Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
130 olmasını biz "Kartlis Tsxovreba" salnaməsindən bilirik. Orada deyilir: "1120-ci ilin noyabrında (şəvval, hicri 514-cü il) Şirvan və Dərbənd hakimləri arasında gedən müharibədə Əfridun öldürüldü və şirvanlılar məğlubiyyətə uğradılar" 1 . Xaqani şahzadə İsmətəddin Səfvət əl-İslama, yəni I A xsitanı n arvadına həsr etdiyi mərsiyədə I Əfridun haqqında şəhid kimi söhbət açır 2 . Beləliklə, əgər I Fəriburzun hakimiyyətinin sonu hicri 489 (1096)-cu il olmuşsa, I Əfridun isə şəvval 514 (noyabr, 1120)-cü ildə öldürülmüşsə, deməli, Şirvanşah II Mənuçöhr bu illər arasında hakimiyyətdə olmuşdur. Demək lazımd ır ki, on yeddinci Şirvanşah I Əfridun ibn Fəriburz, şərtsiz olaraq, Şirvanı 3 ildən artıq idarə etmişdir, hər halda 510 (1116)-cu ildə o, artıq Şirvanşah idi. "Kartlis Tsxovreba"nın verdiyi məlu matı nəzərə alsaq, bu tarix bir qədər də geri çəkilə bilər: " 1116-cı ildə Qurucu ləqəbini almış Gü rcüstan çarı IV David ö z qızı Katanı Yunanıstana göndərərək, onu imperatorun oğluna (Nikifor IV Vriyenniya-Aleksisə) ərə verdi. Bundan əvvəl o, öz böyük qızı Ta ma rı Şirvanda hökmranlıq etməyə göndərdi" 3 . Çar IV Dav idin (1089-1125) böyük qızı Tamarın ərə getməsi 504 və 510 (1110 və 1116)-cu illər aras mda ola bilərd i. Bunun əsasında I Əfridunun haki-miyyət illərin i bir neçə il geri çəkərək, onun başlanğıcı təqribən hicri 500 (1106-1107)-cü il qeyd oluna bilər. I Əfridunun hakimiyyəti illərində Şirvan tarixində yeni səhifə açıldı. Bu vaxtdan başlayaraq monqol işğalına qədər Şirvanın taleyi Gürcüstanın taleyi ilə sıx surətdə bağlanır ki, bu da uzun müddətli yüksəliş və dirçəliş dövrünü təşkil ed irdi. Şirvanşah I Əfridun və IV Davidin hakimiyyəti dövründə Şirvan və Gürcüstanın ümu mi maraqları var idi. Bu da özünü daha çox Səlcuq hökmranlığından xilas olmaq uğrunda mübarizədə büruzə verird i. Bu, Şirvan ilə Gü rcüstanın bir-birinə yaxınlaş masını şərtləndirirdi. Bu məqsədlə atılan addımlardan biri də Şirvan taxt- tacının vəliəhdinin IV David in qızı Tamar ilə sülaləvi izdivacından ibarət idi. Bu izdivac Gü rcüstanın siyasi vəziyyətinə müsbət təsir göstərməli id i. Çünki Gü rcüstan Şirvan tərəfindən öz təhlükəsizliyin i təmin edərək qüvvələrini Səlcuqilər ü zərinə yönəldə bilərd i. Y.A.Paxo movun düzgün qeyd etdiyi kimi, bu dövr "Zaqafqaziya padşahlarının qüvvətlisi Qurucu Dav idin ö z qız ını qonşu hakimə (Y.A.Paxo mov onu "əmir" adlandırır - Z.B.) -müsəlmana ərə verməsi məcburi tədbir kimi qiy mətləndirilməyə bilməz" 4 . Belə ki, IV David izd ivacdan sonra, yəni 1117 və 1120-ci illər arasında Şirvan üzərinə b ir neçə hücum etmişdi 5 . 1 Historiede la Georgie, I, p.364. 2 H.Həsən. Fələki Şirvani, səh.8, 33-34. 3 Historie de la Georgie, I, p.360. 4 E.A.Пaxoмов. Kpaткий кypc, стp.31. 5 Historie de la Georgie, I, p.360-361, 381. 