Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 11.2. “Şimal-Cənub” problemi və yeni beynəlxalq iqtisadi qayda
- Sxem 11.1. “Yoxsulluğun çıxılmaz dairəsi”
446
BMT-nin Baş Assambleyasının 12 dekabr 1974-cü il tarixli qətnaməsində bildirilir ki, dövlətlərin iqtisadi hüquqları və öhdəlikləri haqqında Xartiya ―beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin yeni sisteminin yaradılmasının effektiv alətinə çevrilməlidir‖. Dövlətlər arasında siyasi, iqtisadi və digər münasibətlərin tənzimlənməsinin əsas prinsipləri kimi Xartiyada aşağıdakılar göstərilib:
dövlətlərin ərazi bütövlüyü və tam müstəqilliyi;
hücumetməmə, qarışmama, sülh çəraitində yaşama, bərabərhüquqluq və öz müqəddəratını təyin etmə;
inkişaf məqsədilə beynəlxalq əməkdaşlıq və s.
Kasıb ölkələrin fikrincə, bu proqramla irəli sürülən təkliflər bərabərlik və ədalərlilik prinsiplərini təmin edir. Lakin əksər inkişaf etmiş ölkələr üçün proqramın tələbləri gəlirləri radikal surətdə yenidən bölüşdürülməsi deməkdir ki, bu da heç də onların planlarına daxil deyil. Bir çox inkişaf etmiş ölkələr hesab edirlər ki, iqtisadi gerilikdən ―sürətli qurtulma‖ yolu yoxdur və kasıb ölkələr də inkişaf etmiş ölkələrin son iki yüz ildə keçdikləri gərgin əmək və daimi kapital yığımı prosesini keçməlidirlər.
Yeni beynəlxalq iqtisadi qayda tələbini irəli sürməklə keçmiş müstəmləkələr siyasi müstəqilliklərini iqtisadi müstəqilliklə gücləndirməyə çalışırdılar. Sənayecə inkişaf etmiş ölkələr narazılıq atmosferini yüngülləşdirmək üçün müəyyən qədər güzəştlərə getsələr də, heç də onlara qarşı irəli sürülən tələblərin hamısını yerinə yetirmək niyyətində deyildilər.
Belə bir şəraitdə 1970-ci illərin ortalarında ―Şimal-Cənub‖ termini meydana gəldi. ―Şimal-Cənub‖ politoloji termini qeyri-rəsmi ―Şimal-Cənub dialoqu‖ adından yaranmışdır. Bu cür dialoq 1976-cı ildə keçirilən və 27 ölkənin iştirak etdiyi beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlıq üzrə Paris Konfransında meydana gəlmişdir. Bu ―dialoq‖ çərçivəsində inkişaf etməkdə olan ölkələr dünya iqtisadiyyatında mövqelərini gücləndirmək üçün yenidən yeni beynəlxalq qaydanın bərqərar edilməsi tələbi ilə, o cümlədən ticarətdə imtiyazların təqdim edilməsiin artırılması və müasir texnologiyaların əldə edilməsi şəraitinin yaxşılaşdırılması 447
tələbləri ilə çıxış etmişlər. Bu dialoqda ―Cənub‖un maraqlarını inkişaf etməkdə olan ölkələr, ―Şimal‖ın maraqlarını isə sənayecə inkişaf etmiş ölkələr təmsil edirlər.
―Şimal‖ və ―Cənub‖ arasında münaqişənin kəskinləşməsi səbəbi kimi bir çox tədqiqatçılar bu ölkə qruplarının iqtisadiyyatlarının inkişaf səviyyəsi arasında olan fərqin dərinləşməsini göstərirlər. Ən böyük təhlükə isə bu fərqin getdikcə daha da dərinləşməsidir.
―Şimal‖ın maraqlarını müdafiə edib bir sıra iqtisadçılar bu fərqin artımında ilk növbədə ―Cənub‖un özünü günahkar hesab edirlər. Almaniya iqtisadçısı G.Şnayderin fikrincə, ―üçüncü dünya‖ dayanmadan ərzaq böhranına doğru irəliləyir və bu böhranın qarşısını nə ―yaşıl inqilab‖, nə də ərzaq istehsalının texnologiyasında edilə biləcək ixtira ala bilər.
R.Makkonell Kempbell və L.Bryu Stenli ―İqtisadiyyat: prinsiplər, problemlər və siyasət‖ adlı əsərlərində ―Şimal-Cənub‖ problemini təhlil edərək belə bir nəticəyə gəlirlər ki, ―Cənub‖ lap əvvəldən ―günahkardır‖. Kitabda bildirilir ki, bu dövlətlər ―yoxsulluğun çıxılmaz dairəsi‖nə düşüblər. Onlar ona görə yoxsul qalmaqda davam edirlər ki, onlar lap əvvəldən yoxsul olublar. Onların qənaətinə görə, ―yoxsulluğun çıxılmaz dairəsi‖ sxematik olaraq aşağıdakı şəkildədir.
