Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu

 

431

 

ümumi və sosial xarakterli normaları əhatə edir. Bu prosesdə dövlətlər və təşkilatlar iştirak 

edirlər. 

Hazırda universal səviyyədə unifikasiya ilə çoxsaylı dövlətlərarası və qeyri-hökumət 

orqanları  və  təşkilatları  məşğul  olurlar.  Bunların  sırasında  ən  birincilərdən  biri  kimi, 

beynəlxalq  xüsusi  hüquq  üzrə  Haaqa  Konfransını  qeyd  etmək  olar.  Bu  konfrans  ilk  dəfə 

XIX əsrdə çağrılmış, 1955-ci ildən isə daimi əsasda fəaliyyət göstərməyə başlamışdır. Onun 

əsas fəaliyyət sferası beynəlxalq ticarət sahəsində hüquq kolliziyalarını həll edən normalar 

da  daxil  olmaqla  kolliziya  hüququnun  unifikasiyasıdır.  Belə  ki,  1955-ci  ildə  beynəlxalq 

əmtəə alqı-satqısına tətbiq edilən hüquq haqqında Haaqa Konvensiyası qəbul edildi. 1986-cı 

ildə  onu  beynəlxalq  əmtəə  alqı-satqı  müqavilələrinə  tətbiq  edilən  hüquq  haqqında 

Konvensiya (hələ qüvvəyə minməyib) əvəz etdi. 

1926-cı  ildən  etibarən  Romada  xüsusi  hüququn  unifikasiyası  sahəsində 

hökumətlərarası  təşkilat  –  Xüsusi  Hüququn  Unifikasiyası  üzrə  Beynəlxalq  İnstitut 

(YUNİDRUA)  çalışmaqdadır.  Haaqa  Konfransından  fərqli  olaraq,  İnstitut  maddi  xüsusi 

hüququn  müxtəlif  sahələrinin,  o  cümlədən  ticarətə  aid  olan  sahələrinin  unifikasiyası  ilə 

məşğul olur. 

1966-cı  ildə  BMT-nin  beynəlxalq  ticarət  hüququ  üzrə  Komissiyası  (YUNSİTRAL) 

yaradıldı.  Onun  yaradılmasında  məqsəd  beynəlxalq  ticarət  qaydalarının  unifikasiyası  və 

adətlərin  kodifikasiyasının  razılaşdırılmış  şəkildə  həyata  keçirilməsi,  müvafiq  beynəlxalq 

konvensiyaların hazırlanmasıdır. 

Beynəlxalq konvensiyalar beynəlxalq müqavilələrin növlərindən biri olmaqla adətən 

müəyyən  sahələrdə  dövlətlərin  qarşılıqlı  hüquqlarını  və  öhdəliklərini  müəyyən  edir. 

Beynəlxalq konvensiyalar adətən beynəlxalq təşkilatların çərçivəsində qəbul edilir. 

Konvensiyaları  beynəlxalq  iqtisadi  münasibətlərin  formaları  üzrə  sistemləşdirməklə 

onlardan ən əsaslarını göstərək. 

Əmtəələrlə  beynəlxalq  ticarət  qaydalarının  unifikasiyası  üçün  daha  əhəmiyyətli 

konvensiyalar aşağıdakılardır: 



 

beynəlxalq əmtəə alqı-satqısı üzrə vahid qanun haqqında Haaqa Konvensiyası (1964-

cü il); 



 

beynəlxalq əmtəə alqı-satqısında iddia müddətliyi haqqında Konvensiya (1974-cü il); 



 

YUNSİTRAL-ın Arbitraj reqlamenti (1976-cı il); 

---

 

432

 



 

beynəlxalq  əmtəə  alqı-satqı  müqavilələri  haqqında  BMT-nin  Vyana  Konvensiyası 

(1980-ci il); 



 

beynəlxalq  əmtəə  alqı-satqısında  nümayəndəliklər  haqqında  Cenevrə  Konvensiyası 

(1983-cü il); 



 

beynəlxalq ticarət arbitrajı haqqında tipik qanun (1985-ci il); 



 

beynəlxalq əmtəə alqı-satqı müqavilələrinə tətbiq edilən hüquq haqqında Konvensiya 

(1986-cı il); 



 

alqı-satqı  şərtlərini  və  müqavilələrini  müəyyən  edən  beynəlxalq  kommersiya 

terminləri (INCOTERMS, 2000-ci il). 

