz << 

sekiz yüz (OS)  

1.2.24. Ulama 

İki  kelimeye  ait  seslerin,  bir  kelimeye  ait  seslerin  sahip  olduğu  zaman  aralığı  ile 

seslendirilmesidir. 

memedali << mehmet ali (OS) 

1.2.25. Türeme 

Kelimede daha önce bulunmayan bir sesin türemesi olayıdır: 

I/ < 

Ø            

iliyazın << ilyasın (OS) 

y/ < 

Ø   

beniyım << benim (SG), deya << de (OS), sorayan << soran (OS) 

#y < 

Ø         

yüst < üst (OS)        

KK > KVK 

 

alamançe << almanca (OS), italiyanlar < italyanlar (SG) 

1.2.26. Göçüşme 

Kelimede  yan  yana  bulunan  iki  sesin  niteliklerinden  hiçbir  şey  kaybetmeden  yer 

değiştirmesidir: 

brusa < bursa (OS)

13

, kırımzi << kırmızı (OS)

14

 

1.2.27. Benzetme 

Bir sesin, nitelikleri itibarıyla, bir başka sesi kendisine benzetmesidir: 

                                                           

13

 Dindar (1981, s. 127) “oturun ve yalnız ” kelimeleri anlam olarak aynı fakat ses olayları bakımından son seslerde 

Göçüşme görülür: “oturni << oturun/yanlız < yalnız”. 

14

 Dindar, 1981, s. 125.

 

---

Dobırçan Türk Ağzında Ses Olayları       

 

 

 

 

 

       

TAED 

57* 1559

 

 

Ünsüz benzetmesi: 

/nd/ < /md/ 

şindi < şimdi (OS) (gerilek-yandaş-yarı benzetme) 

/mb/ < /nb/ 

 

stamboldan < istanbuldan (OS), ombeş < onbeş (HG), (gerilek-yandaş-yarı benzetme) 

1.2.28. Palatallaşma 

Yumuşak damak 

kaĺilar << kalıyorlar (OS), kuĺisın << kulusun (OS)  

Ön damak 

biØırsenız << bilirseniz (OS) 

Sonuç 

Yapmış  olduğumuz  incelemeler  sonucunda  Dobırçan  Türk  ağzında  ünlü  –  ünlü 

uyumsuzluğu  sık  görülmektedir.  Bununla  birlikte  dişlileşme,  damaklılaşma,  ötümsüzleşme, 

ötümlüleşme,  erime,  yutulma,  incelme,  kalınlaşma,  daralma,  yuvarlaklaşma,  tekleşme,  türeme 

ve palatallaşma çok sık görülmektedir. 

Oysa  dudaklılaşma,  patlayıcılaşma,  sızıcılaşma,  büzülme,  derilme,  düşme,  genişleme, 

ikizleşme,  toplaşma,  karışma,  kaynaşma,  ulama,  göçüşme  ve  benzetme  daha  nadir 

görülmektedir. 

Dobırçan Türk ağzı bölgesel olarak farklı dillerin etkisinden kurtulamadığı için belki de 

bu  değişiklikleri  yaşamaktadır.  Daha  yüz  sene  önce  İpek  Yolu  geçidinin  ve  önemli  ticari 

merkezlerden  biri  olan  Dobırçan’ın  yok  denecek  kadar  azalan  Türk  nüfusu,  dil  etkileşimi 

açısından Dobırçan Türk Ağzı ayrıca disiplinler arası araştırma ve incelemelere de muhtaçtır. 

 

 

 

 

---

1560

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                                         Ergin JABLE 

 

2. Makalede Kullanılan karakterler ve Ses değerleri: 

Karak-ter 

Ses Değerleri 

        A  

a, e 

        B 

b, p 

        Ç 

ç, c 

         I 

ı, i 

        K 

k,g 

        Ú 

ú,à 

        T 

t,d 

        U 

u,ü 

        V 

Ünlü (vokal) 

        # 

Kelimenin solunda ise kelime 

başını,  sağında ise kelime 

sonunu gösterir. 

        / 

Kök ünlüsünden sonra gelen 

sesi gösterir. 

       // 

Bir kelime içindeki sesleri 

gösterir. 

       Ø 

Şeklen değil ama fonksiyonca 

var olan kelime ve ekleri 

gösterir. 

       ( ) 

Parantez içindeki sesin ihtiyarî 

olduğunu gösterir. 

        > 

Ok istikametinde tek aşamalı 

değişmeyi gösterir. 

       >> 

Ok istikametinde iki veya daha 

fazla aşamalı değişmeyi 

gösterir. 

        + 

İsme eklenmeyi gösterir. 

        - 

Fiile eklenmeyi gösterir. 

        A 

Normal    a 

---

Dobırçan Türk Ağzında Ses Olayları       

 

 

 

 

 

       

TAED 

57* 1561

 

 

        À 

Normalden uzun  a 

        C 

Normal    c 

        Ç 

Normal    ç 

        D 

Normal    d 

        E 

Normal    e 

        ē 

Normalden uzun   e 

        F 

Normal    f 

        G 

Normal    g 

        À 

Tonlu, orta damak  g ünsüzü 

        H 

Normal    h 

        I 

Normal    ı 

        

Ī 

Normalden uzun  ı 

        İ 

Normal    i 

        Ì 

Normalden uzun  i 

        J 

Normal    j 

       K 

Normal    k 

       Ú 

Tonsuz, orta damak, patlamalı 

k ünsüzü 

        L 

Normal  l 

        Ĺ 

Arka damak   l’si 

       Ø 

Ön damak      l’si 

       M 

Normal    m 

       N 

Normal    n 

       O 

Normal    o 

       Ï 

Normalden uzun  o 

       Ö 

Normal    ö 

       P 

Normal     p 

---