Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
126 və Dağıstan mahalları ü zərində nəzarət ed ir. I Fəriburza həsr edilmiş qəsidədə Məsud ibn Namdar Şirvanşahın fəth etdiyi yerlərin ad ını çəkir: Məgər sən deyildinmi, ey hökmdar, [A llah ın] kö məyilə, Anda [görə] sən Muğana sahib oldun, Sənsən sahib [dəniz] sahillərinədək olan torpaqların! Bir yürüşlə Ab xa za qalib gəlirsən və tələsik Arranı ələ keçirirsən, Gəncənin hakimin i sən təyin edirsən mən isə (yəni Məsud) bu hökmdarın müşrifiyəm. Məgər sizin qoşun dəstəsi hücum çəkmədimi və Qu miki qəflətən tutmadımı? Sulvar - sizin qu la mınız, öz ço xlu qoşunu ilə süvarilərin yanına gəlməd imi 1 . 1071-c i ilin o ktyabrında I Fəriburz oğlu Əfridunu hakim sifəti ilə Dərbəndə göndərdi 2 . Tezliklə Şirvanşah qoşunları gürcülər və dağlılar tərəfindən uğursuzluğa və məğlubiyyətə uğradı və Əfridun Dərbənddən qovuldu. Şirvanşahın hərəkəti sultan Məlik şahı (1072-1092) tədbirlər gör-məyə məcbur etdi. 1078-1079-cu illərdə Məlik şah qoşunu ilə Arrandan keçərək İmadəddin əl-İsfahaninin sözləri ilə desək, I Fəriburzu öz iqamətgahına çağırdı. I Fəriburz əvvəlcə Su ltanın əmrin i yerinə yetirmək istəmədi, lakin "bu imtinadan sonra (bada imtinaixi)" Sultanın yanın a gəldi və sultan xəzinəsinə hər il 70 min dinar vergi verməyə razılıq verdi 3 . Xeyli keçdikdən sonra bu məbləğ 40 min dinara endirildi. Bu məlu matı təsdiq edən əl-Hüseyni yazır ki, Sultan Məlik şah "Arran torpaqlarından keçərkən Şirvan hakimi ona təslim o ldu və [sultan] onun üzərinə illik 70 min dinar xərac qoydu" 4 . Eyni za manda ən-Nəsəvi başqa rəqəm göstərir: "Məlik şah ibn Alp Arslan Arranı ələ keçirib özünün başqa geniş torpaq mü lklərinə b irləşdirəndən sonra dövrünün Şirvanşahı onun sarayına gəldi. O, fasiləsiz hücum və döyüşlərdən sonra, qoşunlarının böyük hissəsini itirdikdən 1 Məsud ibn Namdar, vər.150b. Sulvar (Zular) Dağıstanda tayfa adıdır. SonralarZular kəndi Dağıstan MSSR Aqul rayonu Tpiq kəndinə daxil olmuşdur. Bax: A.P.Шихсаидов. Новые данные по средневековой истории Дагестана, стр.147-151. 2 B.Ф.Mинopcкий. История Ширвана и Дербенда, стр.62. 3 Ən-Bundari, səh.140; İbn Xaldun, V, səh.291-292. 4 Əl-Hüseyni, vər.41b; В.Ф.Минорский. История Ширвана и Дербенда, стр.96, 160. 127 sonra [gəldi]. Belə qərara alındı ki, o, Sultan xəzinəsinə 100 min dinar xərac verəcəkdir" 1 . Sultanlardan vassal asılılığ ında olmasına baxmayaraq, Şirvanşah bu dövrd ə özünün əsas torpaqların ı saxlaya bild i və şübhəsiz ki, Səlcuq hakimləri onun nüfuzu ilə hesablaşırdılar. Məsud ibn Namdar I Fəriburzun hakimiyyəti dövründə Şirvanın siyasi həyatında bir yüksəliş başlandığmı qeyd edir. O, Şirvandan çiçəklənən bir d iyar kimi söhbət açır, onun torpaqlarına göylərin belə həsəd apardığını söyləyir" 2 . O həmçinin Şirvanşah və onun vəziri Əbü l Fərəc Məhəmməd əl-Kakuyi tərəfindən o dövrün təhsilli adamlarına göstərilən qayğı və himayəni tərifləyir 3 . Məsud ibn Namdarın hamisi - Şirvanşahın vəziri Behaəddin Kamal əl-Mülk Əbül Fərəc Məhəmməd ibn əl-Hüseyni əl-Kakuyi Kaku ilərin Dey ləm tayfasına mənsub idi. Kaku ilər Səlcuq işğalına qədər Rey, İsfahan və Fars İraqının başqa vilayətlərinin sahibi idilər. Sonralar isə onlar Səlcuqilər və Şirvanşahlarla qohum oldular 4 . Əbül Fərəcin atası Bəhaəddin əl-Kakuyi Şirvanşahların vəziri olmuşdu 5 . Na mda r vəzirlərin nəslinin qədimliyinə işarə edərək yazır: Uzaq İraqda sizin [yüksək] təqamınız vardır, Siz [hətta] Ökü z [bürcü] çıxan zaman, Ondan da yüksəkdə dayanırsınız 6 . Deyildiyi kimi, Şirvanın heç bir hakimi müsəlman ibadətgahlarına getməmiş və ümu miyyətlə, Şirvanı belə tərk etməmişlər. Belə görünür ki, Şirvanşah I Fəriburz istisnalıq təşkil ed ir. Xaqaninin göstərdiyi kimi, o, İsfahana Sultan Məlik şahın yanına gəlmişdir (yəqin ki, çağırışına görə). Şirvanşah II Mənuçöhrün bacısına həsr edilmiş mərsiyədə Xaqani yazır: Kəyanilərdən (Şirvanşahlardan) heç biri Kəbəyə getməmişdir. Sənin baban, şah Fəriburz səfərə çıxd ı, Məlik şahın sarayına yol açdı və İsfahana gəldi 7 . I Fəriburzun dövründən iki sikkə qalmışdır. On lardan birində I Fəriburzun özünün adı, xəlifə əl-Müqtədi-billahın (1075-1094) və Sultan Məlik şahın (1072- 1092) adları həkk olun muşdur. O birisində yenə Şirvanşahın öz adı və xəlifə əl- Müstəzhir-billah ın (1094-1118) adı həkk edilmişdir. Səlcuq sultanının adı isə yoxdur. Belə bir hal mü mkün idi. Belə ki, Məlik şahın ölümündən sonra Şirvanşah Fəriburz Səlcuqilərdən Bökriyarıq və Məhəmməd arasında sultanlıq hakimiyyəti 1 Ən-Nəsəvi, səh.223, 394-395. 2 Məsud ibn Namdar, vər.13b. 3 Yenə orada, 155a, 157 və sonrakı vərəqlər. 4 Kakuilər barədə bax: С.Лэн-Пуль, стр. 120; К.Э.Босворт, стр.141-142. 5 Məsud ibn Namdar, vər.13a. 6 Yenə orada, vər.159a. 7 H.Həsən. Fələki Şirvani, səh.5-6. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|