Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ

436

 ԤLAVԤ XI

       STEPANNOS ORBELøANIN "SÜNøK TARøXø"

                                ԤSԤRøNDԤN

                      (XXXIII fԥsil, sԥh. 95-97)

Müsԥlman sԥrkԥrdԥsi Mruvan Sünik üstünԥ gedir. øranl

Baban bu ölkԥnin hökmdar  Vasak n kürԥkԥni olur, Makenik

monast r n  yand r r, Geqarkuni vilayԥtini, habelԥ Baqasakan  qarԥt

edir.

Ermԥni tarixinin 176-c  ili qurtaranda

1

 dünyan   viran  qoyan

mԥlun Mruvan çoxlu müsԥlman qoúunu ilԥ Ermԥnistana soxuldu vԥ

ölkԥdԥ yaxú  nԥ vard sa, ham s n  böyük bir atԥú kimi mԥhv etdi.

Buna görԥ o, Avaranúan, yԥni da÷ d c  ad  ilԥ mԥúhur olmuúdur.

Böyük bir qarԥtdԥn sonra, o, Sünikԥ soxuldu vԥ istehkaml  ùaqat

qalas nda dayand . O, gözԥl Sisakan ölkԥsini dԥ viran etmԥk istԥdi,

buna görԥ öz qoúununu Squk vilayԥtindԥ toplad .

Onda Sünik hakimi vԥ knyazlar baúç s  Vasak tԥcili olaraq

yola düúdü vԥ iranl  Baban  çoxlu qoúunu ilԥ Azԥrbaycandan ça÷ rd .

[Baban] da Mruvan  dԥhúԥtli mԥ÷lubiyyԥtԥ u÷ratd  vԥ qaçma÷a

mԥcbur etdi.

Vasak  hԥmin  ildԥ öldü.  Baban  onun  q z  ilԥ evlԥndi  vԥ o

gündԥn onun vilayԥtini idarԥ etmԥyԥ baúlad .

Bundan sonra Baqasakan vilayԥti daha Babana tabe olmad .

Onda Baban gԥlib albaniyal  Ablasad n kömԥyi ilԥ Baqasakan

vilayԥtindԥ dԥhúԥtli q r÷ n törԥtdi, hԥtta qad nlar  vԥ balaca uúaqlar

da q rd .

Sonrak  ildԥ (828) Baban Geqarkuni vilayԥtinԥ getdi, 15 min

nԥfԥr ԥhalini q l ncdan keçirtdi, mԥúhur vԥ gözԥl Makenosas

1

---

437

monast r n  qarԥt edib bütün ԥmlak n  yand rd  vԥ bütün tikililԥrini

y x b uçurtdu. Lakin rahiblԥr [onun gԥldiyini] qabaqcadan bilib iki

qrupa ayr ld lar. Bir qrup keúik Soqomonun baúç l ÷  ilԥ ùirak

vilayԥtinԥ, Zresk adlanan müqԥddԥs kilsԥyԥ getdi, o biri qrup

Albaniyaya gedib, Ners-Mirxa monast r nda yerlԥúdilԥr.

ԤLAVԤ XII

         VARDAPERT VARDANIN “ÜMUMø TARøX"

                           ԤSԤRøNDԤN

                          (sԥh. 101)

Hԥmin günlԥrdԥ Ba÷daddan bir adam gԥldi ki, özü øranda

do÷ulmuú, ad  da Bab[an] idi; o, ismaililԥri kԥskin mԥ÷lubiyyԥtlԥrԥ

u÷rad rd , çoxunu ԥsir apar rd , özünü isԥ ölmԥz adland r rd . Bir

vuruúmada o, ismaililԥrdԥn 30 min q rm úd . O, Geqarkuniyԥdԥk

irԥlilԥdi, böyüyü dԥ, kiçiyi dԥ q l ncdan keçirtdi.

Mԥmun öldükdԥn sonra hakimiyyԥti onun qardaú  Ԥbu Saak

[Mötԥsim] öz ԥlinԥ ald , Apúini böyük bir qüvvԥ ilԥ Baban n üstünԥ

göndԥrdi. Apúin Ermԥnistana yola düúdü vԥ Baban n qoúununu

mԥ÷lubiyyԥtԥ u÷ratd . Sumbat o÷lu Sԥhl isԥ Baban  ԥsir tutdu, buna

görԥ dԥ Apúindԥn  min  dԥfԥ min  kúir  gümüú,  bir  daha  yüz  min  ald .

