Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MÖVZU 11 Yeni beynəlxalq iqtisadi qayda və iqtisadi təhlükəsizlik problemləri
437
11.1. Yeni beynəlxalq iqtisadi qayda: mahiyyəti və beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin yenidən qurulmasında əhəmiyyəti. 11.2. “Şimal-Cənub” problemi və yeni beynəlxalq iqtisadi qayda. 11.3. İqtisadi təhlükəsizlik anlayışı, onun strukturu və formalaşma prosesi. 11.4. İqtisadi təhlükəsizliyin təhlilinə əsas yanaşmalar. MÖVZU 11
iqtisadi təhlükəsizlik problemləri
beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin yenidən qurulmasında əhəmiyyəti
Qlobal iqtisadiyyat ona məxsus olan ziddiyyət və münaqişələrin təhlükəli surətdə kəskinləşməməsi üçün dövlətlərarası münasibətlər üzrə formalaşmış qaydalarda dəyişikliklər edilməsinə ehtiyac duyur. Qloballaşma prosesinin idarəedilməsinin əsas vəzifəsi onun risqlərinin və xərclərinin məhdudlaşdırılmasından və mənfəətin maksimumlaşdırılmasından ibarətdir ki, bu da mövcud qaydalarda müəyyən dəyişikliklər edilməsi ehtiyacını ortaya çıxarır. 1970-ci illərdə beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemində yeni beynəlxalq iqtisadi qayda problemi mühüm əhəmiyyət kəsb etməyə başladı. Bu qaydanın həyata keçirilməsində inkişaf etməkdə olan ölkələr xüsusilə israrlı idilər.
Bu konsepsiyanın ümumiyyətlə ortaya çıxmasının və sonradan onun həyata keçirilməsi uğrunda kifayət qədər kəskin mübarizənin əsas səbəbi ondan ibarət idi ki, bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr siyasi müstəqillik əldə etdikdən sonra agah oldular ki, Qərb və yenicə azadlıq qazanmış ölkələr arasında mövcud olan əlaqələr sistemini köklü surətdə dəyişmədən iqtisadi müstəqilliyi təmin etmək mümkün olmayacaq.
Yeni beynəlxalq iqtisadi qayda inkişaf etməkdə olan ölkələr tərəfindən irəli sürülmüş və onlarla sənayecə inkişaf etmiş ölkələr arasında münasibətlərdə köklü dəyişiklikləri nəzərdə tutan təkliflər paketidir. Bu təkliflər inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadi artımının sürətləndirilməsi və dünya gəlirinin onların xeyrinə yenidən bölüşdürülməsi məqsədini daşıyır. 438
İnkişaf etməkdə olan ölkələr tərəfindən irəli sürülmüş təkliflərin mahiyyəti aşağıdakı əsas tələblərdən ibarət idi:
hər bir dövlətin özünü təbii resursları və bütün iqtisadi fəaliyyəti üzərində tam və daimi suverenliyinin, o cümlədən milliləşdirməyə qeyd-şərtsiz hüququnun təmin edilməsi;
dünya bazarlarında qiymətlərin dəyişməsinin inkişaf etməkdə olan ölkələrə əlverişsiz təsirini aradan qaldıra biləcək beynəlxalq mübadilə və əməkdaşlıq mexanizminin işlənməsi və mübadilə şəraitinin (―ticarət şəraiti‖nin) sabitliyinin təmin edilməsi, həmçinin, bu ölkələrdə istehsalın modernləşdirilməsi üçün zəruri olan yeni texnika və texnologiyaların ötürülməsinə dəstək verilməsi;
mövcud olan disproporsiyaların azaldılması və müstəmləkiçilik asılılığından azad olmuş ölkələrin iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dəstək məqsədilə iqtisadi yardımın göstərilməsi;
transmilli şirkətlərin fəaliyyəti üzərində səmərəli nəzarətin təmin edilməsi.
Yeni beynəlxalq iqtisadi qayda konsepsiyasının mahiyyəti BMT-nin bir sıra iri sənədlərində öz əksini tapmışdır. Onların sırasına ilk növbədə aşağıdakılar daxildir: 1.
