Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016
Yüklə 16,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
1582 * TAED
57
Hakan SARAÇ
Günümüz dilbilim araştırmacıları geçmişten günümüze güncelliğini koruyan birtakım dilbilim sorunlarının çözümü için çaba göstermektedir. Bu problemlerin çözümü için dilbilim uzmanlarınca uygulanan dilbilimsel yöntemlerin yeterli olmaması farklı metotların bulunmasını ve uygulanmasını zorunlu kılmıştır. Bu da dilbilimde bazı alt disiplinlerin doğmasına, dilbilim ve diğer sosyal bilim dalları (göstergebilim, halkbilim, mitoloji, psikoloji vs.) arasında ortak çalışma ortamların doğmasına sebep olmuştur. İnsanın dil üzerindeki etki faktörleri, dilin kültürle süregelen etkileşim sorunlarının aydınlatılması, kişinin bilincinde oluşan algıların dil işaretlerinde nasıl yansıdığı, somutlaştığı ve korunduğu gibi önem arz eden soruların cevapları dilbilimciler tarafından titizlikle araştırılmaktadır. Dilbilim sahasının genişlemesiyle birlikte yeni terimlerin ortaya çıkışı da kaçınılmaz olmuştur. Bu terimlerden en dikkat çekici olanı, belli bir halkın dünyayı ve çevresinde olan bitenleri tanımaya çalışmasıyla başlayan süreçle birlikte o halkın fertlerinin dil bilincinde 1 uyanan algıların tümü olarak tanımlanan dil dünya görüşü 2
terimidir. Dünyadaki çalışmalara oranla dil dünya görüşü konulu araştırmalar ülkemiz dilbiliminde henüz kendini yeterince gösterememiştir. Bu yüzden, çalışmada dil dünya görüşü teriminin doğuşuna, gelişimine ve önemine değinilecektir. Dil dünya görüşü (Ing. linguistic view of the World) terimi dilbiliminde kültürdilbilim, budun dilbilim ve bilişsel dilbilimin sınırları içerisinde sıkça işlenen konulardan biridir. Günümüz dilbiliminde dil dünya görüşü teması daha çok Alman, Amerikalı ve Rus dilbilimcilerce incelenmektedir (bk. W. Von Humboldt, L. Weisberger, E. Sapir, B. Whorf, N.D. Arutyunova, YU.N. Karaulov, V.V. Krasnıh, V.A. Maslova, B.A. Serebrennikov, V.H. Teliya, S.M. Tolstaya, V.N. Toporov, T.V. Tsiv’yan, L.O. Cherneyko, YE.S. Yakovleva vb.). Bu araştırmacılar çalışmaları ile dil dünya görüşü kavramının teorik olarak temellendirilmesine ve gelişimine katkıda bulunmuşlardır. Son dönem dilbilim çalışmalarında aktif bir şekilde incelenmesine rağmen, dil dünya
1 Kültürdilbilim, budun dilbilim, ruh dilbilim gibi alanlarda gerçekleştirmiş olduğu önemli çalışmalarla tanınan V.V. Krasnıh “dil bilinci” (Rus. «Языковое сознание») terimini: “Kişinin konuşma hareketlerini şekillendiren psikolojik ve dilbilimsel temel unsurları bünyesinde somutlaştıran ve yansıtan bir yapı” olarak tanımlamaktadır (Krasnıh, 2001, s. 70). Dahası, dil ile düşünce yapısının beraber geçirmiş oldukları bilişsel süreç sonrası kişinin bilincinde meydana gelen düşüncelerin dil işaretlerinde yansıması olayıdır. 2 Rus. «Языковая картина мира». Rus ve Türk Dil Dünya Görüşünde “Dağ” Kavramı (Kültürdilbilimsel Analiz)
TAED 57* 1583
atmış oldukları dilsel görecelik hipotezine dayanmaktadır. Kişinin yaşadığı çevreyi kendisinden başlayarak tanımasıyla dil bilincinde oluşan algı, dilin düşünce yapısıyla geçirmiş olduğu zorlu bilişsel süreç dil işaretlerine yansımaktadır. Bu süreçte dilin üstlenmiş olduğu rolü W. von Humboldt şu şekilde açıklamaktadır: “Dil, bir ulusun ruhunun, karakterinin en ince özelliklerini ve bunların sınırları içerisinde gizli kalmış sırları ifade edebilmektedir” (Humboldt, 2000, s. 69). Bu yüzden, farklı etnik kökenlere sahip toplumların dilinde “gerçek”, farklı şekilde yorumlanabilmektedir. Çünkü dilin herhangi bir halkın etnik ve kültürel yapısına bürünebilme özelliği, farklı kültürlere mensup toplumların dil bilincinde algılanan “gerçeğin” farklı şekilde yorumlanmasına neden olmaktadır. Bir milletin kültürel, tarihsel veyahut sosyal yapısının tanınması o dilin yapısının incelenmesiyle mümkündür. Çünkü “bir toplumun pek çok özellikleri, yaşayışı, gelenekleri, dünya görüşü, yaşam felsefesi, inançları, bilim, teknik ve sanata katkıları o toplumun diline yansır; bunlar da o toplumun dilinden izlenebilir” (Aksan, 2009, s. 13). Bu düşünceler, dilbilimci Sapir ve Whorf’un 1920’li yıllarda dilbilimine kazandırmış olduğu “dilsel görecelik” ilkesini desteklemektedir. Sapir ve Whorf’un hipotezlerinde savunduğu ilke, farklı dillerde konuşan ve farklı kültürel değerlere sahip toplumların gerçeği birbirinden farklı bir şekilde algılaması ve ana dilde yorumlamalarıydı. Bu bağlamda, çalışmada farklı kültür, tarih, coğrafya ve dinî inançlara sahip Rus ve Türk halkının bir bakıma dünyayı farklı bir şekilde algıladıkları ve bunun sonucu olarak bu algıların dile izdüşümünün birbirinden farklı sonuçlar verebileceği düşünülmektedir. Evrensel düşüncelerin her iki ulusun ana dilinde var olabileceğini söylenebilir. Rus dilbilimci Y. S. Yakovleva, dil dünya görüşünü şu şekilde tanımlamaktadır: “herhangi bir toplumun dilinde oluşan, kendine özgü olan gerçekle alakalı algıların şemasıdır” (Yakovleva, 1996, s. 47). 1990’lü yıllarda Rus dilbilimci V.N. Teliya, sosyal bilimlerde “kültürdilbilimin” 3
katkıda bulunmuştur. V.N. Teliya, kendi çalışmalarında kalıplaşmış söz öbekleri özellikle de
3 Rus. «Лингвокультурология». Yüklə 16,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|