Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Akad. Z. M. Bünyadov adına ġərqĢünaslıq Ġnstitutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
110 və xərac verilməsinin müqabilində onun burada vali vəzifəsində qalmasından bəhs olunurdu. Həbib batriqi Ġyadın yanına göndərdi, özü isə Hərək ilə əl-Vark səhrası arasındakı yerdə dayandı. Burada Xilatın batriqi ödəyəcəyi vergi haqqı ilə birlikdə onun yanına gəldi, ona hədiyyə bağıĢlamaq istədi, ancaq o bunu qəbul etmədi. Sonra Həbib Xilatda oldu, oradan da əs-Saməyə 66 gəldi. Orada onu Busfurracanın vilayətlərindən biri sayılan Moksun 67 hökmdarı qarĢıladı. Həbib onun öz tutduğu vəzifəsində qalmağını təsdiq etdi, onunla birgə adam göndərdi, sülh və əmin-amanlıq barədə ona fərman yazıb verdi. Həbib bundan sonra əsgərləri ArciĢ və Bəcuneysin kəndlərinin üzərinə göndərdi. Əsgərlər bu kəndləri zəbt etdilər, əhalisindən cizyə vergisi yığdılar. Həmin vilayətlərin əyanları onun yanına gəldilər. Həbib onlara xərac vergisi 68 ödəmək Ģərtilə öz ərazilərində hökmran olmaqlarını təsdiq etdi. Tirrix 69 gölünə gəlincə Həbib bu məsələyə toxunmadı. Bu göl Mühəmməd ibn Mərvan ibn əl-Həkəm əl-Cəzirəyə və Ərminiyyəyə vali təyin olunanadək heç kimə məxsus deyildi. Məhəmməd balıq ovunu və satıĢını öz əlinə aldı, bundan böyük gəlir əldə etdi. Ondan sonra gölə Mərvan ibn Məhəmməd 70 sahib oldusa da, az sonra bu onun da əlindən alındı. Vaqidi deyir ki, Həbib yoluna davam edərək, Əzdisata çatdı. Bu, elə Qırmız Ģəhərciyidir. Sonra o, Kürdlərin çayının o tayına keçdi, Dəbil çəmənində məskən saldı, atlı dəstələrini Ģəhərə göndərdi, özü isə hərəkət edərək, Ģəhərin qapılarına yaxın yerdə dayandı. ġəhərin əhalisi istehkamlar qurdu və onun ordusuna oxlar atmağa baĢladı. Onda Həbib Ģəhərin divarlarının yanında daĢatan maĢınlar yerləĢdirdi və əhalinin üzərinə daĢ yağdırdı. Bu o vaxta qədər davam etdi ki, əhali ondan sülh və aman dilədi. Həbib onların xahiĢinə əməl etdi. Bundan sonra onun atlı qoĢunu ərazi boyu daha da irəliləyərək, Curnidə dayandı. ƏĢuĢa, Zətu-1- lucuma, Əhrar vadisinə qədər gedib çıxdı, Dəbilin bütün kəndlərini ələ keçirdi. O, Sirac-Tayrın və Bəğravəndin üzərinə qoĢun göndərdi. Bəğravəndin batriqi Həbibin yanına gəlib vergi ödəməsi, müsəlmanlarla dostluq münasibətində olması, düĢmənlərə qarĢı mübarizədə onlara kömək etməsi, onları ərzaqla təmin etməsi Ģərtləri ilə onunla sülh müqaviləsi bağladı. Dəbillə bağlanılmıĢ sülh müqaviləsinin mətni belə idi: «Rəhmli, mərhəmətli Allahın adı ilə. Bu fərman Dəbil Ģəhərinin xristian əhalisinə, atəĢpərəstlərinə, yəhudilərinə, burada olanlara və olmayanlara ona görə təqdim olunur ki, mən sizin özünüzün və var-dövlətinizin, kilsələrinizin, sinaqoqlarınızın, Ģəhərinizin divarlarının təhlükəsizliyinə zəmanət verirəm. Sizin təhlükəsizliyiniz təmin olunmuĢdur. Nə qədər ki siz saziĢə əməl edib cizyə və xərac vergisini ödəyəcəksiniz, biz də bu saziĢin sərtlərinə əməl edəcəyik və buna ən etibarlı zamin, zəmanətçi olan Allah özü zəmanət verir. Fərmana Həbib ibn Məsləmənin möhürü vurulmuĢdur.» Həbib sonra NəĢəvaya yaxınlaĢıb oranı da iĢğal etdi, oranın sakinləri ilə məzmunca Dəbil müqaviləsi ilə eyni olan bir müqavilə bağladı. Burada onun yanına Busfurracanın batriqi gəldi, bütün ölkəsinin və vilayətlərinin adından ona illik xəracı ödəmək Ģərti ilə onunla sülh müqaviləsi bağladı. Həbib sonra Sisəcana 111 tərəf hərəkət etdi, oranın əhalisi ilə döyüĢüb, onları məğlub etdi. Bunun ardınca o, Vaysı ələ keçirdi, oradakı qalalarda yaĢayan əhali ilə xərac ödəmələri Ģərti ilə sülh müqaviləsi bağladı və oradan da Curzana yollandı. 