131 1117-ci ildə IV David oğlu Demetrenin başçılığı ilə Şirvana böyük bir ordu göndərdi. O, "Qaladzor qalasını tutdu, mü xtəlif qənimət və əsir ələ keçirtdi, bütün fars qoşunlarının ko mandanı Sö kmənin ada mlarını qaçmağa vadar etdi" 1 . Gürcü salna məsində Xilat hakimi Şahərman Zəhirəddin İbrah im ibn I Sökmənin (506-521) oğlu Nəsirəddin II Sö kmənin (hakimiyyət illəri: hicri 522- 579) ad ının çəkilməsi göstərir ki, Şirvanşah I Əfridun gürcülərə qarşı hərbi yardım üçün həmin hakimə müraciət etmişdir. 1120-c i ildə çar IV David özü Şirvana yürüş edərək fevral ayında Qəbələ şəhərini tutdu və Gürcüstana qayıtdı 2 . Həmin ilin may ayında o, yenidən Şirvana soxuldu və oranı "Ərəbiyə-Licantadan (Lahıc) tutmuş Şiştlanqa və Kürdəvana qədər viran qoyaraq çoxlu qənimətlə Kartliyə qayıtdı" 3 . Mateos Urfaetsi IV Davidin hərbi fəallığını səciyyələndirərək yazırd ı: "O, qılıncın gücü ilə iranlılardan çoxlu mühüm yerlər ələ keçirtdi. Tiflisi, Dmanisi, Şirvan, Şəki və Şamxoru tutdu" 4 . Həmin ildə gürcülərin Şirvana dağıdıcı yürüşlər etməsinə baxmayaraq Şirvanşah I Əfridun Dərbəndi tutmağa cəhd göstərdi, lakin öldü-rüldü, qoşunu isə məğ lubiyyətə uğradı 5 . I Əfridunun oğlu III Mənuçöhr on səkkizinci şirvanşah olmuşdur. III Mənuçöhrün gürcü çarı sarayı ilə yaxın qohumluğuna baxmayaraq, IV Dav id Şirvana təzyiq göstərməkdə davam edird i. Hicri 517 (1123)-ci ildə bir qrup Şirvanşah əmiri Sultan Mahmudun (1118-1131) yanına gəldi və Şirvanşahın fəaliyyətsizliyindən, gürcülərin təzyiq indən şikayət edərək Sultana bildirdilər ki, "onlar zəifdirlər və öz ölkələrini saxlamaq imkan ları yoxdur". Şirvan əmirləri öz şikayətlərində yazırd ılar: "Şirvan əhalisi Sultan bayraqların ı gözləy ir. Məlik Şirvanşah (yəni III Mənuçöhr) mühasirədədir və onun nicat yolu yoxdur. Əgər siz xəzinələrə və torpaq mülklərinə sahib olmaq istəyirsinizsə, öz atlarınızı Şirvana tərəf yönəldin" 6 . Şirvan elçiləri Su ltan Mahmudu Şirvana yürüş etməyə razı saldılar. Mahmudun qoşunları Şamaxıya çatdıqda, Şirvanşah III Mənuçöhr "belə hesab etdi ki, onun üçün bayramdır və əzabdan sonra onun boynu [Sultan] iltifatının həmaili ilə bəzənəcəkdir. Həq iqətən, o, yazıq və kasıb idi. Təbəələr onun hakimiyyəti ilə kifayətlən irdilər və ona xid mət etməyə adət etmişdilər. Lakin elə ki, Şirvanşah Sultan hüzuruna ayaq basdı, onun sevinci söndü. O, tutulub həbs edildi, aldadıldı və alçaldıldı. Şəhər əhalisi isə onun [sultanın yanından] tam hakimiyyət hüququ ilə, şərəf və dəbdəbə ilə qayıdacağını gözləyird i. Had isədən xəbər tutan camaat dəhşətlə qışqırmağa, ağlamağa, fəryad qoparmağa, qadınları və 1 Yenə orada 2 Historie de la Georgie, I, p.364. 3 Yenə orada. 4 Матеос Урфаеци, стр. 275-276. 5 Historie de la Georgie, I, p.364; E.A.Пaxoмов. Kpaткий курс, стp.31; H.Həsən. Fəleki Şirvani, səh.8-9. 6 Əl-Bundari, səh.139; İbn əl-Əsir, VIII, səh.313. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|