98
Məhəmməd Füzuli Azərbaycan ədəbiyyatının ən
nəhəng simalarından biridir. Füzuli şeiri dünya
poeziyasının nadir incilərindəndir. Məhəmməd
Füzuli sənəti əlçatmaq zirvədir. Onun yaradıcılığı
yalnız Azərbaycan ədəbiyyatının deyil, ümumən
Azərbaycan incəsənitinin inkişafına güclü təsir
göstərmişdir. Füzuli Azərbaycan bədii-ədəbi dilinin
yaradıcılarındandır. O, Nəsimidən sonra ana dilində
yaranmış şeirin ən gözəl nümunələri olan əsərləri ilə
Azərbaycan bədii dilini yeni yüksək səviyyəyə
qaldırmış, türdilli xalqlar poeziyasına qüvvətli təsir
göstərmiş, ədəbi məktəb yaratmışlar.
Məhəmməd Füzuli Azərbaycan tarixinə görkəmli şair,
mütəfəkkir, tərcüməçi, Azərbaycan ədəbi-bədii dilinin
yaradıcılarından biri kimi ədəbi həkk olunmuşdur.
Məhəmməd Füzuli
(1494-1556)
Məhəmməd Füzuli 1494-cü ildə İraqın Kərbəla şəhərində azərbaycanlı
ailəsində anadan olmuşdur. Onun atası Süleyman Azərbaycanın bayat tayfasından
çıxmışdır. O dövrdə İraq Ağqoyunlu Azərbaycan dövlətinin tərkib hissəsi
olmuşdur. Bu dövlətdə XV əsrin sonlarında baş verən çəkişmələr nəticəsində
yüzlərcə azərbaycanlı ailəsi Azərbaycanı tərk edərək dövlətin ucqarlarına üz
tuturmuş. Süleyman Kərbəlada oğlunu əvvəlcə məktəbə, daha sonra isə mədrəsəyə
qoyur. Elm və ədəbiyyata böyük maraq göstərən oğlan Bağdada köçür və burada
ali mədrəsədə təhsilini davam etdirir. Məhəmməd Füzuli hələ yeniyetmə yaşlarında
gözəl aşiqanə qəzəllər yazmağa başlayır.
Məntiq, nücum, tibb, riyazi və humanitar elmlərdən biliklərin əsaslarını
öyrənən Məhəmməd Füzuli İraqın Nəcəf, ordan isə Hüllə şəhərinə köçür. Burada o,
islamın dini-fəlsəfi cərəyanları ilə yaxından tanış olur, ərəb tərcümələri əsasında
antik dövr yunan filosoflarının əsərlərini mütaliə edir. O həmçinin Azərbaycan,
ərəb, fars, özbək, hind (türk və farsdilli) ədəbiyyatını öyrənmişdir. Sonralar yazdığı
əsərlərində o, Əbu Nüvas, Xaqani, Nizami, Əlişir Nəvat, Cami, Salman Savəci,
Nəsimi, Cəlaləddin Rumi, Kamal Xocəndi, Cəlili, Əhmədi, Şeyxi kimi məşhur şair
və filosofların əsərlərindən parçalar gətirir, onlara iqtibaslar verir. Füzuli
müəllimliklə də məşğul olmuşdur.
Füzulinin ilk böyük əsəri "Bəngü-badə" ("Tiryək və Şərab") əsəri
olmuşdur. Bu alleqorik poemada şair dövrün mühüm siyasi məsələlərinə
toxunmuş, lovğa, təkəbbürlü, şöhrətpərəst hakimlərə qarşı çıxmış, elm və təhsilə
qiymət verən ədalətli hökmdarlara alqış demişdir. Poema eyni zamanda sərxoşluğa