Azer-dili 4s Derslik 2017 Layout 1
Yüklə 45,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ÇOXBİLMİŞLƏ DOSTUNUN SÖHBƏTİ
- Cəlil Məmmədquluzadə ÇOXBİLMİŞ ÖYRƏDİR
- Cəlil Məmmədquluzadə 11.
- ÜMUMİLƏŞDİRİCİ DƏRS 1.
- SÖZLÜK cınqırını çıxarmaq – пикнуть cin atına minmək – взбеситься SÖZ EHTİYATI
- ÇOXBİLMİŞ DÜŞÜNDÜRÜR 2.
- Əli Səmədov 6.
- SÖZ EHTİYATI Çap üçün deyil
8. Aşağıdakı atalar məsəlini oxuyun və yadda saxlayın. Qorx payızdan, qabağından qış gəlir. Qorxma qışdan, qabağından yaz gəlir. 9. Çoxbilmişlə dostunun dialoqunu oxuyun və səhnələşdirin. Çox maraqlıdır, xoşunuza gələcək. ÇOXBİLMİŞLƏ DOSTUNUN SÖHBƏTİ Mənim bir dostum var, özü də müsəlmandır, amma məni görəndə rus dilindən savayı, özgə dildə danışmaz. Məsələn, söhbətimiz bu cür olur: mən onu görəndə deyirəm: – Hardan gəlirsən? O mənə belə cavab verir: – Ya xodil na poçtu. Deyirəm: – Dünən niyə bizə gəlmədin? Cavab verir: – K nam prişli qosti. Deyirəm: – Yaxşı, qonaqlar gedəndən sonra gələydin! Cavab verir: –Net, uje bılo pozdno. Deyirəm: – Söz verirsən ki, sabah gələsən, bir az söhbət edək? Cavab verir: – Postarayus, no slovo ne dayu. Deyirəm: – Xudahafiz! Cavab verir: – Do svidaniya! Amma dostumun bir şeydən xəbəri yoxdur: xəbəri yoxdur ki, mən də rusca bir az danışa bilirəm!.. Cəlil Məmmədquluzadə ÇOXBİLMİŞ ÖYRƏDİR Uşaqlar, Azərbaycan dilində istifadə etdiyiniz sözlərin bəziləri rus dilindən bil di yi niz sözlərdir. Deməli, bu sözlər Azərbaycan dilinə rus dilindən keçib. Yadınızda saxlayın ki, dünyanın bütün dillərindən birbirinə söz keçir. Məsələn, konfet, tort, kotlet, kompot, komandir, avtomat, prezident, parlament kimi onlarla söz dilimizə ya rus dilindən, ya da rus dilinin vasitəsi ilə Avropa dillərindən keçib. Bizim dilimizə ərəb və fars dillərindən də xeyli söz daxil olub. Bəs rus dilinə Azərbaycan dilindən söz keçdiyi barədə məlumatınız varmı? Çoxbilmiş deyir ki, rus dilində istifadə etdiyiniz arbuz, bek, bekmez, buran, utyuq, izyum, saray, karandaş, kamış, karavan, kirpiç, karaul, kaban, sunduk, şakal, çerdak, çubuk, xalat, ayva Azərbaycan sözləridir. Bunu bilirdinizmi? 10. Çoxbilmişin dostu haqqında eşitdiyi söhbətə qulaq asın ki, siz də onun kimi danışmayın. Çoxbilmişin dostunun rus dilində işlətdiyi sözləri Azərbaycan dilindəki uyğun sözlərlə əvəz edib dialoqu səhnələşdirin. 85 savayı – кроме xəbəri yoxdur – не имеет представления SÖZLÜK Çap üçün deyil Deyirlər ki, mənim həmin dostum rus şkolunda oxuyan vaxt bir gün anasına deyib: – Ana! Pajaluysta, mənə bir şey svarit elə! Anası cavab verib: – Bala nə dedin? Dostum cavab verib: – Ox, ox!.. Mən deyirəm: bir zad bişir. – Bala, nə bişirim? – Çort yeqo znaet!.. Yadımdan çıxıb... Yumru olur, əti döyüb salırlar tavaya, ya qazana... Bir cür adı var... – Bala, küftə deyirsən? – Hə... hə... qofta, qofta! Cəlil Məmmədquluzadə 11. Çoxbilmişin sizin üçün hazırladığı yanıltmacı oxuyun. [C] səsinin düzgün tələffüzünə diqqət yetirin. Digər spesifik səslərimizi də təkrar edin. Cəmil Cəmiləni cırnatdı. Cəmilə cin atına mindi, ancaq cınqırını çıxarmadı. Gecə Cəmilə Cəmili cəzalandırdı. Cəmilin cibinə cücü qoydu. Cəmil cücünun cırıltısını eşitdi, ancaq cınqırını çıxarmadı. Cəmil cücünü cəld cibindən çıxarıb Cəmilənin cücəsinə verdi. Cəmilə cin atına mindi... ÜMUMİLƏŞDİRİCİ DƏRS 1. Üzərində ulduz işarəsi qoyulmuş sözləri düzgün tələffüz