Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016

Kazan Tatar Mânilerinde Kadınların Talihsiz Kaderi         

 

 

 

       

TAED 

57* 1627

 

 

Kızıl tölké– kır kürké, 

 

 

Kızıl tilki, kır görkü, 

Kız balakay – öy kürké;   

 

Kız çocuğu ev görkü; 

Kız bala ul bik bexétsez;   

 

Kız çocuğu bahtsız o, 

              Yuk bit anıŋ üz irke (1433)                           Çünkü yoktur kendi erki.    

Bıyıl çeçken bodaylarnıŋ   

 

Bu yıl ekilen buğdayların 

Başı nige tuk iken; 

 

 

Başı neden tok olmuş; 

Kız balaga nige bér de 

 

 

Kız çocuğunun ah neden 

İrkénlékler yuk iken (1389) 

 

Erkinliği hiç olmamış. 

Yéfek puta – bil kürké, 

 

 

İpek kuşak, bel görkü, 

Matur kızlar – il kürké;      

 

Güzel kızlar, il görkü; 

Üsep buyga citkennen soŋ  

 

Boy atıp serpilince 

Yuk kızlarnıŋ üz irké (1434) 

 

Yok kızların kendi erki.  

İki  mâninin  ilk  iki  mısrasında  söz  edilen  buğdayların  bol  olması,  sonbaharda  tahıllar 

toplanınca bolluk ve bereket içinde yapılacak düğüne bir işaret olarak verilmektedir. Kız çocuğu 

bu  evliliği  istemediği  için  doğal  olarak  buğdayların  bol  olmasından  şikâyet  etmekte.  Son 

mâniden  gördüğümüz  ise,  güzel  kızlar  için  güzellikleri  zaten  bir  bela  olmuştur  çünkü  onlar 

başka  kızlara  nazaran daha  çok  elin  üstünde  tutulmuş  ve  sonuç  olarak  daha çok  istenilmiş  ve 

erken evlendirilmişlerdir.  

Artık  baba  evinden  ayrılma  günü  gelip  çattığında  kızlar  yine  içlerine  çöken  sıkıntıyı 

mânilerin  aracılığıyla  dışa  vurmaya  çalışmışlardır.  Annesinden,  babasından  ve  kardeşlerinden 

ayrılmak onlara hiç de kolay olmamıştır:   

Bakça artlarında yörgen çakta 

 

Bahçe arkasında dolaşırken, 

Kurka kaldım murta kortınnan; 

 

Korkup kaldım birden arıdan; 

Ay-hay, kız balalar, biçaralar, 

 

Ah kız çocukları biçareler, 

Bik cel kite tugan yortınnan (1358)  

Ayrılıyor bir gün yurdundan.  

Matur la ide bu bakça 

 

 

Güzel idi bu bahçe 

Törlé çeçekleré bar çakta;  

 

Çeşit çeşit çiçek varken; 

Kadérlé de idé bu başkayım 

 

Değerli idi bu başım 

Etkey-enkeylerém bar çakta (1356)  

Babam ve annem varken.  

Hatta kızlar, onları gelecekte bekleyen mutsuz bir hayatı düşünerek “baba evinden giden 

kızın bahtı da gidiyor” diye inanmışlardır: 

Tav biténde ni küréne?-   

 

Dağ başında ne görünür? - 

Babaylarnıŋ çardağı; 

 

 

Dedelerin mezarı; 

Kız bala kitse öyénnen,   

 

Kız çocuğu giderse evinden, 

Kite anıŋ ardagı (1444)   

 

Gider onun bahtı.  

---

1628

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                 Çulpan ZARİPOVA ÇETİN 

 

Örnek  verilen  mânide,  kızların  baba evinden  giderken  bahtlarının  da  gitmesine,  ikinci 

mısrada verilen mezar kelimesi ile trajik bir renk katılmaktadır. 

Eskiden boşanma oranları çok nadir, neredeyse yok derecede olduğu için bir kez evlenip 

baba  evinden  giden  kız,  bu  eve  artık  geri  dönememiştir.  Çok  uzaklara  da  gittiyse  zaten  artık 

baba evini bir daha görme şansı bile neredeyse olmamıştır. Bu yüzden de mânilerde evlenerek 

baba ocağından ayrılan kız çocuğu, artık ebediyen kaybedilen çocuk olarak algılanmaktadır: 

Sandugaç kile karlar bétkeç, 

 

Bülbül döner karlar bitince, 

Karlıgaçlar kile cir kipkeç; 

 

Kırlangıçlar gelir yerler kuruyunca; 

İr balalar kayta hézmet itkeç, 

 

Erkek çocuğu döner askerliği bitince, 

Kız balalar kaytmıy bér kitkeç (1359)  

Kız çocuğu dönmez bir gidince.  

Karlıgaç kara, muyını ala,  

 

Kırlangıç kara, boynu ala, 

Havalarga méngeç yugala; 

 

Havalanınca kaybolur; 

Kız bala la mésken, gaziz bala  

 

Kız çocuğu zavallı aziz bala 

Suga salgan kébék yugala (1357)   

Suya atılmış gibi kaybolur.  

Su östénde su koşları: 

 

 

Su üstünde su kuşları, 

Ürdek çumsa kaz kala; 

 

 

Ördek dalarsa kaz kalır; 

Suga çumgan ürdek kébék  

 

Suya dalmış ördek gibi 

Yugala bit kız bala (1368)  

 

Kız çocuğu kaybolur.  

Böylece  baba  evindeki  rahatlığa  doyamayan  kızlar,  onları  ellerini  çabuk  tutup  bir  an 

önce evlendiren anne ve babaya öfke bildirmektedirler:  

Kız balanı üsép citkeç 

 

 

Kız çocuğu boy atınca 

Kadérlemi başlıylar; 

 

 

Değersiz oluverir; 

Göl östéndegé çeçek kük   

 

Daldaki bir çiçek gibi 

Özeler de taşlıylar (1409)   

 

Koparır da atarlar. 

Kız balanıŋ yatkan urnı   

 

Kız çocuğunun yattığı yer 

Karavatta bér takta; 

 

 

Yataktaki bir tahta; 

Şul bér taktanı kızganıp,    

 

Şu bir tahtayı çok görüp 

Ozatalar yat yakka (1391)  

 

Uğurlarlar yabana.  

Kız balanıŋ yatkan urnı   

 

Kız çocuğunun yattığı yer  

 

Sekéde iké takta;  

 

 

Sekide iki tahta; 

İké taktanı kızganıp; 

 

 

İki tahtayı çok görüp  

Satalar cidé yatka (1392)   

 

Satıyorlar yedi yabancıya.  

Ayrıca,  evlenerek  uzağa  giden  kız  çocuğu  için  ana  babasına,  kardeşlerine  ve 

arkadaşlarına olan özleme, sılaya olan hasret de eklenmekteydi:  

---