Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016
Yüklə 16,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Güvendiği dağlara kar yağmak
- Dağa kaldırmak
- Dağdan gelip bağdakini kovmak
- Dağdan gelip, bağdakini kovmak’
- Dağ taş: ‘
- Dağ(dağları) devirmek
1586 * TAED
57
Hakan SARAÇ
Amanın dağlara taşlara! (Saraçbaşı, Minnetoğlu, 2002, s. 213). b) Dede Korkut Kitabı’nda ve Orhun Abideleri’nde görüldüğü üzere Türklerde, zaman zaman dağlar kişileştirilmiştir. “Manas destanında da dağlar, büyük bahadırlar gibi görülmüştür” (Ögel, 1971, s. 295). Bu yüzden, Türk halkı tarafından dağ kavramı kişileştirilerek insana benzetilmektedir. Bu algının oluşumunun temelinde canlıcılık olarak bilinen Animizmin 5
dağlara kar yağmak’ deyimidir. Ayrıca, bu deyim Türk halkının kültüründe dağlara sonsuz güven duyulduğunu ve onların benimsendiğini gözler önüne sermektedir. Örnek 1) Güvendiği dağlara kar yağmak: ‘Güvendiği kimseden yardım gelmeyeceği, güvendiği şeyin işe yaramadığı anlaşılmak’ (Aksoy, 2013, s. 832). – Sen hayatı hala birkaç lokma yiyip yatıp uyumak sanıyorsun. Piyasa her gün değişiyor. Bir gün güvendiğin dağlara kar yağacak, çoğalmayan para azalmak zorundadır [Orhan Hançerlioğlu – Ali, 68]; Kar yağdı güvendiğin dağlara, Balık olmuş takılmışım ağlara, Medet! Dedim yardımıma gelen yok, Kara bahtlı, kem talihli garibim c) Türklerin mitolojik düşünce sisteminde ve dini inançlarında dağ kavramı, “dünyanın kozmik merkezi, kutsal yerler, ilahi kuvvetin kendisini gösterdiği mekanlar, hayatın ve ölümün kaynağı” olarak görülmüştür (Baş, 2013, s. 169). Fakat, bu söylemlere ek olarak dağların ruhlara, perilere ve devlere ev sahipliği yaptığına inanılmaktaydı. Buradan anlaşıldığı üzere, Türkler dağlarda iyi ruhlardan başka kötü ruhların da yaşadığına inanmaktaydılar. Başka bir mitolojik inanışa göre: “dağlardaki kötü ruh, birinin adını söylediğinde dönüp bakmamak gerekir. Aksi takdirde o insanı alır götürür veya canını alır” (Karakurt, 2012, s. 256). Böylece,
5 “Animiz“ – “Doğa olayları ve güçleri karşısında aciz kalan insanlar onları canlandırma, kişileştirme yoluyla anlamaya ve meraklarını gidermeye çalışmışlardır; insanı aşan doğa varlıklarının üstünlüğünü kabul edip onlara saygı göstermişlerdir” (http://www.acikders.org.tr/pluginfile.php/2491/mod_resource/content/2/4.%20HAFTA.pdf, 14.03.2016)
Rus ve Türk Dil Dünya Görüşünde “Dağ” Kavramı (Kültürdilbilimsel Analiz)
TAED 57* 1587
kötü dağ ruhlara aykırı davranılması durumunda, onların insanlara ciddi zararlar verebileceklerine inanılırdı. Bu bağlamda, Türklerde dağ kavramının ‘tehlikenin meydana gelebileceği, insanların yaşam alanlarından uzakta çeşitli mitolojik tiplerin yaşam sürdüğü bir yer’ olarak algılandığını söylenebilir. Bu duruma aşağıdaki deyimler örnek verilebilir:
Örnek 1) Dağa kaldırmak: Kaçırıp ıssız bir yere götürmek; Yalnız Efe’den kimsenin şikayeti yokmuş. Ne kimseyi dağa kaldırmış, ne de fidye istemiş [Ömer Seyfettin – İlk Düşen Ak. Yalnız Efe]; Emine naz etme gayrı, Dinsin kalbindeki ağrı, Ya gel rızanla bağa, Ya seni kaldıracağım dağa Örnek 2) Dağa çıkmak: İsyan etmek, asi olmak; Bu mühendislerden biri… Meşrutiyet ihtilalinde Niyazi Beyle beraber dağa çıkmış, hareket ordusu ile İstanbul’a yürümüştü [R. Nuri Gültekin – Kavak Yelleri, 68]; Güneydoğu’da dağa çıkmanın yolları kesmeye çalışıyorlar. Dağa çıkmanın yolunu kesmek mümkün değil. Türkiye’deki siyasi ve hukuki sistem insanların isyan duygularını hortlatacak kadar fazla (http://hicrandergisi.com/siyaset/daga-cikacak-adam-cok-da.pdf, 08.06.2016). Örnek 3) Dağdan gelip bağdakini kovmak: Bir yere sonradan geldiği halde sahiplenmek (Doğan, 2011, s. 335).
