Avtomobil texnikasi

 
90 
(12.13) tənliyinin sağ tərəfinin surət və məxrəcini 
1
M -ə bölüb, 
1
М
М
r
r


 əvəzləməsi aparsaq 
sorma prosesinin sonundakı temperaturu təyin etmək üçün aşağıdakı düsturu alarıq: 
                                            
 
r
r
r
k
а
Т
Т
Т
Т







1
0
 [K].                                                   (12.14) 
(12.14) ifadəsindən göründüyü kimi sorma prosesinin sonundakı temperatur silindrə daxil olan 
havanın və ya yanıcı qarışığın temperaturundan, əlavə qızma temperaturundan asılıdır. 
Müasir dördtaktlı avtomobil və traktor mühərriklərində sorma prosesinin sonundakı temperatur 
(
a
T ) aşağıdakı hədlərdə dəyişir: 
-qığılcımla alışdırmalı  mühərriklər 
К
Т
а
370
320 

; 
-üstəlik üfürməsiz dizel mühərrikləri 
К
Т
а
350
310


; 
-üstəlik üfürməli dizel mühərrikləri 
К
Т
а
400
320


. 
 
12.7. Doldurma əmsalı. 
 
Sorma (doldurma) prosesini xarakterizə edən əsas parametrlərdən biri də doldurma əmsalıdır. 
Doldurma  əmsalı  dedikdə,  mühərrik  işləyən  zaman  silindrə  daxil  olan  hava  və  yaxud  yanıcı 
qarışığın  həqiqi  miqdarının  ətraf  mühit  şəraitində  nəzəri  olaraq  silindrin  tuta  biləcəyi  hava 
miqdarına nisbəti başa düşülür. Doldurma əmsalı 
V
  ilə işarə olunur və ümumi halda aşağıdakı 
ifadələrlə təyin edilə bilər: 
                                                        
,
0
0
0
M
M
V
V
G
G
h
h
h
V




                                                (12.15) 
burada: 
h
G , 
h
V  və 
h
M
 
– silindrə daxil olan hava və yaxud yanıcı qarışığın kütlə, həcm və mol ilə 
həqiqi miqdarı, uyğun olaraq kq, 
3
m
 və mol ilə;  
0
G , 
0
V  və 
0
M
  –  ətraf mühit  şəraitində  silindrin işçi  həcminin  tuta biləcəyi  nəzəri  hava 
miqdarıdır, uyğun olaraq  kq, 
3
m
 
və mol ilə. 
Mühərrikin  doldurma  əmsalı  adətən  təcrübə  yolu  ilə  işləyən  mühərrikdə  silindrə  daxil  olan 
hava  və  yaxud  yanıcı  qarışığın  həqiqi  miqdarı  ölçüldükdən  sonra  təyin  edilir.  Lakin  mühərrikin 
istilik  hesabı  aparılan  zaman  dördtaktlı  mühərrik  üçün  doldurma  əmsalı  aşağıdakı  düsturlarla  da 
hesablana bilər: 
                              
 
 
 
)
P
P
(
P
Т
Т
Т
r
.
tem
a
.
dol
.
el
k
k
k
V














0
0
0
1
1
ε
1
.                             (12.16) 
Əgər  
1
.


dol
el
tem


 olarsa, onda: 
                                     
 
 
 
)
P
P
(
P
Т
Т
Т
r
а
k
k
k
V










0
0
0
1
1
1
.                                         (12.17) 
Doldurma  əmsalı  başlıca  olaraq  mühərrikin  taktlığından,  onun  sürətindən  və  qazpaylama 
sxemlərinin təkmilliyindən asılıdır. 
(12.16)  və  (12.17)  ifadələrindən  göründüyü  kimi  sorma  (doldurma)  prosesinin  sonundakı 
təzyiq  artdıqda  doldurma  əmsalı  da  artır,  xaric  prosesinin  sonundakı  təzyiqin  və  əlavə  qızma 
temperatunun artması nəticəsində isə azalır. 
Müxtəlif  növ  avtomobil  və  traktor  mühərrikləri  üçün  tam  yük  rejimlərində  doldurma  əmsalı 
aşağıdakı hədlərdə dəyişir: 
-qığılcımla alışdırmalı  mühərriklər 
9
.
0
7
.
0


V

; 
-üstəlik üfürməsiz dizel mühərrikləri 
94
.
0
8
.
0


V

; 
-üstəlik üfürməli dizel mühərrikləri 
97
.
0
8
.
0


V

. 
 

---

 
91 
YOXLAMA SUALLAR 
 
1. Sorma prosesi ilə doldurma prosesinin fərqi nədən ibarətdir? 
2. Üstəlik üfürməsiz və üfürməli mühərriklərdə ətraf mühitin parametrləri necə qəbul edilir? 
3.  Üstəlik  üfürməsiz  və  üfürməli  mühərriklərdə  qalıq  qazların  təzyiq  və  temperaturu  necə 
qəbul edilir? Qalıq qazların temperaturu hansı hədlərdə dəyişir? 
4. Sorma sistemindəki təzyiq itkisi nədən asılıdır? 
5. Sorma prosesinin sonundakı təzyiq necə təyin edilir? 
6. Üstəlik üfürməsiz və üfürməli mühərriklərdə qalıq qazlar əmsalı necə təyin edilir və hansı 
hədlərdə dəyişir? 
7. Sorma prosesinin sonundakı temperatur necə təyin edilir və hansı hədlərdə dəyişir? 
8. Doldurma əmsalı nəyə deyilir, necə təyin edilir, nədən asılıdır və hansı hədlərdə dəyişir? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---