BMT-nin Baş Assambleyası tərəfindən 1974-cü il mayın 1-də qəbul edilmiş yeni beynəlxalq iqtisadi qaydanın təmin edilməsi üzrə Bəyannamə; 2.
beynəlxalq iqtisadi qaydanın təmin edilməsi üzrə tədbirlər Proqramı; 3.
BMT-nin Baş Assambleyası tərəfindən 1974-cü il dekabrın 12-də qəbul edilmiş dövlətlərin iqtisadi hüquqları və öhdəlikləri haqqında Xartiya. Bəyannamədə göstərilir ki, yeni qayda ədalətə, suveren bərabərliyə, maraqların qarşılıqlı asılığına və sosial-iqtisadi sistemlərindən asılı olmayaraq bütün dövlətlərin əməkdaşlığına əsaslanmalıdır. Bu qayda qeyri-bərabərliyi və ədalətsizliyi aradan qaldırmalı, inkişaf etmiş ölkələrlə inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında olan kəskin fərqi aradan qaldırmağa imkan yaratmalı, dünyada daha sürətli iqtisadi və sosial inkişafı və hazırkı və gələcək nəsillər üçün ədaləti təmin etməlidir.
Bəyannamədə qeyd olunur ki, həmin vaxta dünya əhalisinin 70%-nin inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yaşamasına baxmayaraq, dünya gəlirinin cəmisi 30%-i bu ölkələrin payına düşüb və daha sonra vurğulanır ki, belə bir şəraitdə beynəlxalq ictimaiyyətin bərabər və balanslaşdırılmış inkişafına nail olmaq qeyri-mümkündür.
439
Bəyannamədə bildirilir ki, mövcud beynəlxalq iqtisadi qayda beynəlxalq siyasi və iqtisadi münasibətlərin cari inkişaf prosesi ilə birbaşa münaqişədədir. İnkişaf etməkdə olan dünya beynəlxalq fəaliyyətin bütün sahələrinə təsir edən güclü bir amilə çevrilib ki, bu da inkişaf etməkdə olan ölkələrin beynəlxalq ictimaiyyətə aid olan bütün qərarların formalaşdırılmasında və həyata keçirilməsində aktiv, tam və bərabərsurətli iştirakını zəruri edir.
vurğulanır ki, cari hadisələr göstərir ki, inkişaf etmiş ölkələrin və inkişaf etməkdə olan ölkələrin maraqları bir-birlərindən izolə edilə bilməz. Inkişaf etmiş ölkələrin çiçəklənməsi və inkişaf etməkdə olan ölkələrin artımı və inkişafı arasında sıx qarşılıqlı əlaqə mövcuddur və ümumilikdə beynəlxalq ictimaiyyətin çiçəklənməsi onun tərkib hissələrinin inkişafından asılıdır. Inkişaf məqsədilə həyata keçirilən əməkdaşlıq bütün ölkələrin birgə məqsədi və ümumi borcudur. Beləliklə, hazırkı və gələcək nəsillərin siyasi, iqtisadi və sosial rifahı beynəlxalq ictimaiyyətin bütün üzvləri arasında suveren bərabərliyə əsaslanan əməkdaşlıqdan asılıdır. Bəyannaməyə əsasən, yeni beynəlxalq iqtisadi qaydanın 20 prinsip üzərində qurulması nəzərdə tutulur. Onların sırasında aşağıdakıları göstərmək olar:
hüququ, ərazinin güclə ələ keçirilməsinin yolverilməzliyi, ərazi bütövlüyü və digər dövlətlərin daxili işlərinə qarışmama;
səmərəli iştirakı;
hər bir ölkə özünün inkişafı üçün daha uyğun hesab etdiyi iqtisadi və sosial sistemi qəbul etmək hüququna malikdir;
suverenliyi;
milli iqtisadiyyatların maraqlarına uyğun tədbirlərin görülməsi ilə transmilli korporasiyaların fəaliyyətinin tənzimlənməsi və bu fəaliyyətə nəzarət edilməsi;
ölkələrin azadlıqlarını əldə etmə hüquqları; Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|