Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016
Yüklə 16,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
1606 * TAED
57
Cengiz GÖKŞEN – Rukiye GÖKŞEN
kimi zaman yârinden uzak kalan bir kişinin sitemini, kimi zaman haksızlıklardan dolayı dağa çıkan bir eşkıyanın kurtuluşunu, kimi zaman da coşkun duyguların ifadesini (Bir of çeksem karşı ki dağlar yıkılır) belirterek bir anlam kazanmaktadır (Gürbüz-Şahin, 2012, s. 1644-1645). Sevda çekmenin en çok özdeşleştiği kelimelerden biri ateştir. Sevda ateştir, insanı yakar, sevdalı yanar, yüreği yangın yeridir, içi ateş ile doludur, içindeki ateşten ciğerleri ve yüreği kebap olmuştur, yüreği ve ciğerleri yana yana köze dönmüştür. Bunca yanık yüreğin bir araya gelmesiyle oluşan dağlar kömürdendir. Sevda sadece insanı yakmaz aynı zamanda ömrü de bitirir. Zaten feleğin kastı insanadır. Felek insanı kandırır, sevda feleğin bir oyunudur, feleğin bir kuşu vardır ve tırnakları demirdendir, insanı yakaladıktan sonra kurtulmak imkânsızdır. Dağlar, tabiatın en güzel parçalarındandır. Her dağ üstünde taşıdıkları ve içinde barındırdıklarıyla aynı zamanda estetik bir varlıktır. İhtişamın, güvenin, sağlamlığın, sertliğin, vs. sembolüdürler. Bu yönleriyle birçok şiire, türküye ve sanat eserine konu olmuşlardır. Bunların yanında yukarıda belirtildiği üzere dağlar, Türk kültürü içinde birçok farklı kültürel olgunun içinde yer alan varlıklardır. Türküler, halk hayatının ve hafızasının iz düşümüdür. Bu yüzden millî kültür unsurlarının en iyi yansıdığı edebi ve kültürel ürünlerin başında gelirler. Bu bağlamda, Türk kültürü içinde simgesel ve inanç unsuru olarak birçok fonksiyonda yer alan dağlarla ilgili yansımalar türküler içinde açıkça görülür.
Türkülerde en sık karşılaşılan durumlardan biri, dağların yüce bir varlık olarak algılanmasıdır. Bu durumla ilgili çok sayıda örnek görmek mümkündür. Aşağıdakiler bunlardan sadece birkaçıdır. Duman eksilmeyen dağlar Ah dağlar ah ulu dağlar Yüce dağ başından indiremedim Yönünü yönüme döndüremedim Bir yârin aklını kandıramadım
2 Bu çalışmada kullanılan bentler ve dörtlükler, www.türküler.com/sözler 25.05.2016 sitesinden alınmıştır. “Dağ”ın Türkülere Mitik Bir Öge Olarak Yansıması
TAED 57* 1607
Aşağıdaki mısralarda dağların yüceliğinin vurgulanması yanında, yol vermesi için yalvarma da söz konusudur. Dağlarda tanrısal bir güç görülmekte ve kendilerinden medet beklenmektedir. Başı duman pare pare İslamiyet öncesinde yüksek dağların zirveleri Tanrı mekânı olarak tasavvur edilir. İslamiyet sonrasında ise bu tür yerlerde yatırların bulunduğu, evliya veya şehitlerin yattığı, buralara geceleri gökten yeşil bir ışık/nur indiğine dair anlatılar halk arasında yaygındır. Aşağıdaki bentte benzer bir inancın bulunduğu söylenebilir. Yüce dağ başında yanar bir ışık Düşmüşüm derdine olmuşum âşık Ağ buğday benizli zülfü dolaşık Aşağıdaki bentlerde ise dağların başını mesken tutma, Tanrı’yla olma durumu görülmektedir. Yüce dağlar başı meskenim yurdum Kadir Mevlam etsin (aman) bizlere yardım (ey) Üç değil beş değil şu benim derdim (yâr yâr yâr) Derdimin dermanı (aman) bilen olmadı”
Uca dağlar başında ceyran yol eyler Ceyran yol eyler balam ceyran yol eyler Su duran yerlerde ördek göl eyler Ördek göl eyler balam ördek göl eyler Dağların yüce ve kutsal bir varlık olarak algılanmasının yansımalarından biri de birçok türküye “yüce dağ” veya “ulu dağ” gibi ifadelerle başlanmasıdır. İnsanlar Allah’a dua ederken nasıl ilk önce yaratıcının adıyla cümleye başlıyorsa benzer bir durumun türkülerde de dağlar için yapıldığı söylenebilir. Bu bağlamda dağ ile ilgili birçok inanç türküleri oluşturan dörtlüklerin ilk mısralarında zikredilmektedir. Örneğin dağların yüceliği doğrudan mitik bir 1608 * TAED
57
Cengiz GÖKŞEN – Rukiye GÖKŞEN
inanç ögesidir. Bu tür ifadelerden kastedilen ya dağların doğrudan kendi yücelikleri ya da tanrı mekânı olmaları hasebiyle kutsanmalarıdır. Yüce dağdan bir yol iner Gelir dolanı dolanı
Yüce dağdan aşan bilir Aşıpta dolaşan bilir
Yüce dağda kar olmaz mı? Sevende efkâr olmaz mı? Aşağıdaki mısralarda ise kutsal veya tekin olmayan yer kabul edilen dağlardan aştıktan ve uzak düştükten sonra başa istenmeyen şeylerin gelmesi anlatılmaktadır. Yüce dağ başından aşırdın beni Tükenmez dertlere (aman aman) düşürdün beni (oy oy) Madem güzel meylin yoğudu bende Niye doğru yoldan (aman) şaşırttın beni Barış Manço’ya ait aşağıdaki mısralarda ise hem dağların yol kesiciliği hem kendini kurban sunma hem de yalvarma görülmektedir. Burada dağların kudret ve irade sahibi olduklarına dair inanç olgusu burada açıkça görülmektedir. Dağlar dağlar, Kurban olam yol ver geçem, Sevdiğimi son bir olsun yakından görem. Yukarıda da belirtildiği üzere birçok türküde dağlar “yüce” kelimesiyle nitelenmişlerdir. Bu kelime, söylenişteki vurguya göre, nida veya sıfat olabilir ki bu durum dağlara bakışı değiştirir ve kelimenin tevriyeli olarak kullanıldığı görülür. “Yüce” kelimesi seslenme, hitap ifadesi olarak kullanıldığında kişileştirme, yüceltme, ululama manasında kullanıldığında ise sıfat görevi görmektedir. Ögel’e göre dağlara gitme, dağlarda ibadet etme eski Türk kültüründe olgunluk ifadesidir (Ögel, 1995, s. 426). Geçmişteki bu anlayışın yansıması olarak dağları
Yüklə 16,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|