Baban n ԥllԥrini vԥ ayaqlar n  kԥsdilԥr, özünü dԥ dirԥkdԥn asd lar.

ԤLAVԤ XIII

ԤHMԤD øBN ԤSԤM ԤL-KUFø, KøTAB ԤL-FÜTUH

 Bak , 1981 (sԥh. 70-77). Ԥl-Afúinin hakim tԥyin olunmas .

Onun Babԥk ԥl-Xürrԥmi ilԥ müharibԥlԥri

---

438

[Müԥllif] deyir: Xԥlifԥ ԥl-Mötԥsimin iúlԥri sahmana gԥlԥn

kimi o, öz vergi toplayan mԥmurlar n  bütün ölkԥlԥrԥ göndԥrdi. Sonra

o, ԥl-Afúini Azԥrbaycan vԥ Ԥrminiyyԥyԥ hakim tԥyin edib ԥmr etdi

ki, Babԥk ԥl-Xürrԥmi ilԥ müharibԥyԥ baúlas n.

Ԥl-Afúin öz qԥrargah n  keçmiúdԥ Bԥrzԥnd adl  úԥhԥr olan

yerdԥ sald rd . O, Bԥrzԥndi bԥrpa etdi vԥ onu yollar n birlԥúdiyi yerdԥ

istehkama çevirdi. Burada ԥl-Bԥzzdԥn, Mu÷andan, Ԥrdԥbildԥn vԥ

Vԥrsandan baúlanan dörd yol birlԥúirdi. o, burada ikԥn onun yan na

ԥsgԥrlԥr gԥldi vԥ o, Babԥk ԥl-Xürrԥmi ilԥ müharibԥni baúlama÷

qԥrara ald .

[Müԥllif] deyir: ԥl-Afúinin Babԥklԥ birinci döyüúü Ԥrdԥbil

úԥhԥrindԥn yeddi fԥrsԥng aral  olan Ԥrúԥq adlanan yerdԥ baú

vermiúdi. Babԥk mԥ÷lub olub ԥl-Bԥzzԥ qaçm úd r.

Ԥl-Afúin Mԥhԥmmԥd ibn Süleyman ԥs-Sԥmԥrqԥndi adl  úԥxsi

Arrana hakim tԥyin edib onu Bԥrdԥyԥ göndԥrdi. Özü isԥ Babԥklԥ

müharibԥni davam etdi. O, Babԥklԥ aras kԥsilmԥz döyüúlԥrdԥ idi.

Xԥlifԥ ԥl-Mötԥsim ona yazd  ki, o, Babԥklԥ müharibԥdԥ daha da

mԥtin olsun vԥ onun (xԥlifԥnin) göstԥriúlԥrini almayana qԥdԥr

tԥlԥsmԥsin. [Müԥllif] deyir: ԥl-Afúin dԥ Babԥklԥ döyüúlԥri davam

etdirirdi.

Ԥl-Mötԥsim Ba÷dadda iki il qald , sonra isԥ 220 (835)-ci ildԥ

ԥl-Qԥtul adlanan yerԥ köçdü vԥ burada Samirԥ adl  úԥhԥrin binas n n

qoyulmas na ԥmr etdi. ùԥhԥrin tikilmԥsi qurtaran kimi o, Samirԥyԥ

köçdü.

[Müԥllif] deyir: Bütün bu vaxt ԥrzindԥ ԥl-Afúin Babԥklԥ

müharibԥ edirdi. O, mԥtinlik göstԥrib Babԥki ԥl-Bԥzzԥ çԥkilmԥyԥ

mԥcbur etdirdi vԥ orada onu mühasirԥ etdi.

Babԥk görür ki, onun daha müharibԥ etmԥyԥ gücü yoxdur vԥ

20 nԥfԥr öz yax n adamlar  ilԥ úԥhԥrdԥn qaç r. Babԥk onu tan mamaq

üçün paltar n  dԥyiúir vԥ az bir vaxtdan sonra Gԥzԥc adl  úԥhԥrԥ çat r.

