Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016
Yüklə 16,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
1642 * TAED
57
Gülçin TANRIBUYURDU
bilinen kalenin 12 kadimliğinden ve sağlamlığından söz eden şair, kale kapılarına özellikle dikkat çeker. Evliya Çelebi'nin Kum Kapısı, Meydan Kapısı, Tersane Kapısı, Yenicekapı, Tabakhane Kapısı, İçkale'nin Lonca Kapısı, Uğrunkapı ve aşağı kaledeki Deniz Kapısı olarak zikrettiği bu kapılardan 13 Kum Kapısı’nı anan şair, diğer kapıları da genel olarak zikreder. Sinop Kalesi ile ilgili olarak şairin dikkat çektiği bir diğer husus kaleyi düşmanlara karşı korumakla görevli nöbetçiler, Çalınur rūz u şeb ŧabl-ı şāhį Budur āyįn-i emr-i pādişāhį [b.116] Birinde nevbetde bekler niçe cān Geçürür nevbetin anda her insān [b.117] ve kaledeki silahla dolu mahzendir. 14
Tüfeng ü oķ ü yay-ı ĥarb-dānı Ŧolu her maĥzeni yoķdur oranı [b.114] Sinop Ulu Cami’nin anlatıldığı Der Vasf-ı CâmiǾ başlıklı fasıl, Selçuklu Sultanı Alâaddin tarafından yaptırılan ve şehrin fiziki yapısının oluşmasında önemli rol üstlendiği bilinen camiyi vasf etmek üzere kaleme alınmıştır. Kurşun kubbeli ve tek minareli bu caminin dünyada bir eşi dahi olmadığından söz ederek mihrâbı ve müezzin mahfilini son derece sanatkârâne bulduğunu ifade eden Evliya Çelebi’ye göre bu caminin minberini övme hususunda melekler bile aciz kalır. 15 Sinop Ulu Câmi, Beyânî için de kubbesi, minberi ve kandilleri ile eşi bulunmaz güzelliktedir. Olupdur ķubbesi çerħe ber-ā-ber Ķanādili śanasın necm ü aħter [b.129]
12 Mehmet Öz, agmd., s. 252.
13 Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi (2.kitap), haz. Zekeriya Kurşun-Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999, s. 43. 14 Evliya Çelebi’nin verdiği bilgiye göre; Sultan Ahmed Hân asrında bu kal’ayı Kazak-ı Ak alel-gafle bir şeb-i muzlimde nerdubânlar ile serîka edüp Vezîra’zâm Nasıf Paşa bu Sinop kal’asın küffar alduğun
Ahmed Hân’a i’lâm etmeyüp ketm ettiğüyçün katl olundu. Ba’dehû bu kal’ayı küffârdan halâs edüp elli kul dahi aşağı kal’aya koyup bin kantar barud-ı siyâh ve sagîr ü kebîr bin pâre top koyup cümle âlât-ı silâh-ı gûnâ-gûnlar ile müzeyyen etdiler. Ol asırdan berü her şeb ikişer yüz âdem bölükbaşıları ve çavuşlarıyla tâ sabâha dek dîdebân ve nigehbân ve gafirlik edüp ba’det-tabl ve nefîr nevbetçiler feryâd ederler. Beyt: Kal’a-ı tende çalar nevbetini nâlelerin Çağırır burc-ı bedenden “gönül Allah yekdir!” (Evliya Çelebi, age.
, s.
43). 15
Evliya Çelebi, age.
, s. 44. Beyânî’nin Sinop Şehrengizi
TAED
57* 1643
Der-Medh-i Bâğçe-i Pür Handek başlıklı yirmi bir beyitlik fasılda şair, şehrin türlü türlü çiçekler ve ağaçlarla bezeli yerlerini anlatır: Odur bir dil-güşā-yı cāy-ı ħurrem Gören Ǿādemde ķalmaz ġuśśa vü ġem [b.159] ….
