86
mühərriklərdə nəzərə alınır və əgər silindr yanma məhsullarından tamamilə təmizlənirsə
0
.
tem
qəbul edilir. Üstəlik üfürməsiz mühərriklərdə isə, adətən
1
.
tem
götürülür.
Sorma klapanının gec bağlanmasında məqsəd silindrin doldurulmasını daha da
yaxşılaşdırmaqdır. Belə ki, porşen a.ö.n.-dən y.ö.n.-ə doğru hərəkət etməyə başladıqda əvvəlcə,
şəkillərdən göründüyü kimi, silindrdəki təzyiq ətraf mühit təzyiqindən aşağı olduğuna görə, bir
qədər sonra isə sorma sistemindəki sürət basqısının, ətalət və dalğavarı hadisələrinin nəticəsində
silindrə əlavə olaraq hava və yaxud yanıcı qarışıq daxil olur. Porşen a.ö.n.-dən keçdikdən sonra
sorma klapanı bağlanana qədər silindrə əlavə olaraq hava və yaxud yanıcı qarışığın daxil olması
əlavə doldurma adlanır. Əlavə doldurmanın sorma prosesinin parametrlərinə təsiri əlavə doldurma
əmsalı (
dol
el.
) ilə nəzərə alınır. Silindrin işçi həcminin əlavə doldurulması başlıca olaraq
qazpaylama fazalarının düzgün seçilməsindən (əsasən də sorma klapanının bağlanmasının
gecikmə bucağının), sorma traktının uzunluğundan və dirsəkli valın dövrlər sayından asılıdır. Bu
parametrlərin düzgün seçilməsi nəticəsində mühərrikin nominal iş rejimində
15
.
1
12
.
1
.
dol
el
ola bilər ki, bu da silindrin
15
12
% əlavə doldurulmasını göstərir. Lakin dövrlər sayı kiçildikdə
əlavə doldurma da azalır və minimal dövrlər sayında hətta silindrdəki hava və yaxud yanıcı
qarışığın
12
5
%-nin geriyə, sorma borusuna qayıtması da baş verə bilər (yəni
95
.
0
88
.
0
.
dol
el
).
12.2. Ətraf mühitin təzyiq və temperaturu.
Üstəlik üfürməsiz mühərriklərdə silindrə daxil olan hava birbaşa atmosferdən sorulur. Ona
görə də bu mühərriklər üçün ətraf mühitin təzyiq və temperaturu elə normal atmosfer şəraiti üçün
qəbul olunur. Yəni, üstəlik üfürməsiz mühərriklərdə sorma prosesini hesabladıqda ətraf mühitin
təzyiqi
1
.
0
0
P
MPa, temperaturu isə
293
0
T
K qəbul edilir.
Üstəlik üfürməli mühərriklərdə isə hava kompressorda sıxıldıqdan sonra silindrə daxil
olduğuna görə bu mühərriklər üçün ətraf mühitin təzyiq və temperaturu kimi kompressordan
sonrakı təzyiq (
k
P ) və temperatur (
k
T ) qəbul edilir. Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi hallarda
kompressordan çıxan hava aralıq soyuducusunda soyudulduqdan sonra mühərrikin silindrinə
verilir. Belə olduqda ətraf mühit parametrləri kimi aralıq soyuducusundan sonra yerləşdirilən
resiverdəki təzyiq (
s
P ) və temperatur (
s
T ) qəbul olunur.
Kompressordan sonrakı təzyiq üstəlik üfürmə dərəcəsindən asılı olaraq aşağıdakı kimi qəbul
edilir:
1)
Aşağı təzyiqli üstəlik üfürməli mühərriklər üçün
0
5
1 P
.
P
к
;
2)
Orta təzyiqli üstəlik üfürməli mühərriklər üçün
0
2
.
2
5
.
1
P
P
к
;
3)
Yüksək təzyiqli üstəlik üfürməli mühərriklər üçün
0
2
2 P
.
P
к
.
Bu halda kompessordan sonrakı temperatur (
k
T ) isə aşağıdakı düsturla təyin edilir:
k
k
n
n
K
K
P
P
Т
Т
1
0
0
[K], (12.1)
burada
k
n
– kompressorda havanın sıxılmasının politrop göstəricisidir.
