Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dədə Qorqud ● 2015/I
- İşin tətbiqi əhəmiyyəti.
- Açar sözlər
- Key words
Dədə Qorqud ● 2015/I 72 İşin elmi yeniliyi. H.Arif yaradıcılığı nə qədər ənənəvidirsə, o qədər də modern və novatordur. İstifadə olunan şeir formaları da, məzmun gerçəkliyi də fikrimizi təsdiq etməyə əsas verir. İşin tətbiqi əhəmiyyəti. H.Arif poeziyası tək özünü ifadə etmək deyil, həmçinin xalqın ulu keçmişini, tarixi-mənəvi yaddaşını sabaha daşımaq məqsədi daşıyır. Məqalə folklorşünaslar tərəfindən istifadə oluna bilər. ƏDƏBİYYAT 1. Arif H. Şeir deyilmi (hikmətli sözlər). Bakı, Şirvannəşr, 2009, s.15 2. Cəfərov N., Vəzirov N. Ot kökü üstə bitər. “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti, 6 iyul, 1990 3. Arif H. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə. I cild, Bakı, Azərnəşr, 1975 4. H.Hüseynzadə. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə, II cild, Bakı, Azərnəşr, 1975 5. H.Arifin dünyaya şair baxışı. Z.Yaqub biz bir eşqin butasıyıq. Bakı, “Yazıçı”, 1989 Çapa tövsiyə edən: Fil.ü.f.d. Elxan Məmmədli Dədə Qorqud ● 2015/I 73 Elçin Qaliboğlu (İmaməliyev) AMEA Folklor İnstitutunun elmi işçisi e-mail: elcin.galiboglu@ gmail.com ASTRAL DÜNYANIN YARADILMASI İLƏ BAĞLI MİFLƏR VƏ ƏFSANƏLƏR (Göy cisimləri ilə bağlı əfsanələrdə astral-kosmoqonik görüşlər) Xülasə Azərbaycan əfsanələri mifləri öyrənmək, araşdırmaq üçün ən gərəkli mənbələrdən biri kimi diqqəti cəlb edir. Əfsanələrin alt qatındakı mifoloji məzmun mahiyyət səviyyəsindədir. Əf- sanələrin mühüm bir qismi astral elementlərlə bağlıdır. Astral dünyanın yaradılışı ilə bağlı əf- sanələr bizə xalqımızın ilkin mifoloji təsəvvürlərinin məkan-zaman hüdudlarını təsəvvür etməyə imkan verir. Mifik düşüncədə yaradılış eyni bir sxem üzrə baş verir, ölüb-dirilmə ilə gerçəkləşir. Bu proses bütün hallarda ilk əcdad arxetipi ilə bağlıdır. Açar sözlər: mif, əfsanə, astral, çevrilmə, yaranış mifologemi, mifik sxem Elchin Galiboglu (Imamaliyev) MYTHS AND LEGENDS ABOUT THE CREATION OF ASTRAL WORLD (Astral-cosmogony thoughts in the legends about sky bodies) Summary To study, investigate myths Azerbaijan legends draws the attention as one of the most important sources. The mythological content in the under layer of legends is in the level of essence. The main parts of the legends are in the connection with astral elements. The legends about the creation of astral world give opportunity to us to imagine the place-time limits of the first mythological thoughts of our nation. The creation in mythological thinking happens accor- ding to the same scheme, and it realizes with death-enlivening. In any cases this process is in the connection with the first ancestor archetype. Key words: myth, legend, astral, turning, the creation mythology, mythological scheme Эльчин Галибоглы (Имамалиев) МИФЫ И ЛЕГЕНДЫ СВЯЗАННЫЕ С ЗАРОЖДЕНИЕМ АСТРАЛЬНОГО МИРА (Астрально-космогонические взгляды, связанные с небесными телами) Резюме Азербайджанские легенды, как важные источники, привлекают внимание для изучения и для исследования мифов. Мифологическое содержание под текстом легенд на уровне сути. Существенная часть легенд связана с астральными элементами. Легенды, связанные с зарождением астрального мира дает нам возможность представить себе пре- делы пространства-времени первичных мифологических представлений нашего народа. В мифическом мышлении