edərək şeiri oxuyun, sonra şeirin məzmununu öz sözlərinizlə danışın. YER KÜRƏMİZ Rafiq Yusifoğlu 86 Biz insanıq*, dünyanın Baharıyıq*, yazıyıq*. Bircə vətənimiz var, Yer oğlu, yer qızıyıq*. Sudu, ağacdı, otdu, Havadı, torpaqdı* o. Anamız kainatda Bir yaşıl yarpaqdı* o. Öz qoynunda hamıya Yer verib yer kürəmiz. Gülüstana dönər o, Bir gül əksək hərəmiz. Əgər istəmiriksə, Ağac* kimi quruyaq*, Gərək göz bəbəyi tək Təbiəti* qoruyaq*. cırıltı – скрип cırnatmaq – дразнить cəzalandırmaq – наказать SÖZLÜK cınqırını çıxarmaq – пикнуть cin atına minmək – взбеситься SÖZ EHTİYATI kainat – вселенная yer kürəsi – земной шар gülüstan – цветущий сад SÖZLÜK yer vermək – уступить место gülüstana döndərmək – превратить в цветущий край SÖZ EHTİYATI Çap üçün deyil ÇOXBİLMİŞ DÜŞÜNDÜRÜR 2. Şairin fikirləri ilə razısınızmı? Şeirdən çıxardığınız nəticə barəsində danışın. 3. Şeirdə göy rəngdə verilmiş sözlərin birbirinə münasibətini müəyyənləşdirin. a) əksmənalı b) yaxınmənalı c) omonim d) mürəkkəb 4. Aşağıdakı sözlərdən hansılar şeirdə göy rəngdə verilmiş sözlərə sinonimdir? a) cahan b) aləm c) sülh d) müharibə 5. Mətni oxuyun və fikirləşin: nə üçün Çoxbilmiş sizin bu mətni oxumanızı istədi? SƏRÇƏNİN SƏDAQƏTİ Biri vardı, biri yoxdu, bir sərçə vardı. Bu sərçə başqa sərçələrə bənzəmirdi. Yayı aranda, qışı, pa yızı isə meşədə keçirirdi. Həmişə meşəni arandan çox sevərdi. Ona görə ki, qışda nə qədər qa lın qar yağsa da, ağacların altı quru qalırdı. Sərçə bu quru yerlərdə dənlən ər, qışın sərt keç mə sini hiss etməzdi . Payız günlərinin birində sərçə meşəyə doğru uçurdu. Bir də gördü ki, meşə od tutub yanır. Meşəbəyidən başqa, onun alovunu söndürən yoxdu. Meşəbəyi çox əziyyətlə çaydan vedrəvedrə su daşıyır, meşənin yanan yerinə tökürdü ki, alov çox yayılmasın. Yazıq meşəbəyi qantər içində idi. Sərçə bu yanğını görüb çox təlaş keçirdi. Fikirləş mədən qanadlarını geniş açıb işə başladı. O, teztez çaya baş vurur, dimdiyində su gətirir və meşənin yanan yerinə tökürdü. Meşəbəyi sərçənin bu köməyini görüb çox təəccüb etdi: – Ay allahın quşcuğazı, sənin dimdiyində gətirdiyin su bu yanğına nə edəcək? – dedi. Sərçə dilə gələrək : – Bunu mən də bilirəm, – dedi. Ancaq mən meşəyə olan məhəbbətimi, sədaqətimi göstərirəm. Sərçə bunu deyib sürətini bir qədər də artırdı. Teztez çaya baş vurub, dimdiyində gətirdiyi suyu meşənin yanan yerinə tökürdü. Meşəbəyinin və sərçənin gətirdiyi sular, elə bil, bircə anda çoxal dı, seləsuya döndü. Meşənin alovu tüstülən ib söndü. Qoca meşəbəyi rahat nəfəs aldı. Sərçə də yaşıl budağa qonub dincəl irdi. Meşəbəyi sərçəyə baxdı, baxdı, sonra dedi: – Ay allahın zərif quşcuğazı, kaş bəzi nankorlar, meşəni gizli qıranlar da sənin kimi meşənin qədrini biləydilər. Əli Səmədov 6. Mətndə yaşıl rəngdə verilmiş sözlərə və həmin sözlərin köklərinə ayrıayrılıqda sual verin. Sözləri aid olduğu sualların altında yazın və rus dilinə tərcümə edin. Sözlərdə mənanın dəyiş mə sinin səbəbini izah etməyə çalışın. 87 sərt – жесткий daşımaq – носить əziyyətlə – с трудом sədaqət – верность tüstülənmək – дымиться dənlənmək – кормиться зерном SÖZLÜK qədrini bilmək – ценить nankor – неблагодарный təlaş keçirmək – беспокоиться od tutmaq – загореться, начать гореть baş vurmaq – здесь: ходить за водой SÖZ EHTİYATI Çap üçün deyil Yüklə 45,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|