Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016

Beyânî’nin Sinop Şehrengizi       

 

 

 

 

 

                       

TAED 

57* 1645

 

 

Şairin  şehrin  fiziki  görünümüne  ilişkin  bu  ayrıntılı  betimlemeleri  Osmanlı  sosyal 

yaşamına dair notlar da içermektedir. Eserde anılan Hızır-İlyas ve Bilâl-i Habeşî türbeleri halk 

kültürü  ve  inanışlarına  dair  ipuçları  vermesi  bakımından  önemlidir.  Ayrıca  Sinop  kalesinin 

anlatıldığı bölümdeki betimlemeler, dönemin savunmaya yönelik askerî uygulamalarına tanıklık 

etmesi  açısından  değerlidir.  Zira  şehrin  fiziki  görünümüne  damga  vuran  bu  kalenin,  şairin 

hisarcı olarak andığı bir meslek grubuna da ev sahipliği ettiği görülmektedir. 

Genel  olarak  değerlendirildiğinde,  şehrengiz  metinlerinde  şehrin  güzelleri,  onların 

isimleri,  meslekleri  ve  lakaplarına  ilişkin  betimlemelerin  yapıldığı  fasıl  diğer  fasıllardan  daha 

uzun  tutulmuş  ve  daha  ayrıntılı  tasvir  etme  yoluna  gidilmiştir.  Beyânî’nin  eserinde  ise  şehrin 

güzellerinin  anlatıldığı  bu  son  bölüm  Sinop’un  tarihî  ve  doğal  güzelliklerine  ayrılan  bölüm 

kadar  zengin  değildir.  İki  ya  da  üç  beyitle  anlatılan  ve  geneli  şehir  esnafından  olan  genç 

delikanlıların  çoğunun  mesleği  söylenmiş  ve  mahbûbun  mesleğini  çağrıştıran  kelimelerle 

güzellikleri ve âşıklarda yarattıkları duygu hâli ifade edilmiştir. Asıl maksadı şehirdeki güzelleri 

tasvir  etmekten  ziyade  Sinop  şehrinin  tabii  güzelliklerini  anlatmak  olduğu  izlenimi  yaratan 

şairin bu hususta başarılı olduğu ve özgün bir eser vücuda getirdiği ortadadır.  

ŞEHR-ENGĪZ-İ SİNOB 

MefāǾįlün mefāǾįlün feǾūlün 

+ - - - / + - - - / + - - 

Münācāt 

[35a] 1.  İlāhį Ķādir  ü Ĥayy-i tüvānā  

ǾAlįm ü ǾĀlim ü Dānā vü Bįnā 

 

Raĥįm ü Rāĥim ü Raĥmān sensin 

Kerįm ü Ġāfir ü Ġufrān sensin 

 

Ki hergiz evveliŋe ibtidā yoķ 

Ki hergiz āħiriŋe intihā yoķ 

 

Getürdüŋ Ǿālem-i mevcūda cānı 

ǾAdemden eyledüŋ bįdār cihānı 

 

5.  Ki cūduŋdan gelüp her şey vücūda  

Hem anı eyledüŋ lāyıķ sücūda 

 

Virürsin ħalķa niǾmet rāygāne 

İdersin luŧf u iĥsān bį-bahāne 

 

Taśavvurdan münezzeh Ĥaķ’sın elĥaķ 

İki ‘ālemde ĥākimsin çü muŧlaķ 

---

1646

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                   Gülçin TANRIBUYURDU 

 

Saŋa eksük yoķ olmasa cihāndār 

Eger var ola fażluŋ ola ižhār 

 

Fenā bulur cihānuŋ ŧumŧurāķı 

Ki sensin yine ancaķ Ĥayy ü Bāķį 

 

10. 

Senüŋ ķapuŋda Ǿālem pādişāhı 

Olupdur gūyiyā şaŧranc şāhı 

 

Şeh oldur şehliginde dāim ola 

Ki dāim salŧanatda ķāim ola 

 

Selāŧįn-i cihān ħāk-i cenābuŋ 

Yedi gök ĥalķasıdur hem o bābuŋ 

 

Kimin irişdürürsin Ǿįzz ü cāha 

Bıraġursın kimin ķahr ile çāha 

 

Senüŋ emrine ‘ālem cümle tābiǾ 

Senüŋ ĥükmiŋe ya kim ola māniǾ 

 

15. 

