Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Akad. Z. M. Bünyadov adına ġərqĢünaslıq Ġnstitutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
122 olarkən 'Utbəni Azərbaycandan geri çağırdı və Valid ibn 'Uqbə ibn Əbu Muaytı onun yerinə vali təyin etdi. Ancaq əhali sülh müqaviləsini pozaraq, ona tabe olmadı. Buna görə də Valid 25/642-643-cü ildə onlara qarĢı yürüĢ etdi. Bu zaman onun ordusunun avanqardına Abdullah ibn ġibl əl-Əhəmməsi baĢçılıq edirdi. Valid Muqan, əl-Bəbr 130 və Taylasan 131 əhalisinə hücum etdi, qənimət ələ keçirdi və bir çoxlarını əsir götürdü. Azərbaycan vilayətlərinin əhalisi ondan aman dilədi və o, əhali ilə, Ģərtləri Huzeyfənin bağladığı sülh müqaviləsi ilə eyni olan bir müqavilə bağladı. Ġbn əl-Kəlbi xəbər verir ki, Əli ibn Əbu Talıb - Allah ondan razı olsun - Səid ibn Səriyə əl-Xizaini, ondan sonra əl-ƏĢ'as ibn Qeys əl-Kindini Azərbaycana vali təyin etdi. 816. - Abdullah ibn Muaz əl-Anqazi öz atasının, Sə'd ibn əl-Həkəm ibn 'Utbənin, Zeyd ibn Vahbın sözlərinə istinad edərək mənə belə məlumat verdi ki, Allah Nihavənddə çoxallahlılığın tərəfdarlarını məğlubiyyətə düçar edib qaçmağa məcbur edəndə Hicaz əhalisi Hicaza, Bəsrə 132 əhalisi Bəsrəyə qayıtdı, Huzeyfə isə kufəlilərlə bir yerdə Nihavənddə qaldı. O, kufəlilərlə birlikdə Azərbaycana yürüĢ etdi, buranın əhalisi ilə, ona ildə 800 min dirhəm məbləğində töycü ödənilməsi Ģərti ilə sülh müqaviləsi bağladı. Ömər ibn əl-Xəttab bu ölkədəki həmvətənlərinə bu məzmunda bir məktub yazıb göndərdi: «Siz elə bir ölkədəsiniz ki, oranın əhalisi yeməklərin və geyimlərin hazırlanmasında leĢdən, cəmdəkdən istifadə edir. Ona görə də ancaq istifadəsinə icazə verilən yeməkləri yeyin və təmiz tərkibli, yəni xəzdən hazırlanmıĢ paltarlar geyin.» 817. - Abbas ibn Valid ən-Nərsi, Əbdü-l-Vahid ibn Ziyadın, Asim əl- Əhvalın (Çəpgöz Asim) və Əbu Osman ən-Nəhdinin sözlərinə əsaslanaraq, mənə aĢağıdakı məlumatı söylədi: «Utbə ibn Fərqəd Azərbaycanı fəth edən zaman mən onunla bir yerdə idim. Bir dəfə o, iki səbət xabis biĢirtdirib üstünü dəri və keçə ilə örtdürdü və onu özünün mövlası Suheymlə Ömərə göndərdi. Suheym Ömərin hüzuruna gələrkən Ömər ondan soruĢdu: «Bu gətirdiyin nədir? Qızıldır, yoxsa kağız?» Ömər səbətlərin örtüyünün açılmasını əmr etdi. O, xabisdən daddı və dedi: «Bu, yaxĢı Ģeydir. Ancaq bütün mühacirlər bundan doyunca yemiĢlərmi?» Suheym cavab verdi: «Xeyr, o, ancaq sənin üçün nəzərdə tutulub». Onda Ömər 'Utbəyə aĢağıdakı naməni göndərdi: «Allahın qulu Ömərdən, əmir əl-muminindən (möminlərin əmirindən) Utbə ibn Fərqədə. Bu xabis nə sənin əməyindən, nə də sənin ananın və atanın əməyindən əldə olunmuĢ qazanc hesabına alınmayıb. Buna görə də biz onu yeməyəcəyik. Biz ancaq müsəlmanların yürüĢlər zamanı yeyib doyduqları yeməklərdən yeyirik.» 