Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
103 Salnaməçinin verdiy i məlu mata görə, gürcülər üzərində qələbədən sonra monqollar Dərbənd keçidindən Şimali Qafqaza çıxmaq üçün Şirvana doğru yönəldilər. Yo lüstü onlar Şirvanın paytaxtı Şama xın ı mühasirəyə aldılar və pilləkən lərin kö məyi ilə şəhər divarların ı keçməyə cəhd etdilər. Ancaq onların cəhdi uğursuz oldu. Bu zaman monqollar ço xlu mal-qara ö ldürərək xəndəkləri cəsədlərlə doldurmağa başladılar. Beləliklə, onlar üs t-üstə döşənmiş cəsədlərin vasitəsilə şəhərə doluşmağa cəhd göstərdilər. Şa ma xı sakinlə ri üç gecə -gündüz monqollara müqavimət göstərirdilər. Dördüncü gün cəsədlər çürüyərək aşağı yatdı və şəhərə olan hücum zəiflədi. Lakin monqollar hücuma keçdilər və sakinlərin qəhrəmancasına müqavimət gös tərməsinə baxmayaraq Şamaxı tutuldu. Monqollar çoxlu adam ö ldürüb şəhəri dağıtdılar 1 . Sonra monqollar Dərbənd keçidi vasitəsilə şimala keçmək üçün cəhd göstərdilər. Onların ilk cəhdi baş tutmadı, belə ki, "Dərbənd darvazalarını tutan tacik qoşunu onlara yol vermədi" 2 . Belə olduqda monqollar Şirvanşah I Quştəsbə (1203-1225) 3 elçi göndərərək guya sülh bağlamaq üçün bir neçə nəfərin göndərilməsini xahiş etdilər. Şirvanşah öz zadəganları arasından 10 nəfər göndərdi. Monqollar onlardan birin i öldürüb, qalanlarından isə şimala keçidi göstərməyi tələb etdilər. İş elə belə də o ldu 4 . Hicri 619 (15.02.1222-03.02.1223)-cu ildə şima ldan 50 minlik qıpçaq ordusu Şirvana soxuldu. Dərbəndə yaxınlaşaraq, onlar onun hakimi əmir Rəşiddən xahiş etdilər ki, məskən salmaq üçün onlara yer versin, qıpçaqlar isə bunun əvəzində onlara xid mət göstərəcəklərini bildirdilər. Lakin Rəşid onlann təklifıni rədd etdi. Qıpçaqlar ikinci dəfə ona müraciət etdilər: "Biz öz uşaq və arvadlarımızı girov veririk və sənə tabe olmağ ı, sənə qulaq asmağı və sənin hakimiyyətinə baş əyməyi öz öhdəmizə götürürük" 5 . Rəşid yenə də onların təklifini rədd etdi, bu dəfə qıpçaqlar Dərbəndi hiylə ilə tutdular. Şəhəri qarət edərək, q ıpçaqlar oran ı tərk etdilər və gürcülərin əlində olan Qəbələyə tərəf yollandılar 6 . Qəbələnin mühasirəsi mühasirəsi uğurla nəticələn mədi, onun ətraf nahiyələrin i qarət edən qıpçaqlar Gəncəyə doğru getdilər. Özbəkin Gəncədəki canişini əmir Qaş -Qara 7 qıpçaqların qarşısına qoşun çıxararaq, onları Gəncə ətrafına yaxınlaş mağa qoymadı. Qıpçaqlar ona bu sözlərlə 1 İbn əl-Əsir, IX, səh.339-340, 347; Rəşidəddin, 1/2, səh.228. 2 Киракос Гпндзакеци, стр. 105. Bu "taciklər" xarəzmşahlarla dost olan 50 min qıpçaq idi ki, Dərbəndi tutub monqolların şimala doğru yolunu kəsmişdilər. Bax: İbn Xaldun, V, səh.124-125. 3 O.İ.Smimova (Rəşidəddin, 1/2, səh.228, qeyd: 6) Şirvanşahın adını və hakimiyyət dövrünü səhv verir: "Fərruxzad, Mənuçöhrün oğlu (1225-1233)". Monqolların bu yürüşü zamam I Quştəsb - Fərruxzadm oğlu III Mənuçöhrün nəvəsi Şirvanşah idi. Bax: З. М.Буниятов. Ширван в половина в., стр. 65-68; А.А. Ализаде, стр. 99. 4 İbn əl-Əsir, IX, səh.340 (burada Şirvanşah Rəşid haqqında danışılır); Reşidəddin, 1/2, səh.228-229. 