Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
XVII MÖVZU SOSİAL PROQNOZLAŞDIRMA 1. Proqnozların yaranması, mahiyyəti və növləri Müasir dövrdə qlobal problemlər artdıqca alimlər onların həlli yollarını axtararaq gələcəyə dair qlobal proqnozların hazırlanmasına böyük diqqət yetirirlər. Bu tipli sosial proqnozlaşdırmanı adətən futurologiya adlandırırlar. Futurologiya - (latınca – futurum- gələcək və yünanca –loqos- elm) gələcək haqqında elmdir, o bəşəriyyətin inkişaf perspektivlərinin məcmusu olaraq, sosial proseslərdə gözlənilən dəyişiklikləri müəyyən edir. Futuroloqların əldə etdikləri nəticələr sosial siyasətin müхtəlif tərəflərinin inkişafı üçün mühüm praktiki əhəmiyyətə malikdir. Onlara əsaslanaraq, bu və ya digər problemlərin alternativ qərarlarını müqayisə edərək dövlətlər cəmiyyətin optimal inkişaf yollarını müəyyən edə bilərlər, neqativ hadisələrin inkişafını ləngidə və əksinə pozitiv meylləri gücləndirə bilərlər. Bəs sosial proqnozlaşdırma nədir? Proqnozlaşdırma - qədim yunan sözü (proqnosis) gələcəyi görmək, gələcəyi söyləmək deməkdir. Proqnozun hazırlanması bu və ya digər sosial hadisənin gələcək inkişafı haqqında ehtimal, mülahizə irəli sürülməsi deməkdir. Dar mənada isə proqnoz, bu və ya digər hadisə və proses haqqında, onların dəyişdirilməsi və inkişafının kəmiyyət baxımından qiymətləndirilməsi perspektivləri haqqında xüsusi elmi tədqiqatlar deməkdir. Proqnozlaşdırma - gerçəkliyin qabaqcadan əks etdiril- məsidir. Proqnozlaşdırma prosesi insanın intellektual fəaliyyəti olub, insan şüurunun əsas funksiyalarından biridir. Bunun səbəbi odur ki, təbiət və cəmiyyətdə bir sıra elə hadisələr baş verir ki, insan onların necə inkişaf edəcəyini nəzərə almalıdır. Gələcəyə aid olan hər cür şərait bu və ya digər mənada qeyri-müəyyəndir. 228 İnsan isə özünün fəaliyyəti ilə bu qeyri-müəyyənliyin səviyyəsinin aşağı salınmasına cəhd göstərir. Cəmiyyətimizin, ümumiyyətlə bəşəriyyətin gələcəyi mə- sələsi bu günün vacib problemlərindən biridir. Hələ indiyə qədər bəşəriyyətin gələcəyi bugünkü qədər qeyri-müəyyən olmamışdır. Bu da müəyyən mənada insanları qorxudur, onların enerjisini və təşəbbüskarlığını məhdudlaşdırır. Bu səbəbdən cəmiyyətin gələcəyinə dair minlərlə proqramlar irəli sürülür və onlardan hər biri bunu təsdiqləməyə çalışır ki, yalnız onun reallaşdırılması cəmiyyətdə stabilliyə və iqtisadi rifahın yüksəlişinə əsas verəcəkdir. Deməli, proqnoz dedikdə biz bu və ya digər obyektin gələcəkdə mövcud olan vəziyyəti haqqında elmi cəhətdən əsaslandırılmış mülahizəni başa düşürük, onun alternativ yolları və həyata keçirilməsi müddətini nəzərdə tuturuq. Proqnozların işlənib hazırlanması prosesi proqnozlaşdırma prosesi adlandırılır. Hər bir elmin – iqtisadiyyatın, politologiyanın, fəlsəfənin, sosiologiyanın, demoqrafiyanın, psixologiyanın və s. proq- nozlaşdırma funksiyası ən mühüm funksiyalardan biridir. Proqnozların alimlər