818. - Hüseyn ibn Amr və Əhməd ibn Muslih əl-Əzdi azərbaycanlı qocaların sözlərinə istinadən mənə belə söylədilər ki, Valid ibn 'Uqbə Azərbaycana əl-ƏĢ'as ibn Qeyslə birlikdə gəldi və oranı tərk edən zaman onu öz yerinə vali təyin etdi. Bu vaxt əhali üsyan etdi və əl-ƏĢ'as Validə məktub yazaraq, ondan kömək istədi. Valid ona kufəlilərdən təĢkil olunmuĢ böyük bir ordu göndərdi. Əl-ƏĢ'as 123 bağdan bağa («han») hərəkət edərək ölkəni iĢğal etdi: «han» sözü Azərbaycan əhalisinin dilində «bağ» mənasında iĢlədilir. O, əhali ilə Ģərtlərinə görə əvvəllər Huzeyfə və Utbə ibn Fərqədin bir-biri ilə bağladıqları müqavilə ilə eyni olan bir müqavilə bağladı. Əl-ƏĢ'as dövlət xəzinəsinın hesabından maaĢ və təqaüd alan bir dəstə ərəbi Azərbaycana köçürtdü, onlara əmr etdi ki, buranın əhalisini islamı qəbul etməyə sövq etsinlər. Sonra Səid ibn əl-Asi bu ölkəyə vali təyin olundu. O, Azərbaycan əhalisinə qarĢı yürüĢ etdi və Muqanın, Cilanın əhalisini məğlubiyyətə uğratdı. Urm 133 və Bəlvankarah 134 əyalətlərində ona qarĢı çıxan ermənilərdən, Azərbaycan əhalisindən ibarət böyük bir dəstə bir yerə toplaĢmıĢdı. Səid, Cərir ibn Abdullah əl-Bəcəlini onlara qarĢı döyüĢə göndərdi. Cərir ibn Abdullah onları məğlubiyyətə uğratdı, baĢçılarını tutub Bacərvan qalasında çarmıxa çəkdirdi. Deyirlər ki, bu yürüĢdə ġəmmax ibn Dirar əs-Sə`ləbi, habelə Bukeyr ibn ġəddad ibn Amir-Ətlalın sahibi də Səid ibn əl-Asi ilə bir yerdə idilər. Bukeyr haqqında ġəmmax belə deyir: «Rədd olsun ġuddaxın nəslindən olan Bukeyri - Ətlalın sahibini Muqanda düĢmənə təslim etmiĢ atlılar!» Bukeyr Kinanə 135 qəbiləsindən idi. O həmin Bukeyrdir ki, bir dəfə Ömərin xəlifəliyi dövründə bir yəhudinin təntənə ilə «Qoy saçları pırtlaĢıq, bir-birinə qarıĢmıĢ, islama valeh olub yolundan çıxmıĢ o (bədəvi) bilsin ki, mən bütün gecəni onun arvadı ilə bir yerdə keçirmiĢəm» söylədiyini eĢidərkən onu qətlə yetirmiĢdir. Sonra Əli ibn Əbu Talib, əl-ƏĢası Azərbaycana vali təyin etdi. Əl-ƏĢ'as buraya gələrkən əhalinin əksəriyyətinin artıq islamı qəbul etdiyinin və Quranı oxumağının Ģahidi oldu. O, dövlət xəzinəsinin hesabına təqaüd və məvacib alan bir dəstə ərəbi Ərdəbilə köçürtdü, bu Ģəhəri tikib abadlaĢdırdı, burada bir məscid tikdirdi; bu məscid sonralar böyüdülüb geniĢləndirilmiĢdi. Hüseyn ibn Amr Vaqidinin verdiyi məlumata əsaslanaraq xəbər verir ki, ərəblər Azərbaycanı ələ keçirərkən Bəsrə və Kufə Ģəhərlərində, habelə Suriyada yaĢayan bir sıra qəbilələr tələsik buraya axıĢıb gəlməyə baĢladılar. Onlar bacardıqları qədər çoxlu qənimət ələ keçirdilər, bəziləri isə pulla yerli əhalidən torpaq sahələri aldılar, kəndlər mühafizə məqsədi ilə onların sərəncamına verildi və bu kəndlərin sakinləri həmin adamların muzdurlarına çevrildilər. Hüseyn həmçinin xəbər verir ki, Varsan son vaxtlar Babəkin dövründə yaradılmıĢ VəhĢ və ƏrĢaq 136 kimi bir müĢahidə məntəqəsi idi. Bu məntəqəni Mərvan ibn Məhəmməd ibn Mərvan ibn əl-Həkəm salmıĢdı. O, buranın torpağını canlandırıb yaxĢılaĢdırmıĢ, məntəqəni möhkəmləndirmiĢ və onu özünün mülkünə çevirmiĢdi. Sonralar bu məntəqə Əməvilərin bütün mülkləri ilə bir yerdə müsadirə olunub. Cəfərin anası, əmir əl-möminin Cəfər ibn əl-Mənsurun qızı Zubeydəyə verildi. Zubeydə tərəfindən mülklərin idarə olunması həvalə olunmuĢ adamlar Ģəhərin divarlarını uçurdub dağıtdılar. Son vaxtlar bu divarlar təmir və bərpa olunmuĢdur. Əl-Varsani isə Zubeydənin mövlalarından biri idi. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|