Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 11.3. İqtisadi təhlükəsizlik anlayışı, onun strukturu və formalaşma prosesi
- iqtisadi təhlükəsizlik
- 11.4. İqtisadi təhlükəsizliyin təhlilinə əsas yanaşmalar
453
tərəfindən hazırlanmış ―İnkişafın insan aspekti 1999‖ hesabatında qeyd olunur ki, ―qloballaşan dünya ölkələrin tək həll edə bilmədikləri problemlərin həlli üçün yeni institutlara ehtiyac duyur‖. Hesabata görə, yeni qlobal arxitektura BMT çərçivəsində İqtisadi Təhlükəsizlik Şurasının yaradılmasını nəzərdə tutur. Bundan başqa, valyuta-maliyyə münasibətlərinin qlobal makrotənzimlənməsi və milli bank sistemlərinə nəzarətlə məşğul olacaq Dünya Mərkəzi Bankının, Transmilli Şirkətlərin Davranış Kodeksinə əməl edilməsinə nəzarət üzrə Dünya Antiinhisar Xidmətinin, Ətraf Mühitin Qorunması üzrə Dünya Xidmətinin, sərbəst investisiya resurslarının geridə qalmış ölkələrə axınına dəstək verəcək bank institutunun yaradılması nəzərdə tutulur.
Dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyi onun milli təhlükəsizliyin çox vacib tərkib hissəsidir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsi ölkənin müstəqilliyinin zəmanətçisi, sabitliyin və cəmiyyətin səmərəli fəaliyyətinin mühüm şərtidir. Buna görə də iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsi və formalaşdırılması mühüm milli prioritetlərin sırasına aiddir.
Qərb iqtisadi ədəbiyyatında iqtisadi təhlükəsizlik adətən milli iqtisadiyyatın dünya iqtisadi böhranları şəraitinə dözümlülüyünün təmin edilməsi kimi izah edilir. Son onilliklərdə, inkişaf etmiş ölkələrin iqtisadiyyatlarında qloballaşma prosesi ilə əlaqədar baş verən dərin struktur dəyişiklikləri nəticsəində iqtisadi təhlükəsizlik anlayışına milli iqtisadiyyatın və ya onun aparıcı sahələrinin dünya bazarlarında rəqabət qabiliyyətliliyinin təmin edilməsi kimi vacib əlamət də əlavə edilmişdir. Digər tərəfdən, ―bazar modeli‖nin bir sıra tərəfdarları hesab edir ki, cəmiyyətin normal (ekstremal yox) inkişafı şəraitində ―iqtisadi təhlükəsizlik‖ anlayışından istifadə etməyin mənası yoxdur, çünki, ―iqtisadi təhlükələr‖in mövcudluğu bazar iqtisadiyyatının inkişafının zəruri şərtlərindən biridir.
İqtisadi təhlükəsizlik mürəkkəb daxili struktura malikdir və bu strukturda üç əsas elementi qeyd etmək olar: 1.
İqtisadi müstəqillik. İqtisadi müstəqillik mütləq xarakter kəsb etmir, çünki, beynəlxalq əmək bölgüsü milli iqtisadiyyatları bir-birlərindən qarşılıqlı asılı vəziyyətə gətirib. Belə şəraitdə iqtisadi müstəqillik milli resurslar üzərində nəzarət imkanı, həmçinin ölkənin rəqabətqabiliyyətliliyini təmin edən və dünya ticarətində, 454
kooperasiya əlaqələrində və elmi-texniki nailiyyətlərlə mübadilədə bərabər surətdə iştirak etməyə imkan verən istehsal, səmərəlilik və məhsul keyfiyyəti səviyyəsinin əldə edilməsi deməkdir. 2.
müdafiə olunmasını, sahibkarlıq aktivliyi üçün etibarlı şəraitin yaradılmasını, mövcud situasiyanı qeyri-sabit edə biləcək amillərin (iqtisadiyyatda kriminal strukturlarla mübarizə, gəlirlərin bölgüsündə ciddi fərqlərə yolverməmə və s.) qarşısının alınmasını nəzərdə tutur. 3.