Sxem 11.1. “Yoxsulluğun çıxılmaz dairəsi”
Sxemdən göründüyü kimi, yoxsul ölkələrdə açağı gəlir səviyyəsi yığım imkanlarını məhdudlaşdırır. Nəticədə əməyin aşağı məhsuldarlığı və aşağı gəlir tendensiyası saxlanır. Eyni zamanda, əhalinin sürətli artımı adambaşına gəlir artımını ―udur‖ və beləliklə də, ―yoxsulluğun çıxılmaz dairəsi‖ndən çıxış imkanları heçə endirilir. ―Şimal-Cənub‖ problemində ilk növbədə ―Cənub‖un günahkar olduğu barədə fikirlərlə yanaşı tamamilə əks nöqteyi-nəzər də mövcuddur – ilk növbədə ―Şimal‖ günahkardır. Bu mövqe Argentina iqtisadşısı Raul Prebişin (o həm də YUNKTAD-ın baş Adambaşına aşağı gəlir
Aşağı məhsuldarlıq Aşağı tələb Əhalinin sürətli artımı
Yığımın aşağı səviyyəsi Kapital qoyuluşlarının və insan kapitalına investisiyanın aşağı səviyyəsi 448
katibi və daha sonra Latın Amerikası İqtisadi Tədqiqatlar İnstitutunun rəhbəri olub), holland iqtisadçısı, Nobel mükafatı laueratı Yan Tinbergenin (o, Roma Klubu üçün hazırlanmış ―Beynəlxalq qaydalara yenidən baxış‖ məruzəsini hazırlayan mütəxəssislər qrupunun rəhbəri olub), ingilis iqtisadçısı Artur Lyuisin, ABŞ iqtisadçısı Hans Zingerin, isveç iqtisadçısı Hunnar Myürdalın əsərlərində öz əksini tapmışdır. Bu əsərlərin əsas ideyası ondan ibarətdir ki, beynəlxalq iqtisadi münasibətlər lap əvvəldən sənayecə daha inkişaf etmiş ölkələr tərəfindən formalaşdırılıb və buna görə də ilk növbədə onların maraqlarına, yəni ―Şimal‖ın iqtisadi maraqlarına xidmət edir. Formalaşmış beynəlxalq iqtisadi münasibətlərə yenidən baxmaq üçün, onları sənayeləçmə yoluna yenicə qədəm qoymuş ölkələrə münasibətdə məqbul etmək üçün yeni, nüfuzlu siyasi struktur yaratmaq lazım idi. Belə bir struktur ―77 Qrupu‖ oldu. Bu qrup Asiya, Afrika və latın Amerikasının inkişaf etməkdə olan ölkələrinin nazirlərinin iclasının qərarı ilə yaradılmış və YUNKTAD-ın 1964-cü ildə keçirilmiş və 77 dövlətin iştirak etdiyi birinci Konfransında rəsmiləşdirilmişdir. Lakin hələ bu qrupun yaradılmasından 1 il əvvəl, BMT-nin Baş Assambleyasının XVIII sessiyasında (1963-cü il) 75 dövlətdən ibarət qrup inkişaf etməkdə olan ölkələrin birgə bəyannaməsini təqdim etmişdilər. Sənəddə beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin mövcud mexanizmi qiymətləndirilir və qeyd olunur ki, ―dünya ticarətinin mövcud prinsipləri və strukturu hələ də dünyanın inkişaf etmiş regionları üçün əlverişlidir və cari meyllər inkişaf etməkdə olan ölkələrə kömək istiqamətli deyil, əksinə onların sürətli artımı əldə etmək yönümündə səylərini heçə endirir‖. ―77 Qrupu‖nun fəaliyyətinin əsasında aşağıdakılar dayanır:
inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında ticarət-maliyyə və texniki əməkdaşlıq;
onların BMT sessiyalarında və konfranslarında, həmçinin beynəlxalq iqtisadi münasibətlər problemləri (ticarət, sənaye, kənd təsərrüfatı, elm və texnika) üzrə digər beynəlxalq forumlarda birgə fəaliyyət mexanizminin işlənməsi, razılaşdırılması və koordinasiya edilməsi;
texniki əməkdaşlıq məsələləri. 1967-ci ildə qəbul edilmiş Əlcəzair xartiyasından başlayaraq ―77 Qrupu‖nun sonrakı bütün proqram sənədlərinin əsas məqsədi kimi yeni beynəlxalq iqtisadi qaydanın bərqərar edilməsi uğrunda mübarizə göstərilir. BMT Baş Assambleyasının 1974-ci ildə keçirilmiş Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|