Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016
Yüklə 16,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dağların Haber Getiriciliği
- Kişileştirme, Dertleri Paylaşma
- Dağların Sevenleri Ayırması Ve Kavuşturması
1612 * TAED
57
Cengiz GÖKŞEN – Rukiye GÖKŞEN
Yüce dağ başında yayılır mı ola Dolar memeler sızılar mı ola Koyun da kuzusun arzular mı ola Gel anam meleme vazgeç kuzundan Dağların koruyuculuk ve besleyicilik algısının yansımalarından biri de Yörüklerin hayatında görülür. Yörükler kışı geçirmek için mutlaka bir dağın gölgesine sığınır ve hayvanlarının yavrularını orada alırlar. Dağların Haber Getiriciliği Dağların türkülere yansıyan fonksiyonlarından biri de habercilikleridir. Dağlar, bulundukları yerlerde en yüksek mekânlar olmaları hasebiyle hem yeryüzüne hem de gökyüzüne hâkim durumdadırlar. Yerde olanları yukarıdan aşağı doğru görebildikleri gibi, gökyüzüne yakın oldukları için de gökte olanları veya olacakları ilk öğrenenler olup aşağıdakileri durumdan haberdar edebilmektedirler. Bunun yanında, uzak diyarlardan gelen göçmen kuşlardan, rüzgârlardan, yağmurdan, borandan, kardan tipiden haberdar olmaktadırlar. Ayrıca köklerinin yer altına kadar inmesinden dolayı yerin altından da haberleri vardır. Aldıkları olumlu veya olumsuz haberleri ise koruyucu bir fonksiyona sahip olduklarından çeşitli şekillerde bünyelerinde barındırdıkları canlılara anlatmaktadırlar. Dağların bu tür haber vericilikleriyle ilgili olarak türkülerde birçok mısra, bent veya dörtlük görmek mümkündür. Kuşlar ötmez güller soldu Yüce dağlar duman oldu Belli ki gittiğin yerden kara haber var Mitik bir öge olarak kullanılan dağların özelliklerinden biri de dumanlı olmalarıdır. Ayrıca dumanın ilkel bir haberleşme vasıtası olarak kullanıldığı bilinen bir gerçektir. Hattı zatında duman tek başına da bir şeylerin, ateşin, yangının, yağmurun, soğuğun vs. habercisidir. Ayrıca ağzından ateşler saçan, dumanlar çıkaran varlıklar öteden beri insanlar için esrarını korumuştur. Dağların mitik bir hüviyet kazanmasında, geçmiş insanın zihinsel algısı üzerinde yanardağların oluşturduğu dağ imgesinin de önemli bir yeri olsa gerektir. Bu bağlamda duman, bir dağın veya varlığın mitik bir değeri olduğunu veya en azından bu şekilde algılandığını imleyen bir unsurdur. Aşağıdaki dörtlüklerde görüldüğü üzere dağların dumanlanması olumsuz bir şeyler olduğunun veya olacağının habercisidir.
“Dağ”ın Türkülere Mitik Bir Öge Olarak Yansıması
TAED 57* 1613
Şu yüce dağları duman bürümüş Yine mi gurbetten kara haber var
Yüce dağ başında bir kuş uçurdum Ben meylimi bir güzele düşürdüm Duydum nazlı yarim yad eller almış Vallah dostlar ben aklımı şaşırdım
Türkülerin bazılarında dağlar ulu bir varlık olarak algılanmakla kalmayıp onlarla konuşulur veya dağlar insani davranışlar gösterir. Dertler dağlara söylenir, onlardan medet beklenir. Aşağıdaki ilk dörtlükte önce dağların insanlar gibi ağladığı, sonra da ağlamaya sebep olan olayın, yani depremin sebebinin de dağlar olduğu belirtilmektedir. Bir sonraki dörtlükte ise dağlara seslenilerek sevgilinin geleceği yolları açması istenmektedir. Kan ağlıyor Erzincan'ın dağları (yavrum dağları) Viran kaldı mor sünbüllü bağları Sivas'a geliyor kalan sağları Şikâyetim kimden kime ne deyim
Oy dağlar dağlar dağlar Başı dumanlı dağlar Göğsü çimenli dağlar Yol verin yârim gele Dinsiz imansız dağlar Dağların Sevenleri Ayırması Ve Kavuşturması Dağlar birçok türküde ise ayrılığın, gurbetin sembolüdür. Çünkü dağlar sevgililer arasına giren birer doğal engeldir aynı zamanda. Bu yüzden âşıklar bazen dağlara kızar veya sitem eder. Aşağıdaki ilk iki mısrada kaybedilen sevgiliden dolayı dağlara sitem edilmektedir. İkinci bentte ise sılaya gitmek, sevgiliye kavuşmak için dağlardan yol istenmektedir.
1614 * TAED
57
Cengiz GÖKŞEN – Rukiye GÖKŞEN
Yüce dağlar var mı size zararım Yar yitirdim uğrun uğrun ararım
Yol ver bana yol ver ey yüce dağlar Yol ver artık ben sılama gideyim Merhum Barış Manço da ilk söylediğinden bu yana herkes tarafından sevilerek dinlenilen Dağlar dağlar türküsünde, sevgilisini bir defa olsun görebilmek için dağlardan engel olmaktan vazgeçmesini dilemektedir. Dağlar dağlar, yol ver geçem, Sevdiğimi son bir olsun yakından görem Köksel’e göre dağ ayrılıkla özdeşlik kazanmış bir semboldür. Esas olarak engel anlamı taşır. Bu engel sılada duranla gurbete gidenin arasında durmaktadır. … Sılada kalan, sevgilinin ardından bakan dağları görür, onları engel sanır. Gurbete giden de dağları aşıp gitmiştir. Aşan bilir karlı dağın ardını Çeken bilir ayrılığın derdini
Dağın canlı ve kudret sahibi bir varlık gibi algılanma olgusu Dinî tasavvufi edebiyatımızın en büyük temsilcilerinden olan Yunus Emre’nin şiirlerinde de görülür. Yunus aşağıdaki dörtlükte önce yol kesici, haramiye benzettiği dağdan, daha sonra yolunu sevgiliye bağlayıp bağlayamayacağını sorar. Yani Yunus da dağları, yolları açıp veya kapayacak güçlü bir varlık olarak görür. Harami gibi yoluma Arkuri inen karlı dağ Ben yârimden ayrı düştüm Sen yolumu bağlar mısın Yunus başka bir şiirinde ise dağları ve taşları kendine yoldaş olarak alır ve beraberce Allah’ı zikir isteğini belirtir. Dağların yüksekliği dikkate alındığında, bu zikri dağların ve taşların üzerinde yapılması ve onların vasıtasıyla Allah’a ulaştırılma düşüncesi de imleniyor olabilir.
Yüklə 16,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|