Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016

Kazan Tatar Mânilerinde Kadınların Talihsiz Kaderi         

 

 

 

       

TAED 

57* 1633

 

 

Kükéler de küké dip eyteséz, 

 

Guguklar da guguk diyorsunuz, 

Kükélerden moŋlı niler bar; 

 

Guguktan kederli neler var; 

Ata-anaların taşlap kite,   

 

Anne babasını bırakıp gidiyor, 

Kız baladan moŋlı kémner bar (1355) 

Kız çocuğundan kederli kimler var. 

Sandugaçnıŋ méskénkeynéŋ, 

 

Bülbülün zavallının 

Bulmıy anıŋ tehété; 

 

 

Olmuyor ki tahtı; 

Kız balanıŋ, biçaranıŋ, 

 

 

Kız çocuğunun biçarenin 

Bulmıy anıŋ bexété (1395) 

 

Olmuyor ki bahtı. 

Tal da yalgız, min de yalgız, 

 

Söğüt yalnız, ben de yalnız 

Söyelem tallarıma; 

 

 

Yaslanırım söğüde; 

Kız balanıŋ bar rexeté 

 

 

Kız çocuğunun tüm rahatı 

Ata-ana yannarında (1408) 

 

Anne bana yanında.  

Su buyındagı mileşné 

 

 

Su boyundaki üveze  

Bérev de eytmi balan dip;  

 

Kimse demez balan (kartopu ağacı) diye; 

Yat öylerge kilép töşkeç,    

 

Yaban eve karışınca 

Bérev de eytmi balam dip (1416)   

Kimse demez “balam” diye. 

Ak kayın üstére buyın 

 

 

Ak kayın boy uzatıyor 

Yeşél yafırak öçén; 

 

 

Yeşil yapraklar için; 

Kız bala üstére buyın 

 

 

Kızlar boy uzatıyor 

Kaygı-heséret öçén (1450) 

 

Kaygı hasretler için.  

Ayrıca, kadınların en içten çığlıklarını dile getiren mânilerde yaşanan yoğun duygularla 

birlikte Tatar Türklerinin kültürel değerleriyle ilgili kayda değer birçok bilgi de verilmektedir. 

Eskiden Bulgar Boyu Türkleri diye anılan Tatarlar, bütün Türk boyları arasında ilk olarak İslam 

dinini kabul etmiş olduklarından dolayı halk edebiyatı ürünlerinde de dinle ilgili kültürel değer 

ve  unsurlara  sık  rastlarız.  İncelediğimiz  mânilerde  de  “Allah”  ifadesi,  “namaz”,  “mescit”, 

“minare”, “tespih” ve “dua” gibi İslami unsurlar sıkça dile alınmaktadırlar:  

Éçémnen yalkınnar çıga   

 

İçimden alevler çıkar 

Uf alla, dip sulasam; 

 

 

Allah’ım diye solusam; 

Bu kaygını kürmes idém   

 

Bu kederi görmez idim 

Min kız bulıp tumasam (1423) 

 

Ben kız olup doğmasam. 

İrte namaz vakıtında  

 

 

Sabah namaz vaktinde 

Sayrar idém koş bulsam;   

 

Öter idim kuş olsam; 

Törlé hesret kürmes idém   

 

Çeşitli dert görmez idim 

Min bexétlé kız bulsam (1447). 

 

Ben bahtlı bir kız olsam.  

Sehrelerge meçét saldırgannar, 

 

Sahralarda cami yaptırmışlar, 

---

1634

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                 Çulpan ZARİPOVA ÇETİN 

 

Manarası cevher, töbe taş;  

 

Minaresi gevher, dibi taş; 

Tiŋsez yarga barıp can tınmagaç,   

Denk olmayan yâre gidip can huzur bulamayınca, 

Sagış-hesret küre gaziz baş (1362).  

Keder hasret çeker aziz baş. 

Ey hodayım, nige tudım,   

 

Ah Huda’m, ne diye doğdum 

Dönyalarga kız bulıp; 

 

 

Bu dünyaya kız olup; 

Elle agıp kitim miken 

 

 

Akıp gitse idim keşke 

İdéllerge boz bulıp (1439)  

 

İdil nehrinde buz olup. 

Ayrıca, en ilkel dönemlerin mirası olan beddualardan da söz edilir: 

Etkey de kargagandır, 

 

 

Babam da beddua etmiştir, 

Enkey de kargagandır; 

 

 

Annem de beddua etmiştir; 

İké kargış bérge kilép, 

 

 

İki beddua bir araya gelip, 

Bextémné kaplagandır (1375) 

 

Bahtımı örtmüştür.  

Mâniler, toplumun yaşayışıyla şekil alır, bu yüzden mânilerde bölge adları, dağ, taş ve 

akarsu  adları  da  yer  alır.  Yani  mâniler  yerel  özellikler  gösterir,  onlarda  yerel  motifler  işlenir. 

Örneğin,  Kazan  Tatarların  yoğun  yerleştiği  coğrafik  adlar  -şehir  ve  nehirler  de-  mânilerin 

dokusuna  doğal  bir  şekilde  örülerek,  onların  millî  yüzünü  belirlemiştir.  Örneğin,  mânilerde 

sıkça  “İdel”  (İdil),  “Agıydel”  (Agıydil)  nehirleri  ve  “Bolgar”,  “Kazan”,  “Taşkent”  ve 

“Astrahan” gibi şehirlerin adları anılmaktadır: 

Ak İdélnéŋ ak suvında 

 

 

Akidil’in ak suyunda 

Ak bitémné yudım min;   

 

Ak yüzümü yıkadım; 

Üzém bılbıl, çeçém çılbır,  

 

Kendim bülbül, saçım zincir, 

Nik bexétséz buldım min?(1421)          

Neden mutsuz oldum ben?                         

Bolgar digen zur kalanıŋ   

 

Bulgar adlı büyük şehrin 

Uramnarı bigrek töz bulgan; 

 

Caddeleri çok ta düz imiş; 

Bexétlé kızlar bik küp tügél, 

 

Bahtlı kızlar çok değildir, 

Barmı iken méŋnen bér uŋgan? (1353) 

Var mıdır binden biri mutlu olan?   

Barganım yuk, kürgeném yuk 

 

Gittiğim yok, gördüğüm yok 

Kazan digen kalanı; 

 

 

Kazan adlı o şehri; 

Anası sularga atsın 

 

 

Annesi sulara atsın 

Tugaç ta kız balanı (1412)  

 

Doğurunca kızını. 

Taşként digen taş kalaga   

 

Taşkent adlı taş kente 

Taşkümérler salalar; 

 

 

Taş kömürler koyarlar; 

Söygenéne kavışalmıyça   

 

Sevdiğine kavuşamayınca 

Sargaya kız balalar (1446)  

 

Kız çocukları solarlar. 

---