5 İbn əl-Əsir, IX, səh.348. 6 Yenə orada 7 İbn əl-Əsirdə də, əl-Nəsəvidə də belədir - Quş Xara 104 müraciət etdilər: "Biz sizin Sultana xid mət göstərməyə gəlmişdik, lakin Şirvanşah bizə mane oldu. Buna görə də biz onun ölkəsinə soxu laraq, qalan ı ələ keçirdikdən sonra onu heç də qorxu mu zdan əldən vermədik. Qəb ələnin hakimi isə sizin düşməninizdir. Əgər biz gürcülərlə d ilb ir o lsaydıq, Dərbənd keçidindən keçməzdik, çünki bu, ən çətin, yorucu və uzun yoldur. Biz onlann vilayətinə əvvəllər keçdiy imiz kimi keçərdik. Bizə sizə ö z girovlarımızı göndərəcəyik" 1 . Bu məzmunda məktubu alan Qaş -Qara qıpçaqları qarşılamağa çıxd ı. Qıpçaqlar onu hörmətlə qəbul edib, bir daha ona sadiq olacaqlarını və tabeçiliklərini bildirdilər. Qaş-Qara onlara Gəncə ətrafında məskən salmağa icazə verdi və bu barədə atabəy Özbəki xəbərdar etdi. Özbək q ıpçaq rəhbərlərini fəxri paltarlarla mü kafatlandırmağı, Gilkun dağı yaxın lığ ında yerləşdirməy i əmr etdi 2 . Gü rcülərin Gəncəyə hücum təhlükəsini nəzərə alan Qaş-Qara qıpçaqları şəhərə topladı, lakin onlar əyalətdə pozğunçuluq törətməyə başladılar. Qaş-Qara onları qovdu və qıpçaqlar yenidən Şirvana qayıtdılar. Burada isə müsəlman lar, gürcülər və ləzgilər tərəfındən təqib olunaraq darmadağın edild ilər və pərakəndə düşdülər. On ların bir hissəsi əsir alındı 3 . Qıpçaqları Şirvanda darmadağm edən gürcülər oradan qayıdaraq hicri 619 - cu ilin ramazan ayında (09.10-7.11.1222) 4 hələ bundan qabaq monqolla r tərə findən tərəfindən viran edilmiş Beyləqana hücum etdilər. Şəhər əhalisi yenidən divarları tikməyə və bərpa et məyə başla mış dılar, hə mişəki kimi elə gü man edirdilər ki, təzminat ilə gürcülərdən yaxa qurtaracaqlar. Lakin gürcülər monqollardan da amansız qırğın törətməyə başladılar. Azərbaycan və Arranın hakimi atabəy Özbək yenə də Təbrizdə id i və şəhərə kö mək üçün heç nə etmədi, çünki öz adəti üzrə kef çəkir və sərxoşluq edirdi 5 . Atabəy Özbəkin fəaliyyətsizliy inə və hörmətin in aşağı düşməsinə baxmayaraq, onun atası Cahan Pəhləvanın vassalları ənənə üzrə Azərbaycan Atabəyləri sülaləsinə olan ehtiramı saxlayırd ılar. Belə ki, Mosul Atabəylərinin torpaq sahibləri arasında nifaq düşərkən II İmadəddin Zəngi 619-cu ildə Mosul hakimi Bədrəddin Lü lü (1222-1233) tərəfındən öz mü lklərindən (Səncər vilayətləri) qovulmuşdu. II İmaməddin Zəngi atabəy Özbəkə pənah apardı, Özbək iltifat göstərərək onun mülklərini pay torpaqlarına, yəni iqtaya bölüb, özünü isə sarayda xid mətə götürdü 6 . Hicri 22 ( l 22 5) -c i ildə gürcü qoşunları yenidən Azərbaycana soxuldular. lakin darmadağın edilərkən geri çəkildilə r. Gürcülər yeni hücuma hazırlaşdıqları 1 İbn əl-Əsir, IX, səh.349. 2 İbn əl-Əsir, IX, səh.349. 3 İbn əl-Əsir, IX, səh.349; Vardan, səh.175; Киракос Гандзакеци, стр. 105 -106; Себастаци, стр. 23; Mikhitar d`Airivank, p. 89. 4 Ə.Ə.Əlizadə də (səh.103) 1220-ci il qeyd olunmuşdur. 5 İbn əl-Əsir, IX, səh.349. 6 İbn əl-Əsir, IX, səh.349, 350; həmçinin bax: ər-Rüveyşdi, səh.134. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|