Ķarār itmiş durur deryāya ķarşu Sürer deryā dem-ā-dem pāyına rū [b.161] İbn Batuta’nın “Sinop'ta denize doğru bel vermiş dağa çıkıldığında eteklerinde bağlar, bahçeler ve gürül gürül akan sular” gördüğünü ifade ettiği satırlardaki tepe ve o tepe üzerinde yer aldığını söylediği Hızır-İlyas makamı ve dağın eteklerindeki Seyyîd Bilal türbesi TaǾrîf-i Bozdepe başlıklı fasılda anlatılmıştır. Bu fasıl aynı zamanda şehre gelen seyyah ve dervişlerden, şehrin seyyahlarca da sözü edilen Yalı Mahallesi’nden ve meyhanelerinden de söz edildiği bir bölümdür. Ħıżırlıķdur ziyāret-gāhı anuŋ Odur pür mürtefiǾ pįri aŧānuŋ [b.169] ….. Niçedür tekyesi saǾd-ı Bilāl’üŋ O şeyħ-i İslām ol śāĥib-kemālüŋ [b.174] Şair, bu bölümün sonunda lafı uzattığından ve artık güzellerin övgüsüne geçmesi gerektiğinden dem vurarak bu eseri yazmaktaki asıl maksadının şehirdeki güzelleri övmek olduğunu söyler ve Vasf-ı Dilberân faslına geçer. Bu fasılda çoğunluğu şehir esnafından olan on üç güzel delikanlı isimleri zikredilerek anlatılır. Kimi yeniçeri, kimi kale muhafızı, kimi sarraf, kimi katip olan bu güzeller âşıkların aklını başından alır. Onların güzellikleri övmekle bitmez. Bu fasılda, adı ve meslekleri açık olarak söylenen güzellerden başka şairin isim vermeden andığı gayrimüslim güzeller de söz konusu edilmiştir. Bunların da kimisi kuyumcu kimisi marangozdur. Bu güzeller arasında şairin gönlünde yer eden güzel ise Mustafa isimli bir delikanlıdır.
1644 * TAED
57
Gülçin TANRIBUYURDU
Lakap /İsim Meslek Kuloğlu
16 Mustafa yeniçeri Abdi Şâh kale muhafızı (Şeker zülf) Ahmed hâfız (Yahşi zülf) Pîr Muhammed sihir ve büyü ile meşgul Hˇâce Hasan oğlu Rıdvân (Ahmed) hânende Hˇâce Abdî oğlu Fazlî ilimle meşgul Mahmûd
kale muhafızı Türk Memi oğlu Mustafa ilimle meşgul Hacı Hüseyn oğlu Ahmed hamamcı Elmacızâde asker / toprak sahibi Şeyh tekye-dâr oğlu Muhammed - Ahmed Çelebi oğlu Mahmûd katip Mustafa
gayrimüslim (kuyumcu veya dülger olarak anılan zümreden) Beyânî, Sinop şehrinin güzellerini anlattığı bu fasıldan sonra şehrengiz metnini başta da sözü edilen beş beyitlik bir gazel ile sonlandırır. Metnin sonlarında adını andığı ve gönlünü kaptırdığını söyledi Mustafa isimli güzele yazılmış olması muhtemel bu manzûme, Efendüm bilürem gerçi bilinmez ķullaruŋ çoķdur BEYĀNĪ’dür velį Ǿuşşāķuŋ içre gün gibi meşhūr [g./b.5] şeklindeki mahlas beytiyle son bulur. Sonuç Beyânî’nin Sinop Şehrengizi edebiyatımızda Sinop şehrini anlatan tespit edilen tek şehrengiz olması bakımından önemlidir. Şekil ve muhteva olarak bu türde yazılmış diğer eserlerle benzerlik gösterse de şehrin tarihî ve doğal güzelliklerine ilişkin son derece ayrıntılı betimlemeler içermesi bu eseri ayrıcalıklı kılmaktadır. Edebiyatımızda şehrengiz türündeki diğer eserlerin genelinde, övgüsü yapılacak şehrin adı bir iki beyitle anılıp söz konusu şehrin havası, suyu ve doğal güzellikleri klasik edebiyatımızın klişe ve mazmunlarıyla anlatılırken bu eserde şair daha önce de ifade edildiği üzere adeta bir seyyah edasıyla Sinop şehrinin kalesini, camisini, Boztepesi’ni ayrıntılı bir biçimde tasvir etmiştir. Bu tarihî ve doğal güzellikleri ayrı fasıllarda ele alarak eserini özgün hâle getirmeyi de başarmıştır.
16 Pakalın’ın verdiği bilgiye göre; esasen İstanbul’daki askerlere Kapıkulu yani Pay-ı Taht askeri, vilayetlerdeki askerlere de Yerli Kulu denilirdi. Bazı kere Yerlikulu neferatına asker ilave olunur, bunlara da Kuloğlu derlerdi. (Mehmet Zeki Pakalın, age .,
s. 330).
Yüklə 16,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|