Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016

Kazan Tatar Mânilerinde Kadınların Talihsiz Kaderi         

 

 

 

       

TAED 

57* 1631

 

 

Etkey de kargagandır, 

 

 

Babam da beddua etmiştir, 

Enkey de kargagandır; 

 

 

Annem de beddua etmiştir; 

İké kargış bérge kilép, 

 

 

İki beddua bir araya gelip, 

Bextémné kaplagandır (1375) 

 

Bahtımı örtmüştür.   

Zor  yaşam  şartları  ve  özellikle  kızların  çektiği  sıkıntılar  onları  yaşamdan  soğutmuş, 

içlerini  umutsuzlukla  doldurmuştur.  Mutsuz,  talihsiz  olduğunu  düşünen  kızlar  ve  kadınlar, 

onlara  kimsenin  acımadığını  görüp  mânilerde  kendilerine  kendileri  acımış  ve  kaderlerinden 

yakınmışlardır:  

Min bexétséz, min bexétséz, 

 

Ben bir mutsuz, ben bir mutsuz, 

Min bexétséz kız bala; 

 

 

Ben bir mutsuz kız çocuğu; 

Kızganam yeş gomérémné 

 

Acıyorum genç ömrüme 

Kaygı bélen uzganga (1406) 

 

Dert ile geçti diye.  

Nige tudım bu dönyaga   

 

Neden doğdum bu dünyaya 

Bulmagaçtın bexétém; 

 

 

Madem olmadı bahtım; 

Belki bér bulır bexétém,   

 

Belki bir gün olur bahtım, 

Tik üter yaş vakıtım (1418) 

 

Ama geçer genç ömrüm. 

Kendilerini  şanssız,  talihsiz  bulan  Tatar  kızları,  kendi  tecrübelerinden  yola  çıkarak 

mânilerde anne babalara seslenir ve kız çocuklarıyla ilgili çeşitli öğüt nasihatte de bulunurlar:  

Béznéŋ avılnıŋ urmanı 

 

 

Bizim köyün ormanı 

Vak kına, kuak kına; 

 

 

Çok ufak, hep çalılık; 

Kız balaga süz eytmegéz,   

 

Kız çocuğuna laf etmeyin, 

Kız bala kunak kına (1413) 

 

Kız çocuğu yalnızca konuk.  

Kicelé çarşav, komaç bavnı 

 

Keçe perde, kumaş bağı 

Kor disegéz de kormam;   

 

Kurun deseniz de kurmam; 

Üsép buyga citkeçténnen,  

 

Büyüyüp serpilince 

Tor disegéz de tormam (1415) 

 

Kal deseniz de kalmam. 

Kız balaga süz eytmegéz,   

 

Kız çocuğuna laf etmeyin, 

Al yözén kızartmagız; 

 

 

Al yüzünü kızartmayınız; 

Satıla torgan brilliant tik   

 

Satılacak pırlanta gibi 

Kız balanı saklagız (1410)  

 

Kız çocuğunu koruyunuz.  

Kız bala bér zarlı koştır –   

 

Kız çocuğu dertli kuştur, 

Bérvakıt üsép citer; 

 

 

Gün gelir büyür serpilir; 

Elé kızım yeş dimegéz,   

 

Henüz kızım genç demeyiniz, 

Tiz citer ul, tiz kiter (1399) 

 

Çabuk yetişir çabuk gider o.  

---

1632

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                 Çulpan ZARİPOVA ÇETİN 

 

Kız balası bulgan kéşé 

 

 

Kız çocuğu olan insan 

Kakmasın ul balasın; 

 

 

İncitmesin yavrusunu; 

Uylasın ul balasınıŋ 

 

 

Düşünsün o yavrusunun 

Kadérsézge kalasın (1400) 

 

Değersize kalacağı günü.  

Kadınların talihsiz kaderini bildiren mânilerin ilk iki mısrasında sıkıntılı hayata hazırlık 

olarak, dehşetli doğa olayları ve görünümlerinden de bahsedilmektedir. Örneğin, karanlık gece, 

rüzgâr uğultusu, kar yağışı, kırağın düşmesi gibi: 

Tönner moŋsu, kön karaŋgı, 

 

Geceler hüzünlü, gün karanlık, 

Cil sızgıra, kar yava; 

 

 

Yel uğuldar, kar yağar; 

Kız bala yazmışın bélsem,  

 

Kız çocuğu kaderini bilsem 

Tumas idém dönyaga (1401) 

 

Doğmaz idim dünyaya. 

Bolında kibenner tora, 

 

 

Çayırda ot yığınları, 

Alarnı cil tuzdıra; 

 

 

Onları yel dağıtır; 

Nik bexétséz şul kız bala, -  

 

Neden mutsuz kız çocuğu, - 

Yılap gomér uzdıra (1402) 

 

Ağlayarak ömür geçirir

. 

Kız bala bér matur göldér – 

 

Kız çocuğu, güzel güldür, 

Bérvakıt çeçek atır; 

 

 

Gün gelir çiçek açar; 

Nurlanıp atkan çeçekke   

 

Nurlanıp açan çiçeğe 

Bérvakıt kırav yatır (1398) 

 

Bir gün kırağı düşer. 

Toplum içinde ezilmek zorunda kalan kadınlara doğadaki bütün canlılar sanki eşlik 

etmekte ve kızların acıklı kaderine acımaktadırlar:

 

Bu dönyada kém bexétlé?- 

 

Bu dünyada kim mutlu ki? 

İŋ bexétlé ir bala;  

 

 

En mutlu erkek çocuğu; 

Sayrıy torgan sandugaç ta   

 

Bahçede öten bülbül de  

Kız balanı kızgana (1383)  

 

Kız çocuğuna acır.  

Mânilerde  kadınların  talihsizliğine  bildiren  söz  ve  ifadelere  de  sık  rastlarız.  Örneğin, 

kızlar,  “bahtsız”,  “monlı”  (hüzünlü),  “biçare”,  “miskin”,  “kaygılı  kız  bala”,  “zarlı  koş”(dertli 

kuş) olarak anılır ve kendileriyle ilgili “sagış hasret tulı gaziz baş” (Hüzün hasret dolu aziz baş) 

derler. 

Tatar kadınlarının zor kaderini anlatan mânilerde sözü geçen ağaç ve kuşlar dahi sanki 

özenle seçilmiş çünkü onlar da kendi başlarına bir talihsizliğin ve hüznün abidesidir. Örneğin, 

küke  (guguk  kuşu),  tehetsez  sandugaç  (tahtsız  bülbül),  kayın  ağacı,  tal  ağacı  (salkım  söğüt), 

meyveleri acı olan miläş (üvez) ve balan (kartopu) ağaçları: 

---