[Müԥllif] deyir: Gԥzԥc ԥhli Babԥkԥ bax b onu tan mad lar,

hԥtta ona qarԥt mԥqsԥdilԥ hücum da etdilԥr. [Müԥllif] deyir: Babԥk

qarԥtçilԥrin üzԥrinԥ at l b onlar  q rd . [Müԥllif] deyir: Hadisԥnin

sԥdas  Sԥhl ibn Sumbat adl  úԥhԥr hakiminin qula÷ na çatd . O öz

---

439

adamlar  ilԥ hadisԥ yerinԥ gedir, Babԥki görԥn kimi onu tan y r vԥ

baúa düúür ki, Babԥk özünü tan tmaq istԥmir. Sԥhl Babԥkԥ itaԥt

göstԥrib ona qulluq etdi. Sԥhlin nԥzakԥtli rԥftar  Babԥkin xoúuna gԥlir

vԥ Sԥhl onu öz qalas na gԥtirir. Sonra o, Babԥki úԥraba qonaq edir.

Babԥk içdi vԥ yedi. Babԥk mԥst olur vԥ Sԥhl ԥmr edir ki, onu

buxovlas nlar vԥ sa÷ ԥlini boynuna ba÷las nlar. Sonra o, Babԥki öz

xadimlԥrinԥ tapú r b onu ԥl-Afúinin yan na göndԥrir.

Ԥl-Afúin Babԥki görԥn kimi çox sevindi. Sonra o, Sԥhl ibn

Sumbata bir milyon dirhԥmlik hԥdiyyԥlԥr göndԥrdi.

[Müԥllif] deyir: xԥlifԥ ԥl-Mötԥsim Sԥhl ibn Sumbat n Babԥkin

baú na nԥ oyun gԥtirdiyini bilԥn kimi ona mirvari vԥ bahal  qaúdaúla

bԥzԥnmiú q z l tac göndԥrir. Tac n qiymԥti 500 min dirhԥm idi.

Bundan baúqa xԥlifԥ Sԥhl ibn Sumbat  bütün patriklԥrin baúç s

tԥyin etdi.

Sl

[Müԥllif] deyir: ԥl-Afúin Babԥklԥ birlikdԥ xԥlifԥnin yan na

getdi vԥ ԥl-Mötԥsimin ԥmrilԥ Babԥkin baú  vuruldu.

Babԥk 201 (30.07.816-19.07.817)-ci ildԥ zühur edib.

          Baúqa rԥvayԥt

Ԥl-Mötԥsim ԥl-Afúini ԥl-Cibԥl vilayԥtinԥ vali tԥyin edib, ona

Babԥklԥ müharibԥ etmԥyi ԥmr etdi. Bu ԥhvalat 220-ci ilin cumada

ay n n qurtarmas na iki gün qalm ú (28.05.835) olmuúdur. Ԥl-

Mötԥsim Ԥbu Sԥid Mԥhԥmmԥd ibn Yusifi Ԥrdԥbilԥ göndԥrib ona

Zԥncanla Ԥrdԥbil aras nda olan vԥ Babԥk tԥrԥf ndԥn da÷ lan qalalar

bԥrpa etmԥyi ԥmr etdi. Babԥk onun üzԥrinԥ bir süvari dԥstԥsi

göndԥrir, lakin Mԥhԥmmԥd ibn Yusif onu darmada÷ n edir. Bu,

Babԥk ordusunun birinci mԥ÷lubiyyԥti idi.

Ԥl-Afúin Bԥrzԥndԥ qoúun göndԥrir vԥ ԥrԥblԥr oran n qalalar n

al rlar. Mԥhԥmmԥd ibn Yusif Xuúúda yerlԥúib orda xԥndԥk qaz td r r.

Ԥl-Mötԥsim Böyük Bu÷a vasitԥsiylԥ ԥl-Afúinԥ pul göndԥrir. Babԥk

qԥrara gԥlir ki, ona hücum edib pullar n  ԥldԥ etsin. Ԥl-Afúinlԥ

Babԥkin aras nda úiddԥtli döyüú baú verir vԥ Babԥk u÷ursuzluqla dala

çԥkilir.  Babԥk  istԥyirdi  ki,  onun  ԥl-Afúinlԥ  iúi  uzun  çԥksin  vԥ  o,  ԥl-

---