Üfürmə nasoslarının növündən və soyudulma dərəcəsindən asılı olaraq
k
n aşağıdakı hədlərdə
qəbul edilir:
-porşenli üfürmə nasosları üçün
6
.
1
4
.
1
к
n
;
-həcmi üfürmə nasosları üçün
75
.
1
55
.
1
к
n
;
-oxboyu və mərkəzdənqaçma üfürmə nasosları üçün
0
.
2
4
.
1
к
n
.
87
12.3. Qalıq qazların təzyiq və temperaturu.
Sorma (doldurma) prosesinin başlanğıcında mühərrikin silindrində yanma kamerində həmişə
müəyyən miqdarda qalıq qazlar və yaxud yanma məhsulları qalır. Bu qalıq qazların təzyiqi
klapanların sayından və yerləşməsindən, sorma və xaric sistemlərinin müqavimətindən,
qazpaylama fazalarından, üstəlik üfürmə sistemindən, mühərrikin sürətindən və yükündən,
soyutma sistemindən və bir çox başqa amillərdən asılı olaraq seçilir.
Üstəlik üfürməsiz mühərriklər üçün qalıq qazların təzyiqi (
r
P ) aşağıdakı hədlərdə qəbul
olunur:
0
5
1
05
1
P
.
.
P
r
. (12.2)
r
P -in böyük hədləri yüksək dövrlər sayına malik mühərriklər üçündür.
Qeyd etmək lazımdır ki, üstəlik üfürməli və xaric qazları birbaşa atmosferə buraxılan
mühərriklər üçün də qalıq qazların təzyiqi (12.2) ifadəsinin köməyi ilə qəbul edilə bilər. Lakin,
qaz turbinli üstəlik üfürməli mühərriklər üçün qalıq qazların təzyiqi aşağıdakı kimi seçilir:
k
r
P
P
98
.
0
75
.
0
. (12.3)
Mühərrikin dövrlər sayı azaldıqca qalıq qazların təzyiqi də nəzərəçarpacaq dərəcədə azalır.
Odur ki, aralıq sürət rejimlərində qalıq qazların təzyiqi aşağıdakı düsturla təyin edilə bilər:
2
8
0
10
035
.
1
n
A
P
P
n
r
, (12.4)
burada:
2
0
8
0
10
035
1
N
r
п
n
P
P
.
P
А
N
,
N
r
P
– mühərrikin
nominal iş reimində qalıq qazların təzyiqidir [MPa] (
12.2
və ya
12.3
ifadələrinə əsasən seçilir),
N
n
– nominal iş rejimində mühərrikin dövrlər sayıdır [dəq
-1
].
Mühərrikin növündən, onun sıxma dərəcəsindən, dövrlər sayından və hava artıqlıq əmsalından asılı
olaraq qalıq qazların temperaturu (
r
T
) aşağıdakı hədlərdə seçilir:
-karbüratorlu mühərriklər üçün
К
Т
r
1100
900
;
-dizel mühərrikləri üçün
К
Т
r
900
600
;
-qaz mühərrikləri üçün
К
Т
r
1000
750
.
12.4. Sorma prosesinin sonundakı təzyiq.
Sorma prosesinin sonundakı təzyiq (
а
P
) silindrə daxil olan hava və ya yanıcı qarışığın miqdarını
müəyyən edən əsas faktorldardan biridir. Belə ki, sorma prosesinin sonundakı təzyiqin böyüməsi
silindrə daxil olan işçi cismin də artdığını göstərir. Bu təzyiqin özü isə sorma sistemindəki təzyiq
itkisindən (
а
P
) asılı olub aşağıdakı kimi təyin edilir:
а
k
а
P
P
P
0
[MPa]
(12.5)
burada:
)
k
(
P
0
– indekslər üzrə uyğun olaraq, adi halda və üstəlik üfürmə olan zaman silindrə daxil
olan havanın təzyiqidir
[MPa].
Sorma sistemindəki təzyiq itkisi (
а
P
) Bernulli tənliyinə görə aşağıdakı kimi hesablana bilər:
6
0
2
2
10
2
k
sor
.
sоо
а
P
[MPa], (12.6)
burada: – silindrin baxılan en kəsiyində havanın sürətinin azalmasını nəzərə alan sönmə
əmsalıdır,
sor
– sorma sisteminin ən kiçik en kəsiyində onun müqavimət əmsalıdır,
Dostları ilə paylaş: |