Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016

1638

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                   Gülçin TANRIBUYURDU 

 

Giriş 

Osmanlı  edebiyatında  bir  şehrin  güzelliklerini  ve  oradaki  güzelleri  anlatan  eserlere 

Farsça “şehir karıştıran” anlamında 

şehr-engîz

 adı verilmiştir. Agâh Sırrı Levend şehrengizleri, 

“bir  şehrin  güzellerini  tasvir  maksadıyla  kaleme  alınmış  eserler”

1

 olarak  tanımlarken  M.  Zeki 

Pakalın  “ortalığa  velvele  salacak  ve  dedikoduya  sebep  olacak  şeyler  hakkında  yazılan  şiirlere 

verilen ad”

2

 olarak değerlendirmektedir.  

Şehrengizler genel itibarıyla yazıldığı şehrin güzellerini, doğal ve tarihî güzellikleriyle 

sanat ve meslek dallarında ün yapmış kişileri ve onların sosyal durumlarını anlatan eserlerdir.

3

 

Klasik Türk edebiyatı bünyesinde vücuda getirilen türler arasında önemli bir yere sahip olan ve 

çoğunlukla mahallî unsurların hâkim olduğu bu tür “çarşının şiire yansıması”

4

 şeklinde de ifade 

edilmiştir.  

15. asır sonlarında tek örneği Mesîhî’nin 

Edirne Şehrengizi

 ile temsil edilen şehrengiz 

türü, 16. asırda Zâtî, Hayretî, Lâmiî, Usûlî gibi usta şairlerin eserleriyle gelişimini sürdürmüştür. 

Zâtî’nin  Edirne,  Hayretî’nin  Belgrad  ve  Yenice,  Lâmiî  Çelebi’nin  Bursa  ve  Usûlî’nin  Yenice 

övgüsünde kaleme aldıkları şehrengizler edebiyatımızda bu türün en başarılı örnekleri arasında 

gösterilmektedir.

5

 

16. asırda şehrengîz türünde eser vermiş şairlerden biri de Sinoplu Beyânî’dir ve O’nun 

Şehrengîz-i Sinob

 adlı eseri bu çalışmanın konusunu teşkil etmektedir.  

Beyânî (Sinoplu)  

Kaynaklarda Sinoplu Beyânî hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Sadece dönemin 

tarihçisi ve aynı zamanda tezkire yazarlarından olan Gelibolulu Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ın tezkire 

kısmında,  tezkire  sahibi  Beyânî  hakkında  bilgi  verdikten  sonra  Yanbolu  ve  Edirne’den  gelen 

Beyânî adlı şairleri sıralar ve ardından  “hattâ bir Beyânî-i heccâv dahi Sultân Murâd Han-ı sâlis 

devrinde Sinob nâm kasabadan vücûd bulmuş idi” diyerek Sinoplu Beyânî’den söz eder.

6

 Sultan 

III. Murad devri şairlerinden olarak kaydedilen Beyânî ile ilgili olarak Âlî’nin verdiği bilgiden 

                                                           

1

 Agâh  Sırrı  Levend, 

Türk  Edebiyatında  Şehr-Engizler  ve  Şehr-Engizlerde  İstanbul

,  İstanbul  Enstitüsü  Yayınları, 

İstanbul 1958, 

s.

 13. 

2 

M. Zeki Pakalın, 

Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü,

 MEB Yayınları, Ankara 1983, 

s.

 327. 

3 

 Bayram Ali Kaya, “Şehrengiz”, 

DİA

,  C 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,  Ankara 2010, 

s.

 461.

 

4 

Mustafa İsen 

vd

., 

Eski Türk Edebiyatı El Kitabı

 , Grafiker Yayınları, İstanbul 2003, 

s.

 258. 

5

 Şehrengîz  türü  ile  ilgili  olarak  daha  önce  yapılmış  çalışmaların  çoğu  bu  türe  ilişkin  bir  bibliyografya  da 

içerdiklerinden  bu  çalışmada  bibliyografya  verilmeyecektir.  (Ayrıntılı  bilgi  için 

bk.