Cihānuŋ cemǾ ola ger nüktedānı 

Vücūduŋ künhine bulmaz nişānı 

 

İdemez vaśfını ħalķ-ı zamāne 

Bulamaz ħalķ-ı ħāliķden nişāne 

 

Çü bildük vaśfına ĥadd yoķ Ħudā’nuŋ 

Biraz da medĥini ķıl Musŧafā’nuŋ 

 

Didi ĥaķķında Ĥaķ 

levlāke levlāk

 

Ol olmasa yaradılmazdı eflāk 

 

Niçe eflāk bil ki cümle Ǿālem 

Niçe Ǿālem yaradılmazdı Ādem 

 

20.  Bulımaz idi ŧūfāndan necātı 

İrişmeseydi Nūĥ’a müfcirātı 

 

Ħudā İbrāĥįm’e idüp nedāmet 

Anuŋ nūrıyla nārın ķıldı cennet 

 

Daħı hem Ĥażret-i Mūsā Ǿaśāyı 

Anuŋ Ǿizzine itdi ejdehāyį 

 

 

---

Beyânî’nin Sinop Şehrengizi       

 

 

 

 

 

                       

TAED 

57* 1647

 

 

Ŧutup ǾĪsā feleklerde mekānı 

Gözedüp dįde-i encümden anı 

 

İne tā ĥaşr olınca yine gökden 

Ola ol da Muĥammed ümmetinden 

 

25.  Bulardan baǾżı oldı gerçi aĥrā 

Velį Aĥmed ķamudan oldı aķżā 

 

Eger ol aķżā olmasaydı iy cān 

Getürmezdi aŋa Cibrįl Ķur’ān 

 

Muĥammed’dür iki Ǿālemde sulŧān 

Odur hem-derd ü bį-dermāna dermān 

 

Bulup andan śırāŧ-ı şerǾ-i dįni 

Yola geldi cihānuŋ müslimįni 

 

Sipeh-sālār-ı cünd-i enbiyādur 

Daħı güm-rāh olanlara nümādur 

 

30.  ŞefāǾat ister iseŋ ol hümāmı 

Śalāt it dāim aŋa vir selāmı 

 

Olar durduķça evvel var beķā da 

Ħudā raĥmetlerin ide ziyāde 

 

Ĥüseyn ile Ĥasan iki hümādur 

Şehįdān-ı belā-yı Kerbelā’dur 

 

Bulardur hem imāmeyn-i hümāmeyn 

Olardur hem şehįdeyn-i saǾįdeyn 

 

Selām olsun hem aśĥāb-ı rasūle 

Daħı etbā-ı aĥbāb-ı rasūle 

 

35.  Ħuśūśā çār-yār-ı pāk-meşreb 

Olardur çār rükn ü çār meźheb 

 

Bulardan rāżı olsun Ĥaķ Teālā 

Bulardur yādigār aǾlā vü evlā 

TażarruǾāt 

Ħudāyā Ǿāşıķ u zār u zebūnem 

Giriftār-ı belā-yı çerħ-i dūnem 

 

 

---

1648

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                   Gülçin TANRIBUYURDU 

 

İlāhį nā-tüvān ü bį-mecālem 

Hücūm-ı nefs elinden pāymālem 

 

Başumda Ǿışķ sevdāsı belādur 

Ĥabāb-āsā derūnum pür hevādur 

 

40.  Göŋül bir yirde ķılmaz hįç ķarārı 

Ŧutup dāim hevā-yı zülf-i yārı 

 

Alup pįr-i muġāndan ter ayaġı 

El almam nāśıĥa ŧutmam ķulaġı 

 

İdüp mescįd yolında Ǿöźr-i lengį 

Reh-i meyħānede urmaķda nengį 

 

Namāža ŧoġrulup ķılam ķıyāmı 

Rükūnum egri keŝr olur tamāmı 

 

Baķup miĥrāba dil eyler ħayāli 

O yāruŋ śanuram ķaşı hilāli 

 

45.  Muĥaśśal bu ħayālāt ile her bār 

Geçer Ǿömrüm bu boş vaķt içre nāçār 

 

Çü ŧāǾat itmege yoķ bende ŧāķat 

Meger sende ola luŧf u Ǿināyet 

 

Elüm al baĥr-i Ǿiśyāna ġarįķem 

Meded ķıl āteş-i cürme ĥarįķem 

 

Bu mürde cismüme sensin viren cān 

Bu ħaste göŋlüme sen eyle dermān 

 

Eger ben bendenüŋ çoķdur günāhı 

Ki iĥsānuŋ daħı çoķdur İlāhį 

 

50.  Reh-i Ǿışķuŋda tevfįķüŋ refįķ it 

Yem-i iĥsānuŋa cānum ġarįķ it 

 

[35b] 

Beni Ǿışķ-ı mecāzįden rehā ķıl 

Göŋül murġın o daldan bį-nevā ķıl 

 

Ŧapuŋa yüz süregeldüm İlāhį 

Ķabūl it cürmümi bu Ǿöźr-hˇāhı 

 

 

 

---