mühitin yaradılması, işçilərin peşəkar, təhsil və ümummədəni səviyyələrinin yüksəldilməsi milli iqtisadiyyatın dayanıqlığı və özünü qoruması üçün zəruri və mütləq şərtlərə çevrilmişdir. Beləliklə, iqtisadi təhlükəsizlik milli iqtisadiyyatın müstəqilliyini, sabitliyini və dayanıqlığını təmin edən, ona dail yenilənməyə və özünü təkmilləşdirməyə imkan verən şərt və amillər məcmusudur. Dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyi aşağıdakıları təmin edən iqtisadi, geosiyasi, ekoloji, hüquqi və digər şərtlər kompleksi ilə müəyyən edilir:
ölkənin resurs potensialı ilə əlaqədar həyati əhəmiyyətli maraqlarının qorunması, inkişaf və artımın tarazlığı və dinamikası;
qeyri-sabit təsirlərdən daxili immunitet və xarici müdafiənin yaradılması;
dünya bazarlarında ölkənin rəqabət qabiliyyətliliyi və onun maliyyə vəziyyətinin dayanıqlığı;
İqtisadi təhlükəsizliyin mahiyyətini daha yaxşı başa düşmək üçün onun ―inkişaf‖ və ―dayanıqlıq‖ anlayışları ilə əlaqəsini aydın etmək lazımdır. Inkişaf iqtisadi təhlükəsizliyin komponentlərindən biridir. Iqtisadiyyat inkişaf etmirsə, onun daxili və xarici təhlükələrə qarşı müqaviməti kəskin aşağı düşür. Dayanıqlıq və təhlükəsizlik iqtisadiyyatın bir vahid sistem kimi vacib xüsusiyyətlərindəndir. Onları qarşı-qarşıya qoymaq olmaz, onların hər biri özlüyündə iqtisadiyyatın vəziyyətini xarakterizə edir. Iqtisadiyyatın dayanıqlığı onun elementlərinin. sistem daxilində şaquli, üfiqi və digər əlaqələrin möhkəmliyini və etibarlığını, daxili və xarici ―yüklərə‖ dözmək qabiliyyətini göstərir. 455
Yuxarıda deyilənləri ümumiləşdirərək qeyd etmək olar ki, iqtisadi təhlükəsizlik iqtisadiyyatın ictimai ehtiyacları milli və beynəlxalq səviyyələrdə səmərəli təmin etmə qabiliyyətidir. Başqa sözlə, iqtisadi təhlükəsizlik milli iqtisadiyyatın səmərəli dinamik artımı üçün şərait yaradan daxili və xarici amillərin məcmusudur. Buradan iki nəticə çıxarmaq olar. Birincisi, ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyi ilk növbədə iqtisadiyyatın özünün səmərəliliyi ilə təmin edilməli, yəni ki, dövlət tərəfindən həyata keçirilən müdafiə tədbirləri ilə yanaşı, iqtisadiyyat əməyin yüksək məhsuldarlığı, məhsulun keyfiyyəti və s. əsasında özünü müdafiə etməlidir. Ikincisi, ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsi təkcə hər hansı bir dövlət qurumunun, xidmətinin işi olmamalıdır, o, bütövlükdə dövlət orqanları sistemi ilə, iqtisadiyyatın bütün həlqələri və strukturları ilə dəstəklənməlidir.
İqtisadi təhlükəsizliyin təhlili zamanı çoxlu məsələlər nəzərdən keçirilir ki, onların da bir çoxu iqtisadi təhlükəszilik predmetinin çərçivəsindən kənara çıxır və iqtisadi problemlərin həlli üçün ümumi xarakter kəsb edir. Bununla belə, bu məsələlər sırasında iqtisadi təhlükəsizlik problemi ilə bilavasitə əlaqədar olan iki əsas məsələni qeyd etmək olar.
Iqtisadi təhlükəsizliyin mahiyyəti meyarlar və göstəricilər sistemində reallaşır. Iqtisadi təhlükəsizliyin meyarları onun mahiyyətini əks etdirən vacib proseslər nöqteyi- nəzərindən iqtisadi vəziyyətin qiymətləndirilməsidir. Təhlükəsizliyin meyar
qiymətləndirməsi özündə aşağıdakıları əks etdirir:
resurs potensialı və onun inkişaf etdirilməsi imkanları;
resurslardan, kapitaldan və əməkdən səmərəli istifadə səviyyəsi və bu səviyyənin daha inkişaf etmiş ölkələrin səviyyəsinə uyğunluğu, həmçinin onun daxili və xarici təhlükələri minimuma endirmək qabiliyyəti;
iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyəti;
ərazi və iqtisadi məkanın bütövlüyü;
suverenitet, müstəqillik və xarici təhlükələrə müqavimət qabiliyyəti, sosial sabitlik və sosial münaqişlərin qarşısının alınması və həll edilməsi şəraiti. Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|