  Fatih  Tığlı,  “Klasik  Türk 

Edebiyatında Şehrengiz Çalışmaları Hakkında Bibliyografya Denemesi”, 

Turkish Studies, 

2/4, 2007, 

s.

 763-770. 

6 

Gelibolulu Mustafa Âlî, 

Künhü'l-Ahbâr'ın Tezkire Kısmı

, haz. Mustafa İsen, AKMB Yayınları, Ankara 1994, 

s.

 201. 

---

Beyânî’nin Sinop Şehrengizi       

 

 

 

 

 

                       

TAED 

57* 1639

 

 

yola  çıkan  Sadeddin  Nüzhet  Ergun,  şairin  982-1003  (M.  1574-1594)  yılları  arasında  yaşamış 

olabileceğini  söyler.

7

 Âlî’nin  tezkiresinde  Beyânî’ye  ait  herhangi  bir  eserin  varlığından  söz 

edilmese  de  Agâh  Sırrı  Levend’in  de  işaret  ettiği  üzere  burada  söz  konusu  edilen 

Sinop 

Şehrengizi

  ve  şehrengiz metninin içerisinde  bulunduğu  mecmuada yer alan 

Şâh  u  Dervîş

  adlı 

mesnevî bugün için şaire ait eserler olarak bilinmektedir.

8

  

Sinop Şehrengizi 

1. Nüsha Tavsifi 

Te’lîf  ve  istihsâh  tarihi  ile  ilgili  olarak  herhangi  bir  kayıt  bulunmayan  ve  İzmir  Milli 

Kütüphane  2020/2  numarada  kayıtlı  eser

9

,  şairin 

Şâh  u  Dervîş 

adlı  eserinin  de  içerisinde 

bulunduğu  bir  mecmuada  yer  almaktadır.  210X145  mm  ebatlarındaki  nüshanın  cildi 

yıpranmıştır. Sayfalar aharsız ve tezhipsizdir. Nüshanın diğer bölümleri çift, şehrengiz metninin 

bulunduğu  35a-37b  varakları  arası  ise  dört  sütun  olarak  düzenlenmiştir.  Eser,  tâlik  hatla 

yazılmıştır ve muhtelif satırlıdır. Şehrengiz; 

İlāhį Ķādir  ü Ĥayy-i tüvānā  

ǾAlįm ü ǾĀlim ü  Dānā vü Bįnā [b.1] 

beytiyle başlayıp, 

Efendüm bilürem gerçi bilinmez ķullaruŋ çoķdur  

BEYĀNĪdür velį Ǿuşşāķuŋ içre gün gibi meşhūr [ g./b.5] 

beyti ile sonlanmaktadır.  

2. Şekil ve Muhteva Özellikleri 

Şehrengiz  metni  aruzun  mefâǾîlün  /  mefâǾîlün  /  feǾûlün  kalıbıyla  ve  mesnevi  nazım 

şekliyle  yazılmış  iki  yüz  yirmi  yedi  beyitten  oluşmakta,  sonda  ise  mefâǾîlün  /  mefâǾîlün  / 

mefâǾîlün / mefâǾîlün kalıbıyla yazılmış beş beyitlik bir gazel yer almaktadır. 

Eserin otuz altı beyitten oluşan ve 

Münâcât

 başlığını taşıyan ilk bölümü genel itibarıyla 

bir Tevhid özelliği taşımaktadır. Şair bu bölümde Allah’ın sıfatlarını anarak 

Raĥįm ü Rāĥim ü Raĥmān sensin 

Kerįm ü Ġāfir ü Ġufrān sensin [b.2] 

                                                           

7 

Sadeddin Nüzhet Ergun, 

Türk Şâirleri

, C 2,  Suhulet Matbaası, İstanbul 1946, 

s.

 836. 

8 

Agâh Sırrı Levend, 

age., s.

 48. 

9 

http://www.yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=105786

 (ET. 20.07.2014). 

---