1588 * TAED
57
Hakan SARAÇ
temelinde ülkemizde meydana gelmiş olan sosyo-politik krizin etkisinin de olduğunu söylemek mümkündür. Fakat, Türk halkının dil bilincinde yer edinmiş olan bu algının oluşumunda yaşanılan siyasi krizlerden daha ziyade, eski mitolojik düşüncenin etkisinin olduğu söylenebilir.
şeklini etkilemektedir. Bunun doğal sonucu olarak herhangi bir halkın dili de bundan derin bir şekilde etkilenmekte ve buna göre dilin yapısı şekillenmektedir. Türklerin yaşadıkları coğrafyalara bakıldığında daha çok engebeli, yüksek dağlık alanlarda hayat sürdükleri göze çarpmaktadır. Yüzyıllar boyunca iç içe yaşadıkları dağlar, Türk halkının yaşamının bir parçası haline dönüşmüştür. Yüksek kesimlerde ve sarp yerlerde yaşamaya alışmış olan Türkler dağ kavramını ‘uçsuz bucaksız, geniş, engin, açık yerler’ olarak algılamaktadır. Çünkü Türk halkı için dağlar bozkırlardan, geniş ovalardan, alabildiğine düz alanlardan farklı yerler değildiler. Bu algının yansıması Türk dilinde kullanılan ‘dağ taş’ deyiminde açıkça görülebilmektedir: Örnek 1) Dağ taş: ‘Geniş bir saha, her taraf’ (Doğan, 2011, s. 335). Gönül ümidim yoldaşı, Durmaz gezer dağı taşı; Son nefeste olsa kişi, Gine onda umut yaşar [Aşık Veysel Şatıroğlu, Semai]; Türk beyi, kim bilir kaçıncı kez sefere çıkar ordusuyla dağ taş, dere tepe demez aşar da aşar. Ağustos sıcağı, dudakları çatlatır, damakları kurutur. Bu sırada, boz bulanık tepelerden, ak saçlı bir ana, omzundan ayran bakracıyla görünür (http://abdigm.meb.gov.tr/uzaktaki_yakinlarimiz/8_10_ders_kitabi1.pdf, 08.06.2016). e) Tabiatın bir parçası olan dağ kavramının Türk halkının dil bilincinde ‘olağanüstü büyük, kocaman, kıpırdamaz (sabit)’ gibi nitelik bildiren birtakım kültürel anlamları çağrıştırdığı görülmektedir. Bu çağrışımın yansıması ‘dağ (dağları) devirmek’ deyiminde bulunmaktadır. Örnek 1) Dağ(dağları) devirmek: Güç yetmezmiş gibi görünen büyük, ağır işler başarmak (Aksoy, 2013, s. 702). Yüklə 16,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|