Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016

Kazan Tatar Mânilerinde Kadınların Talihsiz Kaderi         

 

 

 

       

TAED 

57* 1621

 

 

Diğer taraftan ise ezilmiş, özgürlüğü kısıtlanan ve acınacak bir durumdadır (Nadirov, 1976, s. 

20). 

Tatar  kadınlarının  zor  kaderini  anlatan  mânileri  konu  bakımından  incelediğimizde, 

içtimai  ve  şahsi  sıkıntıları  dile  getiren  mâniler  olarak  ayırabiliriz.  İçtimai  nedenlerden  en  çok 

karşılaştığımız, kadınların toplum içinde kısıtlanan özgürlükleridir. Bu sebep, aslında doğrudan 

onların şahsi sıkıntılarına da yol açmıştır: 

Kız balanı kızganam min,  

 

Kız çocuğuna acırım 

Çın bexétséz bula ul; 

 

 

Gerçekten mutsuzdur o; 

Dönyanıŋ bötén mihnetén  

 

Dünyadaki tüm mihneti 

Kürér öçén tuva ul (1431)

1

 

 

Görmek için doğmuştur o.  

Türk toplumunda bir erkek çocuğunun daha istenilmiş olması ve aile hayatı için daha 

önemli  bir  birey  olarak  izlenilmesi,  kız  evlatları  geri  plana  bırakmış  ve  hayatın  önemli 

safhalarında  hayati  seçimleri  kendilerine  yapma  imkânını  da  ellerinden  almıştır.  Örneğin,  kız 

çocuğu ailesine karşı kendi sesini yükseltememiş ve sonuç olarak, onun istikbali genelde babası 

ve annesi iradesinde olmuştur. Bu hayat, kızlar için çoğu zaman mutluluktan ziyade gözyaşı ve 

sıkıntılarla  geçen  bir  hayat  olmuştur.  Tatar  kadınların  talihsiz  kaderini  anlatan  mânilerin 

birçoğu, kızların kendi ağızlarından “Keşke kız çocuğu değil de erkek çocuğu olup doğsaydım!” 

gibi bir ifadeyle anlatılmaktadır. Neden kız çocuğu erkek çocuğunu mutlu olarak görür? Çünkü 

erkek çocuğu “at üstünde oynamak”, “dünyayı gezmek” için yaratılmış ve her isteğinde özgür 

olmuştur. Kız çocuğuna ise hayatınca gözyaşları ve dert ile hasret eşlik etmiştir. Örneğin:  

İr bala tuva anadan 

 

 

Erkek çocuğu doğmaktadır 

At östénde yörérge; 

 

 

At üstünde gezmeye; 

Kız bala tuva biçara 

 

 

Kız çocuğu doğar biçare 

Kaygı-hesret kürérge (1384).  

 

Acı, hasret görmeye. 

 

 

Tusa tusın şul ir bala 

 

 

Doğarsa doğsun oğlan çocuğu 

At östénde uynarga; 

 

 

At üzerinde oynamak için; 

Tumasın la şul kız bala 

 

 

Aman doğmasın kız çocuğu 

Yat karşında yılarga (1381).  

 

Eller önünde ağlamak için. 

 

Bu tür mânilerde genelde kızlar, kız çocuğu olup doğmanın suçunu sorgularken onları 

bu dünyaya getiren annelerine seslenmektedirler: 

                                                           

1

 Buradan itibaren Tatar Mânilerinden örnekler, 1976 yılında Kazan’da Tatarstan Kitap Neşriyatında yayımlanan 

Tatar Halık İcatı. Kıska Cırlar (Dürtyullıklar) adlı kitabın “Kızlar Yazmışı Turındagı Borıngı Cırlar” kısmında 

verilen numaraları ile sunulmaktadırlar.

 

---

1622

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                 Çulpan ZARİPOVA ÇETİN 

 

Enkey tapsaŋ - ir bala tap,  

 

Anneciğim, (doğurursan) oğlan doğur, 

At östénde uynıy ul; 

 

 

At üstünde oynar o; 

Tapma enkey kız balanı,   

 

Kız çocuğunu doğurma, 

Üksép-üksép yılıy ul (1378) . 

 

İçin-için ağlar o.   

 

  

Enkey, kaygı öçén géne   

 

Anneciğim keder için 

Nige miné tudırdıŋ? 

 

 

Neden beni doğurdun? 

Yana yörek: ye bexétséz,   

 

Yanar kalbim, ya bahtsız 

Ye gömérséz bulırmın (1385). 

 

Ya da ömürsüz olurum.  

Enkey kız bala tapkansıŋ,   

 

Anneciğim kız çocuğu doğurmuşsun, 

Tabularıŋa rehmet; 

 

 

Doğurduğun için çok sağ ol. 

Tabularıŋa zur rehmet, 

 

 

Doğurduğun için sağ ol. 

Başlarım kürmi rehet (1386). 

 

Başım görmüyor rahat.  

Bazen  bu  şikâyete  acıklı  bir  şekilde  “keşke  kız  çocuğunu  doğurur  doğurmaz  suya 

atsaydın”  veya  “keşke  baharda  çağlayan  suda  buz  olup  aksaydım”  gibi  trajik  notlar  da 

eklenmektedir: 

Enkey, mini tapkançı, 

 

 

Annem beni doğurmaktansa 

 

 

Bér ir bala tapsaŋçı; 

 

 

Bir erkek çocuğu doğuraydın! 

Bişékke salıp bakkançı,    

 

Beşiğe koyup bakmaktansa, 

Beylep suga atsaŋçı (1374).  

 

Bağlayıp suya atmış olaydın. 

 

  

Nige tudım, nige üstém,   

 

Neden doğdum, neden büyüdüm 

Nik yeşedém kız bulıp;   

 

Neden yetiştim kız olup; 

Yazgı taşu sularında  

 

 

Baharda çağlayan nehirde 

Nik akmadım boz bulıp (1435). 

 

Neden akmadım buz olup. 

İ hodayım, nik yarattıŋ 

 

 

Ah Huda’m, neden yarattın 

Başlarımnı kız itép; 

 

 

Bu başımı kız edip; 

Agızmadıŋ başlarımnı 

 

 

Akıtsaydın bu başımı 

Yazgı suda boz itép (1428). 

 

Baharlarda buz edip. 

Kızların  kaderlerinin  talihsiz  olmasına  yakınmalarının  tabi  ki  değişik  nedenleri  vardı. 

Bu  bir  iftira  da  olabilirdi,  sevmediği  birinden  görücülerin  gelmesi,  denk  olmayan  birisi  ile 

evlendirilmesi veya yabancı bir yere gelin olup gittiği ailede değersiz olarak hayatını sürdürmesi 

de olabilirdi. Asırlarca Türk kadını, kızlık ve gelinlik çağında iken toplumun geleneklerine tabi 

kalmış, erkekle eşitlik hakkı olmayan durumlarda da hayat sürdürmüştür. Kadınların yaşadıkları 

bu dönem, renkli bir biçimde mânilerde dile getirilmektedir (Hasanova, 2007, s. 325-333). 

---