Beynəlxalq  istehsal  və  elmi-texniki  əməkdaşlıq  sahəsində  aşağıdakıları 

fərqləndirmək olar: 



 

sənaye  mülkiyyətinin  qorunması haqqında  Paris  Konvensiyası  (1883-cü  il, sonuncu 

dəfə 1979-cu ildə nəzərdən keçirilib); 



 

nişanların  beynəlxalq  qeydiyyatı  haqqında  Madrid  sazişi  (1891-ci  il,  1989-cu  ildə 

Madrid sazişinə əlavə olaraq Protokol imzalanıb); 



 

beynəlxalq maliyyə lizinqi haqqında Ottava Konvensiyası (1988-ci il); 



 

beynəlxalq faktorinq haqqında Ottava Konvensiyası (1988-ci il); 



 

daşınan avadanlıq üzrə beynəlxalq  əmlak hüququ haqqında Keyptaun Konvensiyası 

(2001-ci il). 

Ölkələr  arasında  valyuta-maliyyə  və  kredit  münasibətləri  aşağıdakı  sənədlərlə 

unifikasiya edilib: 



 

veksellərə aid hüququn unifikasiyası üzrə Cenevrə Konvensiyası (1930-cu il); 



 

dövlətlər  və  digər  dövlətlərin  vətəndaşları  arasında  investisiya  mübahisələrinin 

tənzimlənməsi üzrə Vaşinqton Konvensiyası (1965-ci il); 



 

inkasso üzrə unifikasiya edilmiş qaydalar (1978-ci il); 



 

sənədli akkreditivlər üçün unifikasiya edilmiş qayda və adətlər (1983-cü il redaktəsi); 



 

Çoxtərəfli  İnvestisiyalar  üzrə  Zəmanət  Agentliyinin  təsis  edilməsi  üzrə  Konvensiya 

(1985-ci il); 



 

beynəlxalq köçürmə vekselləri və beynəlxalq adi çeklər haqqında BMT Konvensiyası 

(1988-ci il). 

Işçi  qüvvəsinin  beynəlxalq  miqrasiyası  prosesi  BƏT  tərəfindən  qəbul  edilən 

konvensiyalarla tənzimlənir. 

---

 

433

 

Beynəlxalq  ticarət  və  onun  inkişafı  iri  həcmli  yük  axınları  və  nəqliyyatın  müxtəlif 

növlərindən istifadə ilə də bağlıdır. Beynəlxalq yük daşımaları qaydalarının unifikasiyası 

üzrə  dünya  ictimaiyyəti  tərəfindən  əhəmiyyətli  işlər  görülmüşdür.  Bu  sahəyə  aid  sənədlər 

arasında aşağıdakıları qeyd etmək olar: 



 

konosamentlərə aid bəzi qaydaların unifikasiyası üzrə beynəlxalq konvensiya (1921-

ci il); 



 

beynəlxalq  aviadaşımalar  aid  bəzi  qaydaların  unifikasiyası  üzrə  varşava 

Konvensiyası (1929-cu il); 



 

yüklərin beynəlxalq yol daşıması üzrə müqavilə haqqında konvensiya (1956-cı il); 



 

yüklərin dəmir yolu il daşınması haqqında beynəlxalq konvensiya (1961-ci il); 



 

konosamentlər  haqqında  Haaqa  qaydalarına  yenidən  baxılması  barədə  Brüssel 

müqaviləsi (1968-ci il); 



 

qarışıq nəqliyyat sənədi üçün unifikasiya edilmiş qaydalar (1975-ci il); 



 

yüklərin dəniz daşınması haqqında BMT Konvensiyası (Hamburq qaydaları, 1978-ci 

il); 



 

yüklərin və sərnişinlərin daşınması üzrə dəmir yollarının sazişi (1980-i il); 



 

Yük Ekspeditorları İnstitutunun standart ticarət şərtləri (1984-cü il). 

Beynəlxalq  konvensiyaların  dünya  təsərrüfat  əlaqələri  qaydalarının  unifikasiya 

edilməsində  olan  rolunu  beynəlxalq  əmtəə  alqı-satqı  müqavilələri  haqqında  Vyana 

Konvensiyası  nümunəsində  görmək  olar.  YUNSİTRAL  tərəfindən  işlənən  konvensiya 

beynəlxalq  alqı-satqı  sazişlərinin  şərtlərinin  unifikasiyası  məqsədini  daşıyırdı.  Vyana 

Konvensiyası 4 hissədən və 101 maddədən ibarətdir: 

I hissə. ―Tətbiq sferası və ümumi müddəalar‖. 

II hissə. ―Müqavilənin bağlanması‖. 

III hissə. ―Əmtəənin alqı-satqısı‖. 

IV hissə. ―Yekun müddəalar‖. 

Beynəlxalq  əmtəə  alqı-satqı  müqavilələri  haqqında  Vyana  Konvensiyasının 

əhəmiyyəti aşağıdakılardan ibarətdir: 



 

beynəlxalq əmtəə alqı-satqı müqavilələrinin bağlanması və istifadə edilməsinin vahid 

tənzimlənməsini  əks  etdirir  və  milli  qanunvericiliklərdə  olan  fərqlilikləri  əsasən 

aradan qaldırmağa imkan verir; 

---