Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
101 Quşun bu hərəkətindən çıxış edərək belə güman etmək o lar ki, gürcülərin döyüşə hazırlan ması və Özbəklə Monqollar Ağ Quşun dəstələrini ön cərgəyə çıxararaq gürcülərə hücum etdilər. "Təpədən dırnağa qədər silahlanan gürcülər 1 əvvəlcə monqolları qaçmağa vadar etdilər, ancaq ehtiyath olan monqollar pusquda böyük qoşun hissəsi saxlayaraq arxadan gürcülərə hücum çəkdilər, Cebe və Sübeqeteyin geriyə çəkilmiş dəstələri iki tərəfdən gürcüləri darmadağın etməyə başladılar. Padşah IV Georgi və qoşun sərkərdəsi İvane Mxarqrdzeli qaçmağa üz qoydular. Gü rcülər darmadağın edildilər 2 . Gü rcüləri məğ lub etdikdən sonra, monqollar " Gürcüstan ərazisində meşə yollarına və çətin keçilən çəngəlliklərə" 3 rast gələrək geriyə - A zərbaycana tərəf qayıtdılar. Onlar yenidən Təbrizə hücum etdilər, lakin atabəy Özbəkin tədbirli və təcrübəli canişini rəis Şəmsəddin ət-Tuğrayi bu dəfə də monqollara təzminat verdi 4 . Təbrizdən sonra onlar atabəy Özbəkin oğlu Xamuşun arvadı Sülafə xatına mənsub olan Mağaranı mühasirəyə aldılar 5 . Sülafə xatın daima Ruin-Dej qalasında qalasında yaşayır və Marağaya heç bir kömək göstərmird i. A mansız mühasirədən sonra hicri 618-c i il səfər ayının 4-də (30.03.1221) monqolla r Marağanı ələ keçirtdilər, onu darmadağın etməklə bərabər, bütün əhalisini qılıncdan keçirtdilər 6 . Marağanı tutduqdan sonra monqollar Suriya boyunca hərəkət etdilər, sonra yenidən geri qayıdaraq Həmədana çatdılar. Onlar şəhəri dağıdıb əhalisini qırdıqdan sonra yenidən Azərbaycana soxuldular. Monqollar ilk dəfə Ərdəbili darmadağın etdilər. Monqol mühasirəsi ərəfəsində Ərdəbildə olan Yaqut əl-Həməvi yazır: "Mən şəhəri tərk etdikdən sonra, tatarlar ona yaxınlaşaraq oranın əhalisini q ırmağa başladılar. Tatarlarla şəhər əhalisinin arasında döyüş gedirdi, camaat müvəffəqiyyətlə müdafıə o lunurdu, belə ki, onlar ilk dəfə tatarları şəhərdən kənara qovdular. Sonra üçüncü dəfə hücum başlandı. Əhali vuruşmalardan zəifləmişdi və tatarlar zorla şəhəri tutaraq qələbə qazandılar. Onlar müsəlmanların üzərinə atılaraq, nəzərlərindən keçən bir nəfəri də sağ qoymayıb hamın ı doğrayırd ılar. Yalnız g izlənənlər öz həyatını xilas edə bild i. Tatarlar şəhəri vəhşicəsinə dağıdıb, oranı tərk etdilər. İnsanlar qın lmış və şəhər viranə halda, dəhşətli bir və ziyyətdə qalmışdı" 7 . Ərdəbili tutduqdan sonra monqollar yenidən Təbrizə tərəf üz qoydular. Burada olan atabəy Özbək tələsik şəhəri tərk edərək hərəmxanasını Xoy qalasına 1 İbn əl-Əsir, IX, səh.336. 2 Yenə orada. Киракос Гандзакеци стр.137-138; Vardan, səh.174-175; Армиянский истории, стр.33, 89. 3 Rəşidəddin, 1/2, səh.227. 4 İbn əl-Əsir, IX, səh.337; Rəşidəddin, 1/2, səh.227; Şəmsəddin ət-T uğrayi haqqında bax: ən- Nəsəvi, göstərici üzrə. 5 İbn əl-Füvati, IV/1, səh.1071. 