512. - Dəbil Ģəhərinin ağsaqqalları, o cümlədən Bərmək ibn Abdullah mənə söylədilər ki, Həbib ibn Məsləmə öz adamları ilə birlikdə Curzana tərəf hərəkət etdi. Onlar Zətu-l-lücuma çatanda atlarının yəhərlərini açıb onları otlamağa buraxdılar. Bu anda bir dəstə kəndli onlara hücum etdi və atlarının yəhərlərini bağlamağa imkan vermədən onlarla döyüĢə giriĢdi. Kəndlilər onlara üstün gəlib yəhərləri və bacardıqları qədər çox sayda atı onların əlindən aldılar. Ancaq az sonra onlar (Həbibin tərəfdarları) kəndlilərə hücum etdilər, onları darmadağın etdilər və ələ keçirdiklərini geri aldılar. Buna görə də o vaxtdan bəri həmin yer Zətu-l-lucum adlanır. Deyirlər ki, sonra Həbibin istiqamət götürüb yollandığı Cürzanın batriqinin və oranın camaatının elçisi onun yanına gəlib onların məktubunu ona çatdırdı, sülh müqaviləsinin bağlanmasını xahiĢ etdi. Həbib onlara belə bir namə yazdı: «Mənim və mənimlə birlikdə olan möminlərin yanına sizin elçiniz 71 gəldi. O sizin adınızdan dedi ki, siz bizi Allahın üstün tutub rəğbət və mərhəmət bəslədiyi bir xalq hesab edirsiniz. Bu, doğrudan da belədir - Allaha Ģükür, səna olsun. Onun məxluqları içərisində ən yaxĢısı sayılan peyğəmbərinə - Məhəmmədə xeyr duası olsun. Siz həmçinin qeyd edirsiniz ki, bizimlə sülh Ģəraitində yaĢamaq arzusundasınız. Mən sizin hədiyyənizi qiymətləndirirəm və onun dəyərini sizdən tutulan cizyə vergisinin bir hissəsi hesab edirəm. Mən sizin təhlükəsizliyiniz, asayiĢiniz barədə fərman yazmıĢam və ona bir Ģərt daxil etmiĢəm. Əgər siz bu Ģərti qəbul edib və ona əməl etsəniz, onda bu sizin üçün sərfəli olacaqdır. Əks-təqdirdə, sizə Allah və onun peyğəmbəri tərəfindən müharibə elan olunacaqdır. Qoy doğru yolla gedənlərə sülh olsun!» Sonra Həbib Tiflisə gəldi və onun əhalisinə sülh haqqında aĢağıdakı fərmanı yazdı: «Rəhmli və mərhəmətli Allahın adından. Bu fərman Həbib ibn Məsləmə tərəfindən Tiflis əhalisinə, Məncəlis və Qırmızı Curzandan (Curzan əl-Qırmız) gələnlərə ona görə verilir ki, onların Ģəxsən özlərinin, habelə kilsələrinin, monastırlarının təhlükəsizliyi təmin olunacaq, ibadətlərinə və s. dini azadlıqlarına zəmanət veriləcəkdir. Bu halda onlar öz itaətkarlıqlarını etiraf etməli, ailələrinin hər birindən bir dinar hesabı ilə cizyə - can vergisi verməlidirlər. Can vergisini azaltmaq məqsədilə siz bir neçə ailəni birləĢdirib bir ailə hesab etməməlisiniz və eləcə də biz ailələrin sayını artıq hesab etmək məqsədi ilə onların hər birini bir neçə hissəyə bölməməliyik. Siz Allahın və onun peyğəmbərinin - ona Allahın xeyir-duası olsun –düĢmənlərinə qarĢı mübarizədə bacardığınız qədər bizə öz məsləhətlərinizlə kömək etməli və bizə arxa, dayaq olmalısınız. Siz köməyə ehtiyacı olan müsəlmanı bir gecə öz evinizdə qonaq saxlamalı və ona «əhlü-l-kitəb»in 72 istifadəsinə qadağa qoyulmamıĢ yeməklərindən təqdim etməlisiniz. Əgər müsəlmanlardan kimsə sizin ərazinizdə öz Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|