Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 4.4 Dünya əmtəə ixracının və dünya istehsalının fiziki həcminin artım templəri, (%-lə)
- Dünya 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
- Cədvəl 4.6 Beynəlxalq ticarətin ölkələrin təşkilati əlamətinə görə coğrafi strukturu, (%-lə)
- 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
133
Dünya_əmtəə_ixracının_və_dünya_istehsalının__fiziki_həcminin_artım_templəri,_(%-lə)'>Cədvəl 4.4 Dünya əmtəə ixracının və dünya istehsalının fiziki həcminin artım templəri, (%-lə)
1995-00 2000 2001 2002 Dünya əmtəə ixracı 7.0
11.0 -0.5
3.0 Dünya əmtəə istehsalı 4.0
5.0 -0.5
1.0 Dünya ÜDM-si 3.0
4.0 1.5
2.0 Mənbə: WTO. World Trade Report, 2002. – Geneva, 2003.
Beynəlxalq ticarətin ölkələrin ərazi əlamətinə görə coğrafi strukturu, (%-lə)
İdxal 1953 1973 1993 2002 1953 1973 1993 2002 Dünya 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 Şimali Amerika 24.2
16.9 16.6
15.1 19.7
16.7 19.7
22.0 Latın Amerikası 10.5
4.7 4.4
5.6 9.3
5.1 5.1
5.4 Qərbi Avropa 34.9
45.4 44.0
42.4 39.4
47.4 43.0
40.8 Mərkəzi və Şərqi Avropa/ Baltik ölkələri/ MDB 8.1
9.1 2.9
5.0 7.6
8.9 2.9
4.6 Afrika 6.5
4.8 2.5
2.2 7.0
4.0 2.6
2.1 Orta Şərq 2.7
4.1 3.4
3.9 2.0
2.8 3.3
2.7 Asiya 13.1
14.9 26.1
25.8 15.1
15.1 23.3
22.4
dəyişikliklər baş vermişdir. Belə ki, Şimali Amerika, Latın Amerikası, Mərkəzi və Şərqi Avropa, Afrika ölkələrinin dünya əmtəə ixracında payı azalmışdır. Bunun əsinə olaraq, Qərbi Avropa, Orta Şərq və Asiya ölkələrinin dünya ixracında malik olduqları pay artmışdır. İdxalda da təxminən eyni meyllər müşahidə edilmişdir.
Təşkilati əlamətinə görə dünya ticarətinin coğrafi strukturuna gəldikdə isə qeyd edilməlidir ki, son 30 ildə sənayecə inkişaf etniş ölkələin dünya ixracında payı 60-70%, inkişaf etməkdə olan ölkələrin payı 25-30%, keçmiş sosialist ölkələrinin payı isə 5% ətrafında tərəddüd edir. Bunu Cədvəl 4.6-dan daha əyani surətdə görmək olar. Cədvəldən görünür ki, inkişaf etmiş ölkələr həm ixracda, həm də idxalda dominant mövqeyə malikdirlər. Lakin onların dünya ixracında və idxalında payı azalmağa doğru meyllidir. İnkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin payı isə əksinə artmaqdadır. Bu isə göstərir ki, inkişaf etməkdə olan ölkələrin xarici ticarəti inkişaf etmiş ölkələrin xarici ticarətinə nisbətən daha yüksək templə artır.
134
Cədvəl 4.6 Beynəlxalq ticarətin ölkələrin təşkilati əlamətinə görə coğrafi strukturu, (%-lə)
İxrac İdxal 1992 1995 2002 1992 1995 2002 Dünya 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 İnkişaf etmiş ölkələr 71.1
67.9 63.1
70.5 66.6
65.1 İnkişaf etməkdə olan ölkələr 25.8
28.2 30.2
26.9 29.8
29.2 Keçid iqtisadiyyatlı ölkələr 3.1
3.9 6.7
2.6 3.6
5.7
Cədvəl 4.7-də isə ayrı-ayrı öləkələrin dünya ixracında və idxalında malik olduqları mövqe əks olunub. Göründüyü kimi, beynəlxalq ticarətdə aparıcı mövqeyə inkişaf etmiş dünyanın üç mərkəzi – ABŞ, Avropa Birliyi və Yaponiya malikdir. Onların payına dünya ixracının və idxalının təxminən 60%-i düşür.
Dünya əmtəə dövriyyəsinin təxminən yarısı isə ―böyük yeddilik‖ ölkələrinin (ABŞ, Kanada, Yaponiya, Fransa, Böyük Britaniya, Almaniya, İtaliya) nəzarətindədir.
Müasir mərhələdə beynəlxlaq ticarətin əmtəə strukturunda da müəyyən xüsusiyyətlər müşahidə edilir. Həmin xüsusiyyətləri təhlil etmək üçün Cədvəl 4.8-ə nəzər yetirək. Beynəlxalq ticarətin əmtəə strukturu bir neçə meyllə xarakterizə edilə bilər. Birincisi, beynəlxalq əmtəə dövriyyəsinə cəlb edilən əmtəə axınları diversifikasiya olunur. Almaniyanın ixrac nomenklaturasında bu gün 180, ABŞ, Böyük Britaniya və Fransanın 175, Yaponiyanın 160 mal mövqeyi mövcuddur. Bu, dünya bazarlarına çıxarılan məhsulların sürətlə təzələndiyini göstərir. Hər 5 il müddətində maşın və cihazqayırma sənayesi məhsullarının təxminən 60%-i təzələnir.
İkincisi, elmi-texniki tərəqqinin təsiri nəticəsində beynəlxalq ticarətdə emaledici və kimya sənayesi məhsullarının payı yüksəlir. 2002-ci ildə dünya ixracının 3/4-ü emaledici sənayenin payına düşüb. 1985-ci ildə isə bu göstərici 2/3-ə, 1937-ci ildə isə 2/5-ə bərabər olub. Bu məhsullar üzrə dünya bazarlarında əsas ixracatçı və idxalatçılar kimi sənayecə inkişaf etmiş ölkələr çıxış edirlər.
Üçüncüsü, xammal və yanacaqla ticarətin dünya əmtəə dövriyyəsində payı getdikcə azalır ki, bu da sənayecə inkişaf etmiş ölkələrin maddi istehsalında xammal əmtəələrinin rolunun azalması və xammalın dünya qiymətlərinin aşağı düşməsi ilə əlaqədardır.
Dördüncüsü, dünya ticarətində ərzaq məhsullarının da xüsusi çəkisi azalır. 1937-ci ildə bu göstərici 22.8%-ə bərabər olduğu halda, 2002-ci ildə 11.6% təşkil edib. Bu da aqrar sektorun bütün qrup ölkələrin daxili istehsalında payının aşağı düşdüyünü, kənd təsərrüfatı məhsullarının emal səviyyəsinin artdığını və qiymətlərin aşağı düşdüyünü göstərir.
Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|