tərəfindən əsaslandırılması elmin bu istiqamətinin cəmiyyətin inkişafında məsuliyyətini artırmışdır. Proqnozların təsdiqi və doğruluğu o deməkdir ki, onlar mövcud olan biliklərin həqiqiliyini nəzərdə tuturlar. Proqnoz bilik forması olaraq bu və ya digər təhlükədən, baş verə biləcək nəticələrdən qorunmaq üçün xüsusi biliklər əldə edilməsi formasıdır və sosial həyatın spesifik qanunlarının öyrənilməsi deməkdir. Gələcəyi görməyə maraq, hər şeyi bilmək istəyi təcrübədən, insanların həyati tələbatından, ümidlərindən, “onları nə gözləyir?” sualına cavab axtarmalarıından irəli gəlmişdir. Maraq obyektiv şəraitin dərk olunmasından doğur. İnsanlara özlərinin məqsədyönlü fəaliyyətini, məqsəd və ona çatmaq üsullarının uzlaşdırılmasını, öz fəaliyyətinin gələcək nəticələrini bilməyə maraq xasdır. 229 Məsələn, 1968-ci ildə dərc olunmuş “ 2000-ci ilin Komis- siyasının” proqnozuna görə Yer Kürəsinin 5mlrd. əhalisinin 9/10%-i 2000-ci ilə qədər yaşayacaq, onlardan yarısı dəyiş- dirilmiş dünyanı 2025-ci ildə görəcək, 1989-cu ildə isə doğulmuş uşaqların çoxu XXI əsrin ortalarına qədər yaşayacaqdır. Burada tibb elminin son nailiyyətləri nəzərə alınmamışdır. Bu kimi proqnozlar uşaqların gələcəyinə qayğı məsələsinə, demoqrafik proseslərin həllinə də təsir göstərir. Nəticədə Avropa qitəsində əhali qocalır, doğum isə azalır, Pribaltika respublikalarında, Macarıstanda hər ailənin payına orta hesabla 0,5 uşaq düşür, Çində isə əksinə əhalinin sayının artımını dövlət proqramı əsasında tənzim edirlər. Bəşəriyyət daha firavan və yüksək inkişaf etmiş dünyaya layıqdır. İnsanlar əlverişli iqtisadi, elmi-texniki və intellektual potensiala malikdirlər və bəşəriyyəti dünyanın gələcəyi, onun necə mövcud olacağı düşündürür. Gözlənilən inkişaf perspektivlərinin obyektiv və subyektiv şərtləri bu gün də elmi tədqiqatlarda öz əksini tapır. Çoxlu sayda proqnozların irəli sürülməsi XX əsrin 60-cı illərinə təsadüf edir. O dövrdə uzunmüddətli iqtisadi və sosial nəticələri öyrənən proqnozlar irəli sürüldü: “2000-ci ilin Komissiyası”, “İncəsənət və elm Amerika Akademiyası”, “Roma klubu”, “Qudzon İnstitutu” və s. 1974-cü ildən “Gələcəyin tədqiqatının ümumdünya federasiyası” yaranmışdır. Bu baxımdan Amerika sosioloqu N.Smelzerin “Artımlı dəyər nəzəriyyəsi” 18 diqqəti cəlb edir. O, kollektiv davranış nəzəriyyəsinin inkişafı olaraq sosioloji amillərə əsaslanır və göstərir ki, gələcək inkişafı insanların kollektiv davranışı ilə sosial şəraitin qarşılıqlı əlaqələri müəyyən edəcəkdir. Smelzerin fikrincə bu prosesdə sosial mühit də dəyişə bilər. Sosioloqlar Mills və Kozer belə bir proqnoz irəli sürmüşlər ki, sosial dəyişikliklər idarəetmə prosesində rolların iyerarxiyasına gətirir və insanların davranışına tabeçilik münasibətlərinin təsiri get-gedə güclənəcək. Frank isə hesab edir 18 Bax: Н.М.Смелзер. Социология. М., 1994, с. 587, 591. 230 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|