Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016

Dobırçan Türk Ağzında Ses Olayları       

 

 

 

 

 

       

TAED 

57* 1565

 

 

Tuna, O. N. (1987). Türk dilbilgisi fonetik ve morfoloji. Malatya. 

Tunalıgil, K. C. (1987). Mamuşa Türk ağzı ve özellikleri. XIV / 61, Priştine. 

Turan, Z. (2006). Fonetik ve morfoloji ders notları. Sakarya. 

Yenibal, S. (1974). Kırklareli ağzı ve hususiyetleri. İ. Ü. Edb. Fak. Mezuniyet Tezi. 

Yusuf, S. (1974). Prizren Türkçesinde kimi yabancı ögeler. Priştine. 

Yusuf, S. (1984). Arnavutçadan Prizren Türkçesine aktarmalar. Priştine. 

Yusuf, S. (1984). Dil çalışmaları. Priştine: Tan Yayınevi. 

http://tr.wikipedia.org/wiki/Doburçan,_Kosova 

http://www.kosovaport.com/doburcanda-turkce-egitimde-tehlikeli-gidisat/ 

---

A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 57, ERZURUM             

    

    2016, 1567-1580 

 

PROF. DR. YUSUF SEYİDOV VE AZERBAYCAN EDEBΠDİLİ TARİHİ 

MESELELERİ 

PROF. DR. E. DEMİRÇİZADE ÖRNEĞİ 

Aliye MUSAYEVA



 

Öz 

Sovyetler  Birliği’nde  1937  yılı  Türklerin  tarihine  kültür  ve  bilim 

adamlarının soykırım yılı olarak yazılmıştır. Bu tarihten itibaren Azerbaycan 

Türklerinin kendi adı, dilinin adı değiştirildi. Yetkili kişiler yukarıdan gelen 

talimatlarla  devlet  düzeyinde  halkın  ve  kültürün  tarihinin  yeni  baştan 

yazılması, tahrif edilmesi için çaba gösterdiler. Bütün olumsuzluklara rağmen 

Azerbaycan Türkçesi gelişmesini sürdürmüş, dil bilimi yavaş yavaş oluşmaya 

başlamıştır. Yeni dönemin ünlü bilim adamlarından biri Prof. Dr. Ebdülezel 

Demirçizade  olmuştur.  O  dilciliğimizin  tarihinde  daha  çok  edebî  dil  tarihi 

biliminin ilk araştırmacısı olarak yer almaktadır. 

Prof.  Dr.  Yusuf  Seyidov  eserinde  bu  konuları  ayrıntılı  bir  şekilde  ele 

almış,  dil  bilimci  Demirçizade’nin  yaratıcılığını,  bilimsel  faaliyetlerini 

kapsamlı  bir  şekilde  araştırmıştır.  Makalede  Yusuf  Seyidov’un  söz  konusu 

araştırmalarından bahsedilmektedir. 

Anahtar  Sözcükler:  Edebî  dil,  Azerbaycan  dilçiliği,  Yusuf  Seyidov, 

Demirçizade, edebiyat tarihi. 

PROFESSOR YUSIF SEYIDOV AND AZERBAIJAN LITERARY 

LANGUAGE HISTORY PROBLEMS 

PROF. DR. A. DAMIRCHIZADA EXAMPLE 

Abstract 

The 1937 year was written to Turkish history as the year of the genocide 

of  Turkish  culture  and  scientists  during  Soviet  Union.  From  this  period  the 

name of  Azerbaijan turks and the name of their language  was changed. The 

state tried to write the history of the culture and people again and with more 

differences  and  distortions.  Although  there  have  great  problems,  but 

Azerbaijan language was continued its improvement, linguistics was forming 

slowly. Prof. Dr. Abdulazal Damirchizada was one of the prominent scientist 

of  new  period.  He  is  the  first  investigator  of  our  literary  language  history. 

Prof.  Dr.  Yusif  Seyidov  widely  dealt  with  these  facts  in  his  work  and 

investigated Damirchizada`s creative work and scientific activity. The article 

deals with Yusif Seyidov`s so investigations.   

Keywords:  Literary  language,  Azerbaijan  linguistics,  Yusif  Seyidov, 

Damirchizada, literature history. 

Azerbaycan dilçiliği bir bilim kolu olarak son yüzyıl zarfında özellikle büyük gelişme 

göstermiştir. XX  yy.  başlarında  oluşmaya  başlayan  Azerbaycan  dilçiliği, Türkolojisi  1937  yılı 

                                                           



 

Arş.  Gör.;  Azerbaycan  Bilimler  Akademisi  Nahçıvan  Kültür  Dil  ve  Edebiyat  Enstitüsü, 

[e-mail]

. 

