B o t a n I k a (O‘smliklar anatomiyasi va morfologiyasi )
Yüklə 1,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sitoplazma hayot faoliyatining mahsulotlari
| Endomitoz
. Hujayraning ichki bo‘linishi. Bunda hujayradagi xromosomalarning reduplikatsiyasi kuzatiladi, lekin ular qutblarga ajralmaydi. Bu holat ko‘pincha poliploidiyalarning kelib chiqishiga sababchi bo‘ladi. Sitoplazma hayot faoliyatining mahsulotlari Hujayrada moddalar almashinuvi natijasida to‘plangan suvda eruvchan ergastik moddalr sitoplazma bilan aralashmay alohida tomchilar holida to‘planadi. Hujayraning yoshi ulg‘ayishi bilan ular bir– birlari bilan qo‘shilib hujayra shirasi deb atalgan eritmani tashkil etadi. Bu eritma joylashgan bo‘shliq vakuola deb ataladi. Hujayra shirasi sitoplazmaning ichki pardasi hisoblangan tonoplast bilan chegaralangan bo‘ladi. Ko‘pchilik yuksak o‘simliklarni voyaga yetgan hujayralari uchun markaziy vakuolaning bo‘lishi xarakterlidir. U ancha yirik bo‘lib, hujayraning 70-90 % hajmini egallaydi, hujayraning protoplasti barcha organellalari bilan birga uning qobig‘i ostida joylashgan protoplastda ham odatda mayda sitoplazmatik vakuolalar uchraydi. 42 Hujayra shirasining kimyoviy tarkibi va konsentratsiyasi ham o‘zgaruvchan. Hujayra shirasini keng tarqalgan moddalaridan biri shakarlardir. Ular saxaroza, Glukoza va fruktozalar shaklida uchraydi. Shakr moddalrhujayradan g‘amlangan holda hujayra uchun muhim oziq modda sifatida xizmat qiladi. Glukoza va fruktozalar asosan sersuv etdor mevalarda ko‘p miqdorda to‘planadi va ulardan inson keng foydalanadi. Yetilayotgan urug‘ hujayralari vakuolalarida ko‘p miqdorda kolloid holdagi oqsillar to‘planadi. Shuning uchun ham ularni oqsilli vakuolalar deyiladi. Hujayra shirasida organik kislotalardan olma, limon, qahbaro kislotalari va oksidlar ko‘proq uchraydi. Ular xom mevalarda kuzatilib, mevaga nordon maza beradi. Mevalar yetilganda organik kislotalar nafas olish sarf bo‘lib ketadi va mevaning nordonlik mazasi yo‘qoladi. Hujayra shirasi tarkibiga ko‘pincha oshlovchi moddalr – tannin ham kirdi. Bular azotsiz siklik birikmalar hisoblanib, burushtiruvchi xususiyatiga ega. Alkaloidlar . Geterosiklik tuzilishli azotli organik moddalar. Ular achchiq ta’m beradi. Hujayra shirasida tuzlar shaklida uchraydi va ishqoriy xossaga ega. Odatda rangsiz, ba’zanrangli bo‘ladi. Alkaloidlar yuksak o‘simlik hujayralari uchun xos boshqa organizmlarda juda kam uchraydi. Glikozidlar . Shakarning spirtlar, aldegidlar, fenollar yoki boshqa moddalar bilan birikishidan hosil bo‘lgan tabiiy moddalar guruhi. O‘simlikdan olinidigan bir necha glikozidlar tibbiyotda foydalaniladi. Glikozidlarga hujayra shirasidagi pigmentlar – flavonoidlar ham kiradi. Ularning biri antotsianlar hujayra shirasiga qizil, ko‘k yoki binafsha rang beradi, ikkinchisi flavonlar sariq rangga ega. O‘simlik hujayralarida moddalar almashinuvchi natijasida hosil bo‘lgan mahsulotlar, ya’ni gialoplazma turli organellalarda ba’zan hujayra qobig‘ida ma’lum miqdorda to‘planadi. Bu xildagi mahsulotlarga (kiritmalarga) birinchi navbatda kraxmal donachalari, lipid moy tomchilari, oqsillar, ikkinchi turlariga esa ba’zi moddalarning kristallari kiradi. |