зарождение происходит по одной и той же схеме, реализуется со смертью и воскресением. Этот процесс, во всех случаях связаны с архетипом ранних предков. Ключевые слова: миф, легенда, астральный, преобразование, мифологема зарож- дения, ифическая схема Dədə Qorqud ● 2015/I 74 Məsələnin qoyuluşu. Azərbaycan əfsanələri mifləri öyrənmək, araşdır- maq üçün ən gərəkli mənbələrdən biri kimi diqqəti cəlb edir. Əfsanələrin alt qa- tındakı mifoloji məzmun mahiyyət səviyyəsindədir. Əfsanədə çevrilmə poetik strukturun əsas formullarından birini təşkil edir. Çevrilmə qadağaya əməl edil- məməsi səbəbindən obyektin ilkin təbiətinə qayıtması kimi özünü göstərir. İşin məqsədi. Astral dünyanın yaradılması ilə bağlı miflərin və əfsanələrin qarşılıqlı öyrənilməsi əsasında xalqımızın ilkin mifoloji təsəvvürlərinin məkan- zaman hüdudlarını müəyyən etmək. Astral dünyanın yaradılması ilə bağlı miflərin məzmunu izlərini əfsanələr- də aydın şəkildə qoruyub saxlamışdır. Bu, o deməkdir ki, Günəş, Ay, ulduz, bürc, göy kimi obyektlərə qədim insanların sirli-sehrli münasibəti davamlı ol- muş, şifahi düşüncədə güclü izlərini qoymuşdur. M.Təhmasibin yazdığı kimi, “Günəş həyatın mütəhərriklərindən biri olduğu üçün əsatirdə də Allahın öz təzahürü, oğlu və gözü kimi dəyərləndirilmişdir. Hal-hazırda xalq içərisində ya- şayan adət və əqidələr Günəşin yalnız canlı deyil, eyni zamanda müqəddəs sa- yıldığını göstərir. Günəşə and içmək, onu söymək, təhqir etməyin günah hesab edilməsi, eləcə də onun Yer üzündəki insanlara məxsus təzahürü olan oda and içmək, söymək və ya təhqir etməyin, hətta püfləyib, yaxud su töküb söndürmə- yin günah hesab edilməsi həmin bu münasibətin qalıqlarıdır. Günəşə qarşı bu hörmət əlbəttə ki, ümumbəşəridir. Lakin ümumiyyətlə, atəşpərəstlik, o sıradan da Zərdüştiliyin hakim olduğu ölkələrdə, eləcə də qədim Azərbaycanda xüsusi Günəşi istiqbal, onun tüluunu qarşılama mərasimi olmuşdur” (11, s. 66). Əfsanələrin mühüm bir qismi astral elementlərlə bağlıdır. A.Nəbiyev yazır ki, astral təsəvvürlər, səma cisimləri və bürclərlə bağlı əfsanələr bu janrın ən qədim nümunələrindən hesab edilir. Çünki həmin əfsanələrdə xalqın kosmoqo- nik təsəvvürləri, səma cisimləri ilə bağlı antropomorfik görüşləri, eləcə də ayrı- ayrı bürclər, insan xarakterinin və taleyinin həmin bürclərlə bağlı yaranıb forma- laşma təsəvvürləri özünü geniş əks etdirir (8, 283-284). Astral əfsanələr dünyanın yaranışını təsvir edən ən ilk miflərdən qaynaq- lanır. Prof. R.Qafarlı göstərir ki, “Yaranışın mənbəyinin kosmosla və göy cisim- ləri ilə (Günəş, Ay, ulduzlar və göylə) bağlandığı görüşlərdə inkişafın mənbəyi üç göy cismi ilə əlaqələnir. Günəşsiz qaranlıq dünyada hərəkət, doğulma, boya- başa çatma mümkün deyil. İşıq və istilik təbiəti canlandırdığından təsəvvürlərdə bütün dünyanın yaradıcısına çevrilir. Azərbaycanda Günəşə sitayiş eramızın VII yüzilliyinədək davam etmişdir. Bəzi tayfalarda əsas sakral qüvvə kimi sadəcə göy təbəqəsi götürülmüş və ata Göy tanrı ana Yerin üstünə sərilərək dünyanı hər cür bəlalardan qorumuşdur. Məhz onların birliyindən təbiətdəki bütün varlıqlar doğulmuşdur. Göy cisimlərinə həsr olunan miflərin arxaik formalarının yalnız izlərinə rast gəlirik. Uzun tarixi prosesləri şifahi şəkildə adlayan mətnlərdə kosmik varlıqların bəzi əlamət və keyfiyyətlərinin meydana gəlmə səbəbləri şərh Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|