6 İbn əl-Əsir, IX, səh.337, 346; Rəşidəddin, 1/2, səh.227 -228. 7 Yaqut, səh.l, 183. 102 göndərdi. Özü isə Naxçıvana yollandı 1 . Təbrizdə rəis Şə msəddin ət-Tuğrayi şəhəri möhkəmləndirməyə başladı, monqollar isə təzminat alaraq Səraba tərəf yollandılar və oranı da dağıtdılar 2 . Rəşidəddinin verdiy i məlu mata görə, Na xçıvana çataraq, oranı darmadağın etdilər və əhalinin bir hissəsini qılıncdan keçirtdilər. Yaln ız Naxçıvanın hakimi Xamuş öz günahını boynuna alaraq onların yanına gəldikdən sonra monqollar qırğını dayandırdılar və ona tamqa və ağacdan qayrılmış payszu 3 verdilər. Monqol dəstələri Naxçıvandan Ərdəbilə hərəkət etdilər. Birinci olaraq 618- ci ilin ramazan ayında (19.10-17.11.1221) Beyləqan şəhəri mühasirəyə alındı. "Şəhər əhalisi sülh şərtləri bağlamaq üçün monqollardan elçi göndərməyi xah iş etdilər. Monqollar isə öz məşhur komandirlərindən birin i elçi sifəti ilə göndərdilər. Əhali onu öldürdü. Bu vaxt monqollar zorla şəhəri aldılar. On ların qılıncı elə işləyird i ki, şəhərdə bir nəfər də - uşaq, qoca və qadın belə qalmadı. Monqollar elə həddə çatmışdılar ki, hamilə qadın ların qarnını parçalay ır, hətta əvvəlcə onları zorlayır, sonra öldürürdülər" 4 . Zəkəriyyə əl-Qəzvin inin verdiy i məlu mata görə, Bey ləqanın mühasirəsi zaman ı monqollar şəhərin ətrafında sapand üçün daş tapa bilməd ik lərindən orda bitən tut ağacları doğrayır, onları girdə his sələrə bölür, sonra suda isladaraq şəhərə atırdılar 5 . Beyləqandan sonra monqollar "Arran şəhərlərinin anası" Gən cəyə doğru yönəldilər. Onlar şəhəri tuta bilməd ilər, belə ki, monqollar "bu şəhərin çoxlu müdafiəçiləri o lduğunu, onların gürcülərlə daimi mübarizədə qazandığ ı igidliyin i və şəhər divarlarının keçilməzliyini öyrənmişdilər" 6 . Monqollar yalnız təzminat almaqla kifayətlənərək, şəhərdən kənara çəkildilər 7 . Sonra monqollar üçüncü dəfə (1221) Gürcüstana hücum etdilər. Bu dəfə gürcülər düşmənlə qarşılaşmağa yaxşı hazırlaşmışdılar. Monqollar bu dəfə də Cebe-noyanın başçıhğı ilə 5000 döyüşçünü pusquda qoyaraq, qalan qüvvə lərlə Sübeqetey-bahadurun komandanlığ ı altında döyüşə girdilər. Döyüş zamanı monqollar qəsdən geri çəkilərək ardıcıl manevr etdilər, gürcülər onların üzərinə atıldılar, bu zaman Cebe-noyan pusqudan çıxaraq gürcü qoşununu darmadağın etdi. Döyüş zamanı 30 min gürcü əsgəri ö ldürüldü. 1 İbn əl-Əsir, IX, səh.339. 2 Yenə orada; Rəşidəddin, 1/2, səh.228. 3 Rəşidəddin, 1/2, səh.228. 4 İbn əl-Əsir, IX, səh.339, 347; Zəkəriyyə əl-Qəzvini, səh.345; Yaqut, II, səh.340-341; Rəşidəddin, 1/2, səh.228. 5 Zəkəriyyə əl-Qəzvini, səh.345; Gürgəncin (Xarəzm) mühasirəsində monqollar eynilə belə etdilər. Bax: ən-Nəsəvi, səh.137. 6 İbn əl-Əsir, IX, səh.339. 7 Zəkəriyyə əl-Qəzvini, səh.351; Rəşidəddin (1/2), əksinə, deyir ki, monqollar Gəncəni tutaraq tamamilə dağıtdılar. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|