---

1568

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                              Aliye MUSAYEVA 

 

kültürel  kırımı  sonucunda

 

ortadan  kaldırıldı.  1940’lı  yıllardan  itibaren  dilçililiğimizin  gramer 

sorunları  ele  alınmaya  başlandı.  1950’li  yıllardan  itibaren  dil  tarihi  meseleleri  gündeme 

getirilmeğe  başlandı.  Bu  alanda  özellikle  Prof.  Dr.  Ebdülezel  Demirçizade’nin  faaliyetleri 

belirtilmelidir. Prof. Dr. Seyidov “Azerbaycan Dili Tarihinin Tedkikine Bir Nazar” adlı eserinde 

bu konuyu ayrıntılı şekilde ele almıştır(1). 

Yazarın  belirttiği  gibi  Azerbaycan  dili  tarihinin  bilimsel  araştırılmasının  öncülerinden 

olan  Prof.  Dr.  Ebdülezel  Demirçizade`nin  dil  bilim  yaratıcılığının  ihate  çevresi  çok  geniştir: 

fonetik (ses bilimi), üslubiyat, dil ve yaratıcılık. Ama o Azerbaycan biliminde dil tarihçisi gibi, 

Azerbaycan`ın yüksek öğrenimi tarihinde Azerbaycan dili tarihi hocası olarak tanınmıştır. 

Belli  olduğu  üzere  XX.  yüzyılın  30`lu  yıllarından  başlayarak  bu  saha  unutulmuş, 

çoğunlukla  modern  Azerbaycan  Türkçesi  gramer  konuları  ele  alınmıştır.  1950’li  yıllardan 

itibaren  dil  bilimin  dil  tarihi  kolu  üzerinde  ilk  olarak  Prof.  Dr.  E.  Demirçizade  çalışmaya 

başladı.  Bu  bakımdan  onun  1958  yılında  yayımladığı  “Azerbaycan  Dilinin  İnkişaf  Yolları” 

kitabı  dikkati  çekiyor(2).  Bu  kitap  Bilik  cemiyeti  hattıyla,  kanalıyla  basıldığından  kitlesel 

karakter taşımaktaydı. Bunun yanı sıra  burada ilk kez Azerbaycan dilinin inkişaf merhalelerinin 

ana hatları

 

belirlenmiştir. Prof. Dr. Yusuf Seyidov`un belittiği gibi bilginin söz konusu eserdeki 

görüşleri,  mülahazaları

 

bir  hayli  mükemmelleşmiş  şekilde  “Azerbaycan  Edebi  Dili  Tarihi”(I 

cilt)

 

ders kitabına dahil edilmiştir(3). Bu eserin Azerbaycan dilinin kökeni, dilin yaranması ve 

inkişaf  devirleri  adlı  birinci  faslında  ele  alınan  meseleler  bir  hayli  derecede  “Azerbaycan  

Dilinin İnkişaf Yolları” eseri ile örtüşüyor, çağrışım yapıyor. 

E.  Demirçizade  en  zor,  şimdi  bile  tam  hallini  bulamayan  meseleden  başlıyor: 

“Azerbaycan dilinin kadim kaynakları hakkında”. Bu konuda alimin versiyonu şöyledir: “Türk 

dilleri ailesinin batı grubuna mensup olan Azerbaycan dilinin esas kaynakları milattan önce ve 

milat  sonrası  birinci  bin  yıllığı  devrinde  Hazar  denizinin  doğusunda,  kuzeyinde,  batısında, 

güneyinde, ümumen Kafkaslarda mesken salmış sak-skif (iskit), kas-kaspi-kassit-Hazar, sabir-

suvar, hun-kun, türk-törek, guz-oğuz, kıpçak-gıfsak adlarıyla tanınan kabile ve taifelerin dilleri 

olmuştur” (3, s. 48). E. Demirçizade milat öncesi Azerbaycan bölgesinde yaşamış Midiya med 

kabilelerinin  ve  başka  kabilelerin  adlarını sıralamaktadır

   

ve  onların Türk  kabileleri  olduğunu 

tasdik  eden  bilimsel  araştırmaların  varlığını  dikkatlere  sunmaktadır

.

  Birinci  sırada  ise  Ziya 

Bünyatzade`nin  Rusça  yazdığı  “Azerbaycan  VII.-IX.  asrlarda”  eserine  başvurmayı  tavsiye 

etmektedir

. 

Demirçizade  umumi  Azerbaycan  dilinin  formlaşmasını,  oluşmasını  ise  V-IX. 

asırlara  kadar  götürmektedir  ve  bunun  sebeplerini  eserinde  izah  etmektedir.

 

Tam  hâlde 

---