Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MÖVZU 12 Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və beynəlxalq iqtisadi münasibətlərdə onun rolu
456
Göstəricilər sistemi yaxınlaşmaqda olan təhlükə barəsində vaxtında məlumat almağa və onun qarşısının alınması üçün tədbirlər görməyə imkan verir. İqtisadi təhlükəsizlik göstəriciləri sırasında aşağıdakıları qeyd etmək olar:
həcm və temp göstəriciləri, təsərrüfatların sahəvi strukturu və ayrı-ayrı sahələrin dinamikası, kapital qoyuluşları və s.);
təsərrüfat mexanizminin dinamikliyini və uyğunlaşma bacarığını, həmçinin onun xarici amillərdən asılılığını xarakterizə edən göstəricilər (inflyasiya səviyyəsi, büdcə kəsiri, xarici amillərin təsiri, milli valyutanın sabitliyi, daxili və xarici borc səviyyəsi);
həyat keyfiyyəti (adambaşına ÜDM, gəlirlərin differensiallaşma səviyyəsi, əhalinin əsas qruplarının maddi nemətlər və xidmətlərlə təminatı, əhalinin əmək qabiliyyəti, ətraf mühitin vəziyyəti və s.). Iqtisadi təhlükəsizlik üçün göstəricilər deyil, onların son hədd kəmiyyətləri mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu son hədd kəmiyyətlərinə əməl edilməməsi təkrar istehsalın müxtəlif elementlərinin normal inkişafına mane olur, iqtisadi təhlükəszilik sahəsində mənfi, dağıdıcı tendensiyaların formalaşmasına gətirib çıxarır. Nümunə kimi işsizliyin səviyyəsini, əhalinin gəlir səviyyəsindəki fərqi, inflyasiya tempini göstərmək olar. Onların yolverilən ən yüksək həddə yaxınlaşmağı cəmiyyətin sosial-iqtisadi sabitliyinə təhlükənin çoxalmasından, bu həddin keçilməsi isə cəmiyyətin qeyri-sabitlik və sosial münaqişlərə mərhələsinə daxil olduğundan xəbər verir. Qeyd etmək zəruridir ki, ən yüksək təhlükəsizlik səviyyəsi bütün göstəricilər kompleksinin yolverilən hədlərdə olduğunda əldə edilir və bu zaman bir göstərici üzrə son həddə digər göstəricinin zərəinə olmadan əməl edilməlidir. Məsələn, inflyasiya tempinin yolverilən həd səviyyəsinə qədər endirilməsi işsizliyin yol verilən həddi keçməsinə gətirib çıxarmamalıdır, və ya büdcə kəsirinin aşağı salınması kapital qoyuluşlarının dondurulması və istehsalın aşağı düşməsi ilə nəticələnməməlidir. Belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, göstəricilər son həddə kəmiyyətini keçdikdə milli iqtisadiyyat dinamik inkişaf qabiliyyətini, daxili və xarici bazarlarda rəqabət qabiliyyətini itirir, transmilli inhisarların ekspansiya obyektinə çevrilir, iqtisadiyyatda korrupsiya, kriminal halları güclənir.
457
Təhlükəsizliyin son həddə səviyyəsini aşağıdakı ümumi təsərrüfat və sosial-iqtisadi göstəricilər sistemi ilə xarakterizə etmək olar:
iqtisadi aktivliyin, istehsal, investisiya və maliyyələşdirmə həcminin aşağı düşməsinin yol verilən son səviyyəsi; bu səviyyənin keçilməsi halında ölkənin müasir texniki, rəqabət qabiliyyətli bazada müstəqil iqtisadi inkişafı, ictimai quruluşun demokratik əsaslarının saxlanması, müdafiə, elmi-texniki, innovasiya, investisiya və təhsil potensialının qorunması mümkün deyildir;
əhalinin əsas kütləsinin həyat səviyyəsinin və keyfiyyətinin aşağı düşməsinin yol verilən son səviyyəsi; bu səviyyənin keçilməsi ilə nəzarət edilməyən sosial, əmək, millətlərarası və digər münaqişələrin yaranması, milli ―insan kapitalı‖nın əsas məhsuldar hissəsinin yox oıması təhlükəsi meydana gəlir;
düşməsinin yol verilən son səviyyəsi; yol verilən həddin keçilməsi ətraf mühit elementlərinin bərpa edilməsi mümkün olmayan şəkildə dağılması, iqtisadi artımın həyat əhəmiyyətli resurs mənbələrinin, həmçinin əhəmiyyətli yaşayış, istehsal yerləşdirilməsi və rekreasiya ərazilərinin itirlməsi təhlükələrini yaradır, hazırkı və gələcək nəslin sağlamlığına ciddi zərbə vurur. Dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyi ilə əlaqədar əsas məsələlərə qısa nəzər saldıqdan sonra belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, bu anlayış tədqiqatçılar tərəfindən müxtəlif cür izah edilsə də əsas məsələdə fikir ayrılığı yoxdur: dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyi iqtisadi, geosiyasi, ekoloji və hüquqi şərtlər kompleksi ilə müəyyən edilir. Bu zaman həm daxili, həm də xarici təhlükələr eyni şəkildə əhəmiyyətlidir və onlardan hər hansı birinin qiymətləndirilməməsi ciddi mənfi nəticələrə gətirib çıxara bilər.
458
12.1. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının yaranma tarixi və obyektiv zəruriliyi. 12.2. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məqsədləri, fəaliyyət prinsipləri və strukturu, onun baş və köməkçi orqanları. 12.3. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının maliyyə fəaliyyəti və büdcəsi. 12.4. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı çərçivəsində iqtisadi əməkdaşlıq: əsas istiqamətlər və orqanlar sistemi. 12.5. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi problemləri.
MÖVZU 12 Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və beynəlxalq iqtisadi münasibətlərdə onun rolu
12.1. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının yaranma tarixi və obyektiv zəruriliyi
Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) özünün müasir görünüşünü uzunmüddətli təkamül yolu nəticəsində əldə etmişdir. BMT sisteminin ilk elementləri hələ XIX əsrdə meydana gəlmişdir. XIX əsrin ortalarında ilk beynəlxalq hökumətlərarası təşkilatlar yaradılmışdır. Bu təşkilatların yaranması əsasən iki səbəbdən irəli gəlmişdir. Birincisi, burjua-demokratik inqilablar nəticəsində yaranan suveren dövlətlər millü müstəqilliyə can atırdılar. Ikincisi, elmi-texniki inqilabın nailiyyətləri dövlətlərin qarşılıqlı asılılığına gətirib çıxarırdı.
Məlumdur ki, xalqın və dövlətin suverenliyinin dönməzliyi şüarı bir çox Avropa ölkələrində baş verən inqilablar zamanı səslənən əsas şüarlardan biri idi. Yeni formalaşan təbəqə özünün hökmranlığını güclü, müstəqil dövlət vasitəsilə gücləndirməyə çalışırdılar. Eyni zamanda, bazar münasibətlərinin inkişafı elmi-texniki tərəqqinin sürətlənməsini stimullaşdırırdı. Bu isə Avropanın bütün inkişaf etmiş ölkələrində inteqrasiya proseslərinin yaranmasına və dövlətlər arasında hərtərəfli əlaqələrin formalaşması ilə nəticələnirdi. Suveren dövlət çərçivəsində inkişaf etmək arzusu və bunu digər müstəqil dövlətlərlə geniş əməkdaşlıq etmədən həyata keçirməyin qeyri-mümkünlüyü dövlətlərarası qarşılıqlı əlaqələrin yeni formasının, yəni beynəlxalq təşkilatların yaranmasına səbəb oldu.
Ilk əvvəllər beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində dövlətlərarası əməkdaşlığın əsas məqsədi inteqrasiya prosesləri üzərində nəzarəti təmin etmək idi. Ilk mərhələdə Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|