Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016
Yüklə 16,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dağlara taşlara
1584 * TAED
57
Hakan SARAÇ
deyimleri incelerken “kültürdilbilimsel analiz” 4 yöntemini kullanmıştır. V.N. Teliya’ya göre toplumların mantaliteleri ve karakteristik özellikleri kalıplaşmış söz ve söz öbeklerinde daha ziyade deyimlerde ortaya çıkmaktadır. Çünkü deyimler ulusal ve kültürel imgeleri bünyesinde bulunduran, yaşatan ve onları en açık şekilde yansıtan kültür hazineleridir. Araştırmacı, halkların dil dünya görüşünün oluşumunda etkin rol oynayan kültürel anlamların dilde yansımasını şu şekilde açıklamaktadır: “Herhangi bir kültür toplumunun düşünce yapısının karakteristik özelliklerini gösteren ulusal ve kültürel stereotipler, mitolojik düşünceler, semboller vb. mecazi ifadeler dilin iç yapısına yansımakta ve orada kaydedilmektedir” (Teliya, 1996, s. 233).
Bu çalışmada, hedef dildeki ulusal bilinci, milli ruhu, duygu-düşünce yapısını ve kültürel değerleri ortaya çıkarmak için detaylı ve derin bir araştırma imkânı sunan kültürdilbilimsel analiz yöntemi uygulanmıştır. Bu metot araştırmacılara sadece bir kültür toplumunun milli değer ve yargılarının ortaya konulmasına imk â n sağlamamakta, aynı zamanda o toplumun tarihsel ve kültürel belleğine nüfuz etme olanağı sunmaktadır. Kültürdilbilimsel analiz yöntemini bilim dünyasına kazandıran V.N. Teliya, bu yöntemin önem ve amacını şu şekilde açıklamaktadır: “kültürdilbilimsel analiz yönteminin amacı, dil işaretlerinde daha çok deyimlerde yansıyan ve kaydedilen herhangi bir toplumun kendine özgü arketipleri, sembolleri, mitleri, dini inançları, halk düşünceleri, kültürel değerleri (gelenek-görenek) vb. kültürel anlamların belirlenmesi ve tasvir edilmesidir” (Teliya, 1993, s. 310). V.N. Teliya ve öğrencilerinin geliştirmiş olduğu bu yöntem, dünyanın birçok yerinde ses getirmiştir. İngiliz dilbilimci olan A.P. Cowie, “Teliya ve meslektaşları belirlemiş oldukları birçok Rusça söz öbeğini analiz ederek, deyimlerde bulunan kültürel anlamların betimlenmesi için teorik zemin hazırlamışlardır. Bu araştırmacılara göre, deyimler kültürdilbilimsel analizin en önemli bilgi kaynaklarıdır” demektedir. (Cowie, 1998, s. 8)
kayalık yeryüzü şekli” (Doğan, 2011, s. 335) dışında simgesel, imgesel ya da metaforik anlamlara da gelebilmektedir. Gerçek anlamından uzaklaşarak bu tarz mecazi anlamlara bürünmesi dağ kavramının kişinin dil bilincinde doğanın bir parçası olma özelliğinin yanı sıra bir kültür nesnesi olarak algılanmasını sağlamaktadır. Bu yüzden, dağ kavramı akla gelen ilk
4 Rus. «Лингвокультурологический анализ». Rus ve Türk Dil Dünya Görüşünde “Dağ” Kavramı (Kültürdilbilimsel Analiz)
TAED 57* 1585
anlamının dışında çeşitli kültürel anlamlara bürünmektedir. Bu kültürel anlamalar toplumdan topluma farklılık göstermekle birlikte, benzer sonuçları da beraberinde getirmektedir. Çalışmamızın amacı; derin bir tarihe, kültürel zenginliklere sahip olan Rus ve Türk halkının ana dillerinde dağ sözcüğüne yüklenmiş olan kültürel anlamların kalıplaşmış söz öbeklerinden çıkarılması ve betimlenmesidir. Rusça ve Türkçe analizi gerçekleştirilen deyimlerin metin içerisinde kullanımının gösterilmesi için güncel dilin aktif bir şekilde kullanıldığı Türk Dil Kurumu resmi sitesinden, Rusça Ulusal Derlemeden ve gazetelerden seçilmiş örnekler verilmiştir.
dağları ilahlaştırmışlar ve onlara tapmışlardır. Eski Türklerde dağ kavramı “ulu başlangıç, kök, soyun temeli ve anayurdun sembolü” olarak kabul edilmiştir (Beydilli, 2005, s. 145). Türk halkının mitolojik düşünce sisteminde dağ; vatanın, toprağın ve milletin koruyucusuydu. Bunun dışında, Türk mitolojisinde “dağlarda birtakım ruhların iyilikte bulunduğuna, iyi ruhların insanları kötü ruhlardan koruduğuna ve yol gösterdiğine” inanılmaktaydı (Erdoğan, 2007, s. 83). Bu yüzden, Türkler herhangi bir bela veya musibetle karşı karşıya kaldıklarında, dualarında bunları dağlara gönderirlerdi. Bunun sebebi ise, yalnızca bu belaları tanrılara ev sahipliği yapan kutsal dağların bertaraf edebileceğiydi. Böylece, yukarıda belirtmiş olduğumuz eski Türklerdeki mitolojik inanç ve düşünceler ışığında dağ kavramının Türklerde ‘kutsal gücü, kutsal mekanı ve anayurdu’ simgelediğinin sonucuna varılabilir. Türk halkının bilincinde dağ kavramının bu şekilde algılanmasının Türkçedeki ‘dağlara taşlara’ deyiminde ortaya çıktığını söylenebilir: Örnek 1) Dağlara taşlara: Kötü bir durum söz konusuysa ‘bizden ırak olsun’ anlamında söylenir (Özdemir, 2000, s. 109). – Allah vermesin…!Bizim Sıdıka Hanımın kardeşini meyhanede vurmuşlar! – Aman yarabbi, dağa taşa! Evlerimizden uzak olsun.! [Ahmet Rasim – Fuhş-i Atik, 13. Bölüm, 59]; Bizden uzak, Cehenneme direk; Allah vermesin, Yüklə 16,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|