Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016

Kazan Tatar Mânilerinde Kadınların Talihsiz Kaderi         

 

 

 

       

TAED 

57* 1625

 

 

Türk aile yapısında her zaman son söz, baba tarafından söylendiği için bu tür mânilerde 

kızlar doğal olarak öfkelerini genelde babalarına bildirmektedirler: 

Citénner çeçtém tigézge,   

 

Keten ektim düzlüğe, 

Alıp kitté diŋgézge; 

 

 

Aldı götürdü denize; 

Etkey, bireséŋ tiŋsézge,   

 

Babacığım, veriyorsun denk olmayana, 

Gomér yılarmın sézge (1448) 

 

Hayatım boyu ağlarım size. 

 

Bu  mâninin  ilk  mısrasında  ekinin  ekildiği  düzlükten,  ikinci  mısrada  da  denizden 

bahsedilmesi,  bu  iki  kavramın  ters  düştüğüne  dikkat  çekerek,  kızın  yanlış  birisine  verildiğini 

vurgulamaktadır.  

İstemediği  birisi  ile  evlendirilen  kızın  başka  bir  sevdiği  varsa  sevdiğinden  ayrılmak 

zorunda kaldığı için durum daha da vahim bir hâl almaktaydı:  

İ göl diler, göl diler, 

 

 

Ah gül derler, gül derler, 

Gölné kına dimiler; 

 

 

Güle kına demiyorlar; 

Söygenéŋ kala dimiler, 

 

 

Sevdiğin kalıyor demezler, 

Söymegenné dimliler (1414) 

 

Sevmediğine veriyorlar.  

Tal börésé tal börésé, 

 

 

Söğüt tomurcuğu, söğüt tomurcuğu, 

Tal börésé talları;  

 

 

Söğüt tomurcuğu söğütte; 

Kız balanıŋ kalmıy malı,   

 

Kız çocuğunun kalmıyor malı, 

Kala söygen yarları (1396) 

 

Kalıyor sevdiği yâri.  

 

Nige yeşél bulmıy iken   

 

Neden yeşil olmuyor ki 

Yamşiklarnıŋ dugası; 

 

 

Arabacıların kemeri; 

Nige kabul bulmıy iken   

 

Neden kabul olmuyor ki 

Kız balanıŋ dogası (1367)  

 

Kız çocuğunun duası.  

Gerek  yaşadıkları  sosyal  baskılar,  gerekse  ekonomik  durumun  yetersizliğinden  dolayı 

kızlar  bazen  para  karşılığı  da  satılırlardı.  Bunun  örneği,  Tatar  rivayetleri  arasında  da  mevcut 

olup  (“Nalog  Öçen  Satılgan  Kızlar”  (Vergi  İçin  Satılan  Kızlar),  türkü  ve  mânilerde  de  eksik 

kalmamıştır:  

Bal kortları gülep yöri 

 

 

Arılar uçuşuyor 

Umartaga bal öçén; 

 

 

Kovanlara bal için; 

Kız balanı, bexétsézné, 

 

 

Kız çocuğunu, bahtsızını 

Satalar bit mal öçén (1388) 

 

Satıyorlar mal için. 

İdél suvı yazın taşıy 

 

 

İdil suyu baharda taşar, 

Kolmak salgan bal kébék;  

 

Acıtılmış bal gibi; 

Yeş başımnı ozattılar 

 

 

Genç başımı uğurluyorlar 

---

1626

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                 Çulpan ZARİPOVA ÇETİN 

 

Zaklad salgan mal kébék (1449)   

Rehin koyulmuş mal gibi.  

Para  karşılığı  satılan  kızlar,  mânilerde  yine  acıklı  kaderlerine  sitem  ederken  anne  ve 

babalarına seslenmekte hatta onlara rencide olduklarını bildirmektedirler: 

Enkey, miné nik taptıŋ,   

 

Anneciğim neden beni doğurdun, 

Etkey, miné nik sattıŋ? 

 

 

Babacığım neden beni sattın? 

Miné satıp niler taptıŋ; 

 

 

Beni sattın da neler buldun sen; 

Yöregéme ut yaktıŋ (1371) 

 

Yüreğimi ateşlere attın.  

Enkey, miné nik taptıŋ,   

 

Anneciğim neden beni doğurdun, 

Bişékke salıp nik baktıŋ?   

 

Beşiğe koyup neden baktın? 

Üsép buyga citkeçtén de   

 

Buluğ çağıma gelince de 

Malga kızıgıp nik sattıŋ? (1372)   

Mala özendin de neden sattın? 

Bu gibi durumlarda, kız çocuğu olan her eve istenilerek kabul edilen görücüler de artık 

kızlar tarafından, onları mutsuz etmeye hatta harap etmeye gelen birileri olarak kabul edilmiştir:  

Agıydélkeylerné bik kiŋ diler, 

 

Agıydil

2

 nehrini geniş derler, 

Eylenesén katı cir diler;   

 

Etrafı da sert bir yer derler; 

Dimçé-yavçı digen yuha téller 

 

Dünürcü-görücü adlı yılan diller 

Tiŋ bulmagan yarga dimliler (1361) 

Denk olmayan yâre isterler. 

Karurmanda kar yavgan,   

 

Karanlık ormanda kar yağmış, 

Yöri almıy avçılar; 

 

 

Gezemiyor avcılar; 

Küp kızlarnıŋ başın aşıy   

 

Kız çocuğun başını yiyorlar 

Tesbih totkan yavçılar (1365) 

 

Tespih tutan görücüler.  

Su buyında sarı çeçek, 

 

 

Su boyunda sarı çiçek, 

Kazlar anı aşıylar; 

 

 

Kazlar onu yiyor; 

Işanma canıyım, yavçılarga, 

 

İnanma canım görücülere 

Alar başnı aşıylar (1441)   

 

Onlar başına iş açıyor.  

Bu  mânilerdeki  ilk  mısralarda  kızları  bekleyen  zorluklara  dair  işaretler  vardır:  Akidil 

nehrinin etrafının sert bir yer olması kuralların çok sert olmasına, kar yağışının avcıların ormana 

ulaşmalarına engel olması görücülere engel çıkmasını istemelerine, kazların yediği çiçeğin sarı 

renkte olması (sarı renk Tatarlarda hüzün rengi sayıldığı için) hüzne işaret etmektedir.

 

A

nne  baba,

  k

ız  isteme  sırasında  genel

likle 

kız

ların

a  kimle  evlenmek  istediğini 

sorma

dığı için

 kız çocuklarının fikrini söylemek gibi bir hakkı neredeyse 

bulunmaz

:  

 

                                                           

2

 Agıydil: Başkurdistan sınırlarında akan ve Ural bölgesinin doğal simgesi olan nehre verilen ad. Rusçası Belaya.

 

---