Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
111 Sultan Təbrizdən Məlikənin mü lklərinə - Səlmas və Urmiya şəhərlərinə doğru yollandı. O, bu şəhərləri nahiyələri ilə birlikdə Məlikəyə toy hədiyyəsi verdi 1 . Sonra o, yol boyu Gəncə, Beyləqan, Şa mxor və Şutur kimi şəhərləri tuta- tuta Tiflisə yönəldi 2 . Təbrizdən qaçmış atabəy Özbək Gəncədə yerləşird i. Onun Gəncədəki canişini rəis Cəmaləddin əl-Qu mi "var-dövlət və pul sahibi idi, böyük qüdrətə və geniş hakimiyyətə malik idi". O, şəhəri Su ltanın əmiri Urxana təhvil verərək, "ona xid mət etməyə hazır o lduğunu bildirdi" 3 . Özbək Gəncədən qaçaraq Əlincə qalasında gizləndi və Cəlaləddindən Gəncə əyalətinə mü lkiyyət sahibi hüququnu aldı. Cəlaləddinin qoşunları soyğunçuluq və qarətlə məşğul olduqlarına görə Özbək ona şikayət məktubu göndərdi. Burada deyilirdi: "Mən bu rəftarı hətta öz yaxm adamlarına da icazə verməzd im. Xahiş edirəm, bu mahala uzan mış əlləri gödəldəsən" 4 . Sultan öz qoşunlarından Gəncə əyalətini mühafızə üçün dəstələr göndərdi. Naxçıvan yaxınlığındakı Əlincə qalasında olarkən atabəy Özbək öyrəndi ki, Sultan "addım- addım onun ölkəsini işğal edir. Özbək Sultanın onun arvadı ilə izdivac etdiyini eşidənə qədər heç nə demirdi. Ona bu xəbəri gətirən adamdan soruşdu: "Bu Məlikənin razılığı ilə o lub, yo xsa əksinə?" O cavab verdi: " Bu iş onun öz arzusu və bir neçə dəfə onun tərəfindən elçi göndərməklə olub. O, talaq mərasimində olan şahidlərə hədiyyələr verməklə onlara mərhəmət göstərdi". Atabəyin vəziri Rəbibəddin Dəndan belə söyləyir ki, bu xəbərdən sonra Özbək başını ba lış üzərinə qoydu və o saat onun bədənində hərarət artmağa başladı. Bir neçə gündən sonra o öldü" 5 . Atabəy Müzəffərəddin Əbu Nəsr Özbək ibn Məhəmməd ibn atabəy Eldəniz ət-türki əs-səlcuqi ət-Toğrulun ölü mü ilə Azərbaycan Atabəyləri dövləti öz mövcudluğunu itirdi. Şəmsəddin Eldənizin övladlarının hakimiyyəti altında o lan ərazilər - Azərbaycan, Arran, Şirvan Gürcüstanda sahibkarlıq edən Xarəzmşah Cəlaləddin Manqburnunun hakimiyyəti altına keçd i. Bu, 1231-ci il avqustun orta- larınadək davam etdi və həmin il Cəlaləddinin qoşunları monqollar tərəfındən darmadağın ed ild i, ö zü isə öldürüldü 6 . 1 Ən-Nəsəvi, səh.164. 2 Bərdə və Gəncə arasında orta əsrlər Xanəgah Şutur qalası. Bax: Yaqut, III. səh.259; Həmdullah Qəzvini, səh.173. 3 Ən-Nəsəvi, səh.163; İbn əl-Əsir, IX, səh.360. 4 İbn əl-Əsir, IX, səh.360. 5 Ən-Nəsəvi, səh.164; əl-Hüseyni, vər. H3 b; Cüveyni, II, səh.425-426; Əbül-Fida, III, səh.135; əl- Öməri, II, səh.210; Арабские аноним, D-173, vər.698 b. 6 Ən-Nəsəvi, səh.294 və s. 112 623-cü ilin məhərrə m və səfər ay larmda (yanvar-fevral,1226) Sultan Cəlaləddin Tiflisə yürüş etməyə hazırlaşırd ı. 623 (09.03.1226) -cü il rəbiəl-əvvəl ayının 8-də şəhər Sultan qoşunu tərəfındən alındı 1 . Atabəy Müzəffərəddin Özbəkin ö lü mündən sonra onun oğlu Qızıl A rslan Xamuş Gəncəyə Sultan Cəlaləddinə xid mət etməyə gəldi. O, Ruin -Dej qalasının sahibəsi, atabəy Əlaəddin Körpə Arslan əl-Əh mədilin in (1174-1208) nəvəsi Sülafə xatınla evlən mişdi. Atabəy uzun müddət Sultanın sarayında qaldı. Lakin hadisələrin coşqununda Sultan onu tamamilə unutdu. () isə Sultanın qərargahını tərk edərək Əlamut qalasına ismaililərin başçısı I I I Məhəmmədin ( 1 2 2 1 - 1 2 5 5 ) yanına getdi və orada da öldü. Xamuş və Sülafə xatunun oğlu atabəy Nüsrətəddinin adı monqol əmiri Arqunun Azərbaycandakı hərəkətlərilə əlaqədar Cüveynidə xatırlanır 2 . 1226-c ı ildə atabəy Özbəkin mə mlükləri Bəklik əs -Səd idi və Seyfəddin Sunqurca Sultan Cəlaləddinə qarş ı qiyam qaldırdılar. onların buçıxışı uğursuz nəticələndi - Sultan onları Xoy bölgəsində mühasirə edərək təslim o lmağa vadar etdi. Məğlubiyyətə uğramış mə mlü klər Su ltana xid mət etməyə başladılar 3 . La kin 1229-cu ildə Bə klik əs-Sədid i və Seyfəddin Sunqurca Atabəyin başqa məmlükləri, o cümlədən Nəsirəddin Ağ Quş və başqaları ilə birlikdə Sultana qarşı çıxdılar. "Onlar Təbriz ətrafında çadırlar qurdular. Hakimiyyotdon əsər-əlaməti qalmayan, izi-tozu və ruhu itən əvvəlki [atabəylər] sülaləsini yenidən bərpa etməyə çalışırdılar. Onlar Qotur qalasında 4 birnəfərlik zindanda qalan məlik Xa muş Nüsrətəddinin oğlunu azad etməyi qərara aldılar ki, ondan tələ yemi kimi istifadə etsinlər. Onu hökmdar elan edərək onlar münasib fürsət gözləməyə başladılar" 5 . Sultanın vəziri Şərəf əl-Mü lk onların Təbrizdə olduğunu və "cır-cıra kimi şəhərə yayıhb ziyan və bəla törətdiyini bilərkən" onlara qarşı döyüşə hazırlaşdı. Təbriz yaxınlığında "qılınclar sınan və nizələr cingildəyən bu döyüşdə" Atabəy tərəfdarları darmadağın edilərək qaçmağa ü z tutdular. Ağ Quş və Bəkliy i çarmıxa çəkdilər. Ən-Nəsəvinin verdiyi məlu mata görə, "Arran və Azərbaycan qiyama mey il edənlərdən və tabe olmaqdan boyun qaçıranlardan təmizləndi" 6 . Sultan vəzir vəzir Şərəf əl-Mülkdən belə bir xəbər aldı ki, atabəy Özbəkin keçmiş arvadı Məlikə guya "atabəy tərəfdarlarına hakimiyyət vəd edərək onları Su ltana qarşı qızışdırır" 7 . Əslində isə vəzir, Məlikəyə nifrət edir və mü xtəlif yollarda ona böhtanlar atmağa çalışır, onun var-dövlətini, mülklərini və xəzinəsini ələ 1 Ən-Nəsəvi, səh.167-168; İbn əl-Əsir, IX, səh.366; Cüveyni, II, səh.431; İbn Xaldun. V, səh.273; Cəlaləddin Xarəzmşahın Gürcüstandakı hərəkətlərinə dair bax: Картлис Цховребо, стр 1, 172- 178; İbn əl-Əsir. IX, səh.366-370; Киракос Гандзакеци, стр. 155 və başqa mənbələr. 2 Ən-Nəsəvi, səh.175-176; Cüveyni, 511. 3 Ən-Nəsəvi, səh.172. 4 Qərbi Xoyda Qotur çayın yuxarı mənsəbində yerləşir (Yaqut, IV, səh. 183 184). 5 Ən-Nəsəvi, səh. 198-199. 6 Yenə orada